Voor hun invasie in het Balkan-Schiereiland, die in de zevende eeuw plaats had, leefden de Serviërs als een patriarchaal volk in het land, dat nu als Galicië bekend is. Ptolemeus, de oude Grieksche aardrijkskundige, beschrijft, hoe ze leefden aan de oevers van de rivier de Don, ten Noord-Oosten van de zee van Azof. Zij vestigden zich voor het meerendeel in die Balkanstreken, welke zij op den huidigen dag nog bewonen, namelijk het tegenwoordige koninkrijk Servië, Oud-Servië, Macedonië, Bosnië en Herzegowina, Montenegro, Dalmatië, Batchka, Banaat, Croatië, Sirmië en Istrië. De oude inwoners van deze gewesten, Latijnen, Thraciers, Grieken en Albaneezen, werden door de nieuw aangekomenen gemakkelijk naar de Adriatische kust opgedrongen. Hun keizer Heraclius (610–641 na Chr.), die niet in staat was krachtig weerstand te bieden, stond aan de Serviërs al de provincies af, die zij bezet hadden, en zoo was de vrede gekocht. De Heidensche en onontwikkelde Servische stammen stonden van nu af in geregeld verkeer met de beschaafde Byzantijnen en werden spoedig bekeerd tot het christendom; want bijna zonder uitzondering gaat de regel op, dat als een volk een ander overwint of onderwerpt, het meest beschaafde van de twee, onverschillig of dit het overwonnene of de overwinnaar is, zijn beschaving en gewoonten overbrengt op het meer barbaarsche. De Serviërs omhelsden echter het Christendom pas wat meer algemeen in het begin van de negende eeuw, toen de twee broeders Cyrillos en Methodius—de zoogenaamde Slavische apostelen—het Evangelie van Christus in de oude Slavische taal overzetten en in die taal, welke in dien tijd de omgangstaal was van de Zuidelijke Slaven dat Evangelie verkondigden.

Daar de Serviërs gedurende de zevende en de achtste eeuw in stammen waren verdeeld, werden zij een gemakkelijke prooi [10]van de Byzantijnen, de Bulgaren en de Franken, ofschoon geen dezer naburen er ooit in slaagde hun het juk der onderwerping blijvend op te leggen. Toen werden de Serviërs er zich echter bewust van, dat zij zich slechts door hun macht te concentreeren en als een natie naar buiten op te treden zouden kunnen handhaven. Dit had tengevolge, dat in het begin der negende eeuw een ernstige poging werd gedaan om aan de oevers van de rivier de Morava een staat te stichten, waarvan Horea Margi (nu Tyoupriya genaamd) de hoofdstad zou zijn. De Bulgaren, die vijandig tegenover deze pogingen stonden, slaagden er in aan te toonen, hoe ontijdig ze werden ondernomen. Een nieuwe poging om een onafhankelijke staat te vormen werd gedaan door de Djoupan (graaf) Vlastimir, die er in geslaagd was zich aan de Byzantijnsche heerschappij te ontworstelen. Deze nieuwe Staat werd Rashka genaamd en strekte zich uit rondom de rivieren Piva, Tara en Lim, het stroomgebied van de rivier de Ibar in het Oosten en van dat van de Vrbas in het Westen rakende. Reeds in den aanvang echter ontstonden er oneenigheden tusschen de leiders, hetgeen de inmenging van den Bulgaarschen tzaar Siméon vergemakkelijkte. Tchaslav, de Djoupan van een anderen Servischen stam, eischte, hoewel hij er geenerlei recht op kon doen gelden, den troon op en werd hierbij ondersteund door Siméon, die met goeden uitslag Rashka binnendrong. De Bulgaren bleven gedurende zeven jaar in het bezit van het land (924–931), toen slaagde Tchaslav er in een nieuwen Staat te stichten, die met Rashka het grondgebied van Zetta, Trebinye, Neretva en Houm omvatte.

Na zijn dood heerschte er ook in dit vorstendom weer groote verdeeldheid.

In den loop van de volgende eeuw overmeesterde het Byzantijnsche rijk, nadat het ’t nu verzwakte Bulgarije onderworpen had, ook Rashka, waarvan de Groot Djoupan vluchtte. De regent van Zetta, Stephen Voïslav (1034–1051) zoon van Dragomir, Djoupan van Trebinye, maakte van de gelegenheid gebruik om zich onafhankelijk te verklaren van zijn leenheer, [11]den Groot Djoupan van Rashka, en eigende zich Zahoumlije (Herzegowina) en eenige andere streken toe. Zijn zoon, Michaylo, (1053–1081) slaagde er verder in Rashka onder zijn bewind te brengen en verkreeg in het jaar 1077 den koningstitel (rex Sclavorum) van paus Gregorius VII. Onder de regeering van koning Bodin, den zoon van Michaylo, werd het Servië van Tchaslav hersteld, bovendien werd nu Bosnië aan zijn rijk toegevoegd. Maar na den dood van Bodin heerschte weer de oude wanorde, voornamelijk wijl verschillende pretendenten naar den troon dongen.

De onderlinge strijd tusschen de leden van de regeerende families is een der karakteristieke verschijnselen, die de geheele geschiedenis van Servië door is waar te nemen. Terwijl de krachten verspild worden in den strijd voor persoonlijke belangen, en met alle, geoorloofde zoowel als ongeoorloofde, middelen er naar gestreefd wordt aan de persoonlijke eerzucht te voldoen, werden de nationale belangen verwaarloosd. Dit is in alle tijden de groote hinderpaal geweest, waarop de vorming van een Servischen staat als politieke eenheid voortdurend afstuitte—hoe dikwijls door verschillende regenten ook pogingen werden aangewend om dit doel te bereiken.

In 1169 kwam het bewind in handen van een dynastie, die gedurende meer dan twee eeuwen (1169–1372) Servië binnen steeds veranderende grenzen regeerde. De grondlegger er van was de beroemde Groot Djoupan Stephan Nemanya (1169–1196) die door den Byzantijnschen keizer tot Hertog van Servië (Groot Djoupan) werd verheven, nadat hij een revolutie had geleid, waarvan het resultaat gunstig was voor zijn aanspraken. Door zijn dapperheid en wijsheid slaagde hij er niet alleen in de provincies te vereenigen, die zijn voorgangers hadden bezeten, maar ook er sommige aan toe te voegen, welke nooit Servisch waren geweest. Hij zette Ban Koulin, een bondgenoot, op den troon van Bosnië. Verder bevestigde hij den orthodoxen godsdienst in zijn staat door het [12]bouwen van een aantal kerken en kloosters en door de verbanning van kettersche Bogoumils1. Wijl hij de zwakte van den ouderdom voelde naderen en mede om zijn volk een nieuw bewijs te geven van zijn godsdienstzin, abdiceerde de bejaarde Nemanya in 1196 ten gunste van zijn bekwamen tweeden zoon Stephanus en trok zich in een klooster terug. Bij zijn troonsbestijging in het jaar 1217 nam Stephanus den titel aan van koning van Servië.

Toen de kruisvaarders Constantinopel veroverden, werd Sava, Stephanus’ jongste broer, door den Griekschen patriarch aan het hoofd gesteld van de Grieksche kerk in Servië (1219), hij was de eerste Servische aartsbisschop.

Stephanus werd opgevolgd door zijn zoon Radoslav (1223–1233), die onttroond werd door zijn broeder Vladislav (1233–1242), welke op zijn beurt van den troon werd gestooten door zijn derden broer Ourosh de Groote (1242–1276).

Ourosh vergrootte zijn gebied en verhoogde Serviërs aanzien in het buitenland. Hij werd onttroond door zijn zoon Dragoutin (1276–1281), die na een veldslag tegen de Grieken verloren te hebben, afstand deed tengunste van een jongeren broeder Miloutin (1288–1321). Voor zich zelf behield hij echter een provincie in het Noorden van den Staat. Spoedig daarna ontving Dragoutin van zijn schoonmoeder, de koningin van Hongarije, de landen tusschen de Donau, Save en de Drina. Hij nam toen den titel aan van koning van Sirmië. Nog bij zijn leven schonk Dragoutin zijn troon en een deel van zijn landen aan Miloutin; een ander deel kwam weer onder de heerschappij van den koning van Hongarije. Miloutin wordt beschouwd als een der merkwaardigste afstammelingen van Nemanya. Na zijn dood heerschte er de gewone oneenigheden over de troonsopvolging. De orde werd hersteld door Miloutins zoon Stephanus Detchanski (1321–1331), die de Bulgaren versloeg in den beroemden slag van Velbouzd [13]en geheel Bulgarije onderwierp. Het bleef een provincie van Servië, totdat de Ottomaansche horden beide overweldigden.

Stephanus Detchanski werd onttroond door zijn zoon Doushan den Machtige (1331–1355), de uitstekendste en meest roemrijke van alle Servische vorsten. Hij streefde er naar het geheele Balkanschiereiland aan zich te onderwerpen. Nadat hij er in geslaagd was het geheele Byzantijnsche keizerrijk, uitgenomen Constantinopel, te veroveren, riep hij zich zelf, in overleg met de Vlastela (Vergadering van Edelen), tot tsaar van Servië uit. Hij verhief het Servische aartsbisdom tot den rang van patriarchaat. Geheel Albanië en een deel van Griekenland onderwierp hij; ook Bulgarije was een zijner vazalstaten. Door zijn ontijdigen dood (eenige geschiedschrijvers beweren, dat hij vergiftigd is door zijn eigen ministers) was het hem niet vergund zijn grootsche plannen te verwezelijken. Onder de regeering van zijn jongen zoon Ourosh (1355–1371) ging bijna al wat hij gewrocht had weer te niet, tengevolge van de onverzadigbare begeerigheid der machtige edelen, die daarmee den weg effenden voor den Ottomaanschen inval. Onder hen, die opstonden tegen den nieuwen tsaar, was koning Voukashin. Met zijn broer en eenige andere edelen regeerde hij bijna als een onafhankelijk vorst over het geheele gebied rondom Prizrend tot het zuiden van den Shar dagh2. Koning Voukashin en zijn broeder werden in een slag tegen de Turken aan de oevers van de rivier de Maritza(1371) verslagen en al de Servische landen ten Zuiden van Skoplye (Üsküb) werden bezet door de Turken.

In hetzelfde jaar stierf tsaar Ourosh, en Marko, de oudste zoon van koning Voukashin, de nationale held, van wien wij herhaaldelijk in dit boek zullen hooren, riep zich zelf tot koning over de Serviërs uit. Maar de Vlastela en de geestelijkheid [14]erkenden hem niet. Zij verkozen in 1371 Knez3 (later tsaar) Lazarus, een bloedverwant van tsaar Doushan den Machtige, tot regent van Servië, en Marko, wiens vorstendom Prilip een vazalstaat van den sultan was geworden, hielp de Turken in hun veldtochten tegen de Christenen. In het jaar 1399 vond hij den dood in den slag van Rovina in Roemenië; er wordt van hem gezegd, dat hij deze gedenkwaardige woorden heeft gesproken: “Dat God de overwinning aan de Christenen geve, al moet ik ook onder de eersten zijn, die omkomen!”

Het Servische volk gelooft, gelijk wij zullen zien, dat hij niet stierf, maar zelfs nu nog leeft.

Prins Lazarus regeerde van 1371 tot 1389 en gedurende zijn regeering sloot hij een verbond met den Ban4 Tvrtko van Bosnië tegen de Turken. Ban Tvrtko riep zich zelf uit tot koning van Bosnië en beproefde zijn macht uit te breiden in Hongarije, terwijl prins Lazarus, bijgestaan door een aantal Servische vorsten, zich gereed maakte voor een grooten oorlog tegen de Turken. Maar sultan Amourath, op de hoogte gebracht van Lazarus’ bedoelingen, viel op 15 Juni 1389 op de vlakte van Kossovo onverwacht de Serviërs aan. In dezen slag werd aan beide zijden verwoed gevochten en toen de zon haar middaghoogte had bereikt, scheen het, of het krijgsgeluk den Servischen wapenen gunstig zou zijn.

Er was echter verraad in het Servische kamp. Vook (Wolf) Brankovitch, een van de groote heeren, die het bevel voerde over een vleugel van het Servische leger, was lang naijverig op zijn vorst geweest. Eenige geschiedschrijvers verhalen, dat Sultan Amourath er in slaagde hem over te halen zijn heer te verraden door de belofte, dat hij onder het opperbestuur van den sultan de kroon van Servië zou dragen. Op een kritiek oogenblik in den slag wendde de verrader zijn paard om en vluchtte van het slagveld, gevolgd door zijn 12.000 man sterke [15]troepenmacht, die meende, dat dit een krijgslist was om de Turken te misleiden. Daardoor kwamen de Serviërs zeer in het nadeel en toen later op den dag de Turken versterkt werden door nieuwe troepen onder bevel van des Sultans zoon Bajazet, was de Turksche overwinning volkomen. Prins Lazarus werd gevangen genomen en onthoofd; de sultan zelf kwam om door de hand van den Servischen voïvode5 Milosh Obilitch.

Niettegenstaande de ramp, waarin Brankovitch ook omkwam, werden de Serviërs niet door de Turken onderworpen, dank zij de wijsheid en dapperheid van den zoon van Lazarus, Stephanus Lazarevitch (1389–1457). Zijn neef, Dyourady Brankovitch (1427–1456), streed ook heldhaftig, maar voet voor voet werd zijn staat door de Turken veroverd.

Na den dood van Dyourady konden de Servische edelen het niet eens worden over zijn opvolger, en in de troebelen, die er uit voortsproten, slaagden de Turken er ten slotte in de verovering van Servië te voltooien, welke tenslotte in 1459 een feit werd. Zij stelden zichzelf tot taak de Servische boerenbevolking in Bosnië te bewegen den eed van trouw aan den Sultan af te leggen onder voorspiegeling van toekomstigen voorspoed en hierin slaagden zij onder de regeering van den koning van Bosnië, Stephanus Tomashevitch, die tevergeefs beproefde hulp van den paus te verkrijgen. De onderwerping van Bosnië was een voldongen feit in 1463 en die van Herzegowina volgde in 1482.

Een Albanisch bevelhebber van Servischen oorsprong, George Kastriotovitch-Skander-Beg (1443–1468) streed met succes en met grooten heldenmoed voor de vrijheid van Albanië.

De Turken maakten zich echter van dit land meester, zooals [16]zij het voor en na van alle Servische landen deden met uitzondering van Montenegro, dat zij nooit konden onderwerpen, gedeeltelijk door den onvergelijkelijken heldenmoed van de dapperste Serviërs—wien het onmogelijk was onder Turksche heerschappij te leven—en gedeeltelijk door de ontoegankelijkheid van hun bergachtig land. Menige adellijke Servische familie vond een veilige toevlucht in dat land der vrije bergbewoners, nog meer gingen naar Ragusa of zochten bescherming bij de christelijke vorsten van Walachije en Moldavië. De wreede en heerschzuchtige Turksche regeering dwong duizenden families naar Hongarije te verhuizen en de afstammelingen van deze lieden worden tegenwoordig nog gevonden in Batchka, Banaat, Sirmië en Croatië. Zij, die in Servië bleven, werden of gedwongen den Islam te omhelzen of te leven als raya (slaven), want de Turksche Spahis (landeigenaren) onderdrukten niet alleen de christelijke bevolking, maar verklaarden het land verbeurd, dat tot nu toe aan zijn bevolking had behoord.

Wij zouden dezen terugblik noodeloos verlengen, indien wij den ellendigen toestand van de overwonnen Christenen volledig wilden beschrijven en daarom moeten wij volstaan met niet meer dan een schets te geven van wat in een meer modern tijdperk plaats greep.

Als de een of ander aktie te krachtig of een toestand acuut wordt, moet er vroeg of laat een reactie als gevolg daarvan intreden.

Toen de Turksche gruwelen hun toppunt bereikten, op het einde van de achttiende eeuw, volgden de Serviërs het voorbeeld van hun broeders in Hongarije en Montenegro en verzamelden zij zich rondom een leider, die als door de Voorzienigheid voorbeschikt scheen om hen te bevrijden van de schandelijke onderdrukking hunner Aziatische heeren. Die leider, een begaafd Serviër, Georg Petrovitch—door de Turken Karageorge (“Zwarte George”) genaamd—verzamelde andere [17]Servische mannen van aanzien om zich heen en een algemeene opstand had plaats in 1804. De Serviërs streden met succes en verwierven de onafhankelijkheid van dat deel van Servië, dat tot de Turksche provincie Belgrado behoorde, benevensdie van nog eenig naburig grondgebied. Dit werd slechts verkregen door groote opofferingen en door den aangeboren moed der Servische krijgslieden. Jammer genoeg scheen het te zijn voorbeschikt, dat dit tijdperk minder dan tien jaren duren zou.

Toen Europa (en meer in het bijzonder Rusland) in oorlog werd gewikkeld tegen Napoleon, vond Turkije gelegenheid, doordat de aandacht der Groote Mogendheden hierdoor in beslag werd genomen, zijn geleden verliezen weer te herstellen; in 1813 werd Servië weer onder het juk gebracht. George Petrovitch en andere Servische leiders verlieten het land om hulp te zoeken, eerst in Oostenrijk en later in Rusland. In hun afwezigheid deed Milosh Obrenovitch, een van de stadhouders van Karageorge-Petrovitch, een nieuwe poging om het Servische volk te bevrijden van het Turksche juk en hij slaagde er in 1815 in de autonomie van de provincie Belgrado te herstellen.

Gedurende den voortgang van zijn krijgsbedrijven keerde George Petrovitch naar Servië terug en werd wreedaardig vermoord op bevel van Milosh, die zich zelf uitriep tot erfelijk vorst en als zoodanig in October 1815 door de Verhevene Porte erkend werd. Milosh was een groot tegenstander van de Russische politiek en hij haalde zich de vijandschap van dat machtige rijk op den hals, tengevolge waarvan hij in 1839 gedwongen werd afstand te doen van den troon ten behoeve van zijn zoon Michael (Servisch: “Mihaylo”). Michael was een uitnemend diplomaat en had reeds zonder een druppel bloed te vergieten verschillende districten aan het onafhankelijke Servië toegevoegd. Hij werd opgevolgd door Alexander Karageorgevitch (1842–1860), een zoon van Karageorge Petrovitch. Onder het beleidvol bestuur van dien vorst werd [18]in Servië een grondwet, die iets op een moderne Constitutie leek, ingevoerd en werd de grond gelegd voor zijn verdere en snelle ontwikkeling. Maar een ongelukkige buitenlandsche politiek, de corruptie onder de hooge staatsambtenaren en voornamelijk het verraad van wie oogenschijnlijk zijn vrienden waren, doch die er inderdaad op uit waren hem den voet te lichten, dwongen dien verlichten prins afstand te doen van den troon en zijn land te verlaten. De Skoupshtina (Nationale Vergadering) herstelde Milosh op den troon, maar in hetzelfde jaar stierf hij en werd nog eens opgevolgd door zijn zoon Michael (1860–1868). Na den moord op dezen vorst kwam zijn jeugdige neef Milan (1868–1889) aan de regeering, gedurende zijn minderjarigeheid onder voogdij van drie regenten, overeenkomstig de Constitutie, die in 1869 werd afgekondigd.

De voornaamste gebeurtenissen gedurende de regeering van Milan waren: de oorlog tegen Turkije (1876–1878) en de annexatie van vier nieuwe districten; de erkenning van Servië’s onafhankelijkheid door het beroemde Congres van Berlijn; Servie’s verheffing tot een koningrijk in 1882; de ongelukkige oorlog tegen Bulgarije, die op aanstoken van Oostenrijk werd begonnen en de totstandkoming van een nieuwe Constitutie, die met geringe wijzigingen nog van kracht is.

Nadat koning Milan afstand van den troon had gedaan, beklom zijn onwaardige zoon Alexander dien. Ondanks de krachtige raadgevingen van zijn vrienden en de strenge vermaningen van zijn persoonlijken vriend M. Chedo Miyatovich trouwde hij zijn maitresse Draga Mashin, onder wier invloed een tijdperk van tirannie begon, dat bijna aan Nero herinnerde. Hij ging zoo ver te beproeven de Constitutie te vernietigen, waardoor hij zich volkomen van zijn volk vervreemde en in de kaart van zijn persoonlijke vijanden speelde, die hem ten slotte vermoordden (1903).

De Serviërs, die het tegenwoordige koninkrijk Servië bewonen, hebben, daar zij ontstaan zijn uit een vermenging met de oude, oorspronkelijke bevolking van het Balkanschiereiland, het echte nationale type niet bewaard. Zij hebben voor het meerendeel een bruine gelaatskleur en donker haar; heel zelden komen blonde haren of een lichte gelaatskleur voor.

Boshnyaks (Serviërs, die Bosnië bewonen) worden beschouwd als de meest typische Serviërs, daar zij het sterkst de nationale karaktertrekken hebben bewaard van het zuivere Zuid-Slavische ras.

De gemiddelde Serviër heeft een vrij levendig temperament; hij is fijngevoelig en zijn gemoed is zeer ontvankelijk. Zijn geestdrift is snel gewekt, maar de meeste aandoeningen zijn in den regel van korten duur. Hij is echter buitengewoon ijverig en soms volhardend. Daar een oprechte vaderlandsliefde hem bezield, is hij steeds bereid zijn leven en eigendom op te offeren voor nationale belangen, die hij buitengewoon goed begrijpt, dank zij zijn volmaakte kennis van de geschiedenis van zijn volk, die hem van geslacht op geslacht is overgebracht door het aangename medium der populaire epische poëzie, bestaande uit zeer eenvoudige, rijmlooze verzen van tien lettergrepen. Hij is buitengewoon moedig en altijd gereed tot oorlogvoeren, ofschoon patriarchaal en conservatief in alles, wat nationaal is, is hij gereed en bereid nieuwe ideeën aan te nemen. Maar hij is achterlijk op ’t gebied van landbouw en industrie. Zeer onderdanig in zijn Zadrooga1 en gehoorzaam aan zijn meerderen, is hij dikwijls despotisch, als hij tot macht komt. [21]De geschiedenis van al de Zuidelijke Slaven bevat een reeks van schendingen, afzettingen, politieke verheffingen, volbracht soms door de meest wreede en verraderlijke middelen, die alle in hoofdzaak te wijten zijn aan de aangeboren, en tot nu toe onuitroeibaar gebleken fouten, eigen aan het ras: jaloezie en een onbeheerscht verlangen naar macht. Deze fouten kwamen natuurlijk het duidelijkst uit bij de edellieden; vandaar het verval van de oude aristocratie in alle Balkanstaten.

Er is maar weinig materiaal beschikbaar betreffende de prae-christelijke geschiedenis van de Zuid-Slavische rassen. Hun aanbidding der Natuur is niet grondig bestudeerd. Onmiddellijk na de Slavische emigratie naar het Balkanschiereiland, gedurende de zevende en achtste eeuw, vernietigde het christendom, dat al diep wortel had geschoten bij de Byzantijnen, gemakkelijk het oude geloof. De laatste getrouwen aan het heidendom leefden in het westelijk deel van het schiereiland, in de streken rondom de rivier Neretva en deze werden bekeerd tot het christendom onder de regeering van Basileios I. Een aantal Croaten waren reeds in de zevende eeuw tot het Christendom overgegaan en hadden een bisdom gesticht te Agram (Zagreb). In den loop van eenige duizenden jaren oefenden Grieksch-Oostersche mythen en legenden, oude Illyrische en Romeinsche propaganda, christelijke legenden en apocriefe geschriften zulk een invloed uit op de oude godsdiensten van de Zuid-Slavische volken, dat het onmogelijk is uit zulk een verward kluwen een zuiver Zuid-Slavische mythologie te reconstrueeren.

Van Peroon, den Russischen God van den Donder, bij wien de Russische heidenen een eed plachten te doen, als zij, omstreeks de tiende eeuw, verdragen aangingen of verbonden sloten met de Byzantijnen, resten nog slechts enkele onbeteekenende sporen. Er is een dorp in de buurt van Spalato, dat den naam Peroon draagt; ook een klein aantal personen in [22]Montenegro dragen dien naam2 en hij bleef eveneens bewaard in den naam van een plant, Peroonika (iris), die aan dezen God gewijd is. Er is nauwelijks een tuin bij eenige hut in de Servische dorpen, waar de iris niet groeit naast de huislook. (Tchu-var-Koutchye). De Serviërs zeggen, dat de God nog voortleeft als St. Elias (Elijah), en Servische boeren gelooven, dat deze heilige de macht bezit bliksem en donder te beheerschen. Zij gelooven ook, dat St. Elias een zuster heeft “Ognyena Maria” (Marie de Vlammende), die dikwijls als zijn raadgeefster optreedt.

De stad “Veless” heeft haar naam gekregen van den Russischen God van het vee “Volos”; zoo ook een dorp in het westelijk deel van Servië en dan is er nog een klein dorp aan den beneden-Donau, dat Velessnitza heet. Maar de wortel van het woord komt voor in het Servische “vo” of “voll” (enkelvoud) “volovi” (meervoud) hetgeen “os” beteekent.

Andere natuurverschijnselen werden ook gepersonifieerd en vereerd als Goden. De zonnegod “Daybog” (in het Russisch “Daszbog,” wat letterlijk beteekent “Geef, o God”) wiens afbeeldsel gevonden wordt in de groep afgoden te Kief, en wiens naam weer verschijnt als eigennaam van personen in Rusland, Moldavië en Polen, is voor de Serviërs de verpersoonlijking van zonneschijn, leven, voorspoed, van alle goeds.

Maar bij de Zuid-Slavische stammen is onder de overblijfselen van afgoden er geen gevonden, die god “Daybog” voorstelt, zooals bij de Russen, die houten beelden van hem maakten met een hoofd van zilver en een snor van goud.

De Servische legenden bewaren tot heden belangwekkende sporen van de aanbidding dezer heidensche goden en van mindere [23]godheden—die nog altijd een aanzienlijke plaats in het nationale bijgeloof innemen.

De “νύμφαι” en “ποταμὶ” genoemd bij den Griekschen historieschrijver Procopius, als vrouwelijke godheden van lageren rang, die boschjes, wouden, fonteinen, bronnen of meren bewonen, schijnen bewaard te zijn gebleven in de Servische populaire Veela (of Vila—in het enkelvoud; Veele of Vile—in het meervoud). Er zijn verschillende fonteinen in Montenegro, die “Vilin Izvor” zijn genoemd (bijv. op den berg Kom) zoo ook in het district Rudnik in Servië. Gedurende de Renaissance maakten de Servische dichters van Raga en andere steden in Dalmatië dikwijls melding van elfen, dryaden en bergnimfen, door hen geliefd als “veele”. De Servische barden of troubadours hebben steeds van het begin der veertiende eeuw tot op onzen tijd de veele verheerlijkt en bezongen, waarbij zij haar beschreven als zeer schoon en van eeuwige jeugd, gekleed in rein wit en fijn neteldoek met glinsterend gouden haren, die neergolfden over sneeuwwitte boezems. Men geloofde, dat de veele de liefelijkste stemmen hadden en gewapend waren met pijl en boog. Haar welluidende liederen werden dikwijls aan de oevers van de meren of op de weiden, diep in de wouden verborgen, of op hooge bergtoppen boven de wolken gehoord. Zij hielden er ook van te dansen en de kring, waarbinnen zij haar dans uitvoerden werd Vrzino (of Vilino) Kollo genoemd.

Op den berg Kom, in Montenegro, is een van deze ringen, die ongeveer twintig meter in doorsnee heeft en “Vilino Kollo” heet. Het verdrag van Berlijn noemt een ander, gelegen tusschen Vranya en Kustandil, waarover de Servisch-Bulgaarsche grens gelegd werd. Als de veele aan het dansen waren, dorst niemand haar te storen, want zij konden zeer vijandig tegen de menschen optreden. Evenals de Grieksche nimfen waren de veele somtijds ook vriendelijk gestemd, en vaak stonden zij de helden bij. Zij konden de zusters van mannen en vrouwen worden, konden zelfs huwen en kinderen hebben. Maar zij waren in het geheel niet onkwetsbaar. Prins Marko, de lievelingsheld [24]van de Serviërs, werd door een veela met bovenmenschelijke kracht begiftigd; zij gaf hem ook een bijzonder strijdros ten geschenke, “Sharatz,” dat werkelijk bijna menschelijke eigenschappen bezat. Een veela werd ook zijn possestrima (Geestelijke zuster, of zuster-in-God) en als Marko dringend hulp noodig had, daalde zij uit de wolken neer om hem bij te staan. Maar zij weigerde hem te helpen, indien hij op Zondagen duelleerde. Bij zekere gelegenheid3 versloeg Marko bijna de Veela Raviyoyla, die zijn pobratim (broeder-in-God) Voïvode Milosh had gewond. De veele waren zeer bekwaam in het aanwenden van kruiden en kenden de eigenschappen van elke bloem en elke bezie; daardoor was Raviyoyla in staat de wonden van Milosh te genezen en werd zijn doorstoken hart “gezonder dan ooit te voren.” Zij geloofden in God en den Heiligen Johannes en verafschuwden de Turken. De veele bezaten ook de gave der clairvoyance en de zuster-in-God van prins Marko voorspelde zijn dood en dien van Sharatz4. Veele hadden de macht orkanen en andere natuurverschijnselen te bedwingen; zij konden zich veranderen in slangen en zwanen. Als zij beleedigd werden, konden zij zeer wreed zijn; zij waren in staat hen, die haar met geweld dreigden, van hun zintuigen te berooven; zij leidden dan de menschen in diepe wateren of maakten prachtige gebouwen en vestingwerken met den grond gelijk5.

Aan de veele werd ook de macht toegekend om het lot te bepalen van pasgeboren kinderen. In den zevenden nacht na de geboorte van een kind ziet de Servische boerenvrouw verlangend uit naar de Oossood, een veela, die het lot van haar kind zal voorspellen en het is alleen de moeder, die de stem van de fee kan hooren.

De Serviërs hebben een onverzettelijk geloof in de voorbeschikking en zij zeggen dat er geen dood is voor den vastgestelden [25]dag (Nema smrti bez soodyena dana). Hun geloof in de onsterfelijkheid der ziel strekt zich zelfs uit tot die van overigens onbezielde voorwerpen, zooals bosschen, meren en bergen. Na den dood van een mensch stelt de ziel haar vertrek naar hoogere of lagere sferen uit tot er zekere tijd (gewoonlijk veertien dagen) verloopen is; gedurende dien tijd zweeft ze in de lucht en heeft ze het vermogen het lichaam van een dier of een insect binnen te gaan.

Geesten zijn gewoonlijk goed; in Montenegro gelooft men, dat elk huis zijn beschermgeest heeft, dien zij syen of syenovik noemen. Zulke syens kunnen het lichaam binnengaan van een mensch, een hond, een slang, ja zelfs van een hen. Op dezelfde wijze heeft ieder bosch, meer en berg zijn syen, welke ook wel met een Turksch woord djin wordt genoemd. Zoo staat bijvoorbeeld de djin van den berg Riyetchki Kom aan de noordelijke zijde van het meer van Scutari den voorbijgangers niet toe een tak of een blad aan te raken van de eeuwig groene wouden aan den bergkant—en als een reiziger een bloem of een blad dorst te plukken, zou hij onmiddellijk ingesloten worden door een dichten mist en wonderlijke, schrikaanjagende visioenen zouden zich aan hem voordoen. In de streek rondom Lurya worden deze boschgeesten door de Albaneezen evenzeer gevreesd, zelfs de dorre takken van pijnboomen en lariksen durven zij daar niet aanraken. Dit herinnert aan den eeredienst van het heilige kreupelbosch, die algemeen was onder de oude Litthauwers.

Zou hij onmiddellijk ingesloten worden door een dikken mist

Naast de goede geesten verschijnen ook booze geesten, (byess) demonen en duivels (dyavo), door de christenen als heidensche goden beschouwd, en ook andere booze geesten (zli doossi), die in de lichamen van doode en levende menschen huizen. Deze laatste worden genoemd vookodlaks of vlkodlaks (vook, beteekent “wolf”, en dlaka, beteekent “haar”) en naar het volksgeloof zijn zij het, die de zons- en maansverduisteringen veroorzaken. Dit herinnert aan het oude Noorsche [26]bijgeloof, dat de zon en de maan voortdurend door hongerige wolven vervolgd worden; het is een soortgelijke poging om deze natuurverschijnselen te verklaren.

Zelfs nu nog gelooven de Servische boeren, dat eclipsen van de zon en maan worden veroorzaakt, doordat deze de prooi worden van een hongerigen draak, die ze dreigt te verslinden. Aan deze boosaardige en zeer machtige schepsels wordt de vernieling van korenakkers en wijngaarden toegeschreven, want zij zijn de oorzaak van de schade, die door hagelbrengende wolken wordt aangericht. Als de boeren een gedeeltelijke zons- of maansverduistering zien of meenen, dat een hagelstorm hen bedreigt, dan vergaderen zij in de dorpsstraten en allen—mannen, vrouwen en kinderen—slaan potten en pannen tegen elkaar, schieten pistolen af, luiden bellen, teneinde het dreigende monster vrees aan te jagen en te verdrijven.

In Montenegro, Herzegowina en Bocca Cattaro gelooven de menschen, dat de ziel van een slapende door den wind wordt weggedreven naar den top van een berg. Als er daar een aantal verzameld zijn, worden zij woeste reuzen, die boomen ontwortelen om ze dan als knuppels te gebruiken, en rotsen en steenen naar elkaar toeslingeren. Hun gesis en gebrom wordt vooral in lente- en najaarsnachten gehoord. Deze worstelende elementen worden niet alleen door menschelijke zielen bewoond, maar kunnen de geesten van vele dieren bevatten, bijv. van ossen, honden, en zelfs van hanen, maar vooral ossen nemen aan de worstelingen deel.

Vrouwelijke booze geesten worden gewoonlijk genoemd veshtitze (enkelvoud, veshtitza, klaarblijkelijk afgeleid van het oude Boheemsche woord ved, dat “weten” beteekent). Verondersteld wordt, dat het oude vrouwen zijn, die door een boozen geest bezeten zijn en die een onverzoenlijke vijandschap koesteren tegenover mannen, andere vrouwen en het meest tegen kinderen. Zij komen min of meer [27]overeen met de wezens, die men elders “heksen” noemt.

Als een oude vrouw gaat slapen, verlaat haar ziel het lichaam en dwaalt rond, totdat ze het lichaam van een hen ingaat of nog vaker dat van een zwarten nachtvlinder. Fladderend gaat ze die huizen binnen, waar een aantal kinderen zijn, want haar lievelingsvoedsel is een kinderhart. Nu en dan komen veshtitze te zamen om haar avondeten gezamenlijk in de takken van den een of anderen boom te gebruiken. Een oude vrouw, die de eigenschappen van een heks heeft, mag aan zulke samenkomsten deelnemen, na zich bereid te hebben verklaard zich aan de regelen te zullen onderwerpen, welke voorgeschreven zijn door de ervaren veshtitze en die meestal bestaan in het uitspreken van zekere stereotiepe zinnen. De boeren beproeven zulke schepsels te ontdekken en als zij er in slagen een heks te vinden, dan wordt er haastig een jury gevormd, aan wie volmacht wordt gegeven om haar ter dood te brengen. Een van de onfeilbare middelen, die gebruikt worden, om te ontdekken of een verdachte werkelijk een heks is of niet, is de waterproef, waarbij het slachtoffer in het water wordt geworpen. Want als zij blijft drijven, dan is zij zeker een heks.

In dat geval wordt zij meestal verbrand. Deze proef was ook in West-Europa welbekend.

Het geloof aan het bestaan van vampiers is in de Balkanstaten algemeen verbreid en zelfs in sommige deelen van Westelijk Europa wordt het aangetroffen. Eenigen beweren, dat dit bijgeloof verband moet houden met de meening, die velen in de orthodoxe kerk aanhangen, dat het lichaam van hen, die sterven, nadat de banvloek der kerk hen getroffen heeft, niet als het stoffelijk omhulsel van andere stervelingen aan ontbinding onderhevig zijn, doch onmiddellijk na den dood in bezit worden genomen door booze geesten, die dan op eenzame plaatsen aan de menschen verschijnen en hen vermoorden. [28]

In Montenegro worden vampiers lampirs of tenatz genoemd en men meent, dat zij het bloed van slapende menschen opzuigen, ook van vee en andere dieren en na hun nachtelijke tochten weer in de gedaante van muizen naar hun graven terugkeeren. Ten einde te ontdekken, waar het graf van de vampier is, nemen de Montenegrijnen een zwart paard zonder vlek en brengen het naar het kerkhof. Het verdachte lijk wordt opgegraven, doorboord met staken en verbrand. Natuurlijk verzet de overheid zich tegen zulke bijgeloovige praktijken; daarbij kwam het echter voor, dat de bevolking van een gemeente dreigde de woningen te verlaten, zoodat hun dorpen ontvolkt zouden worden, indien hun niet werd toegestaan op hun wijze voor hun veiligheid te zorgen. De code van keizer Doushan den Machtige beveelt, dat een dorp, waar lichamen van gestorven personen zijn opgegraven en verbrand, even streng gestraft zal worden als ware er een moord begaan; en dat de ban zal worden uitgesproken over een resnik, dat is een priester, die bij zulk een ceremonie de godsdienstoefening geleid heeft. Militchevitch, een beroemd Servisch ethnograaf, verhaalt, hoe een resnik in het begin van de negende eeuw gebeden las uit de apocriefe boeken van Peronius, als het noodig was den booze uit te drijven. De weerzinwekkende gewoonte is geheel onderdrukt in Servië. In Montenegro beproefde de aartsbisschop Peter II ze uit te roeien, maar volkomen was zijn succes niet. In Bosnië, Istrië en Bulgarije wordt er ook nu en dan van gehoord. Het geloof in vampiers is een bijgeloof, dat over Roemenië, Albanië en Griekenland algemeen verbreid is6.

Zelfs in onze dagen zijn er nog sporen over van zon- en maanvereering en vele Servische en Bulgaarsche gedichten herdenken het huwelijk van de zon en de maan en bezingen Danitza (de morgenster) en Sedmoro Bratye (De zeven broeders, [29]klaarblijkelijk de Pleiaden7). Ieder mensch heeft zijn eigen ster, die aan het uitspansel verschijnt op het oogenblik van zijn geboorte en uitgebluscht wordt, als hij sterft. Vuur en bliksem worden ook aangebeden. Het is een algemeen geloof, dat de aarde rust op water en dat water rust op een vuur en dat dit vuur weer op een ander vuur ligt, dat Zmayevska Vatra (vuur van de draken) wordt genoemd.

Ook de vereering van dieren is tot op onzen tijd bewaard gebleven. De Serviërs gelooven niet minder dan dat de beer een mensch is, die voor zijn straf in een dier veranderd werd. Dit gelooven zij, omdat de beer rechtop kan loopen, evenals een mensch. De Montenegrijnen beschouwen den jakhals (canis aureus) als een half-menschelijk wezen, omdat zijn gehuil ’s nachts klinkt als het weeklagen van een kind. Van de hinde (capreolus caprea) wordt verondersteld, dat zij de bijzondere bescherming van de veele geniet en daarom zoo dikwijls ontsnapt aan den jager. In enkele deelen van Servië en door geheel Montenegro wordt het als een zonde beschouwd een vos of een bij te dooden.

De vereering van enkele slangen is algemeen in alle Balkanstaten. In Montenegro gelooft men, dat onder elk huis een zwarte slang haar hol heeft; als iemand ze zou dooden, dan kan men zeker zijn, dat het hoofd van het gezin sterft. Enkele waterslangen met vurige koppen worden op één lijn gesteld met de booze draken (of hydra’s), die in sommige tijden de schepen bedreigen, welke op het meer van Scutari zeilen.

Van een van deze hydra’s wordt nog altijd verondersteld, dat hij in het meer Rikavatz leeft, in de verlaten bergen van oostelijk Montenegro, waar het verborgen monster nu en dan uit de diepte van het water oprijst; zijn terugkeer wordt aangekondigd door heftige donderslagen en bliksemstralen.

Maar de zuidelijke Slaven hebben van den draak niet dezelfde voorstelling als de Hellenen, dat wil zeggen: een [30]monster in de gedaante van een reusachtige hagedis of slang, met gekuifden kop, vleugels en groote, sterke klauwen, want zij weten, dat deze uiterlijke vorm alleen maar wordt gebruikt als een misleidend masker. De ware gedaante van den draak is die van een knap jongeling, met bovenmenschelijke kracht en moed begiftigd; in de verhalen en liederen is hij meestal verliefd op de een of andere schoone prinses of keizerin.8

Onder de heidensche priesters worden tcharobnitzi (toovenaars) vermeld, van wie bekend is, dat zij ook in Rusland voorkwamen, waar zij gedurende de elfde eeuw het nieuwe christendom ondermijnden. De Slavische vertaling van het Evangelie, door de kerk erkend in de negende eeuw, geeft den naam tcharobnitzi ook aan de drie Heilige Koningen.

Tot diezelfde categorie behoorden de resnitzi, die zooals uit reeds genoemde code van Keizer Doushan blijkt, de lichamen van de dooden plachten te verbranden. Resnik, dat als eigennaam voorkomt in Servië, Bosnië en Croatië beteekent naar alle waarschijnlijkheid “degeen, die zoekt naar waarheid.”

Door vertalingen van Grieksche heiligenlegenden is de juiste terminologie, die gebruikt werd bij allerlei ceremonies, offerfeesten, enz. bewaard gebleven. Procopius noemt de ossen als de dieren, die meestal werden geofferd, maar wij vinden, dat kalveren, geiten en schapen met ossen werden gebruikt door de Poolsche Slaven en Litthauwers en dat volgens Byzantijnsche autoriteiten de Russen zelfs wel vogels namen.

Wanneer in Montenegro een nieuw huis wordt gebouwd, wordt gewoonlijk een ram of een haan geslacht, opdat een hoeksteen besprenkeld kan worden met het bloed van dit dier en bij de plechtigheden, waarmee het inwijden van een nieuwe fontein vergezeld gaat, wordt een geit gedood. Volgens de overlevering schoot Prins Ivan Tzrnoyevitch eens vlak voor [31]een grot een ongewoon zware, wilde geit, die, daar ze doornat was, zich het water van haar huid schudde, tengevolge waarvan daar onmiddellijk een rivier begon te stroomen. Die rivier wordt nu nog de rivier van Tzrnoyevitch genoemd.

Het verhaal herinnert aan de horens van geiten en de lichamen van geiten, die op het altaar prijken, gewijd aan den Illyrischen God Bind, bij een fontein in de provincie Yapod.

Het is een feit, dat Russische en Poolsche Slaven gewoon waren menschenoffers te brengen. Wat de zuidelijke Slaven betreft, worden zulke offers alleen genoemd in den cyclus van mythen, die de geschiedenis behelzen van zekere gebouwen, waarin men bij het begin van den bouw een levend mensch begroef of inmetselde, omdat het bijgeloof wilde dat ze anders nooit geheel voltooid zouden worden. Zulk een legende leeft onder de Serviërs en Montenegrijnen voort met betrekking tot het bouwen van de vesting Skadar (Scutari) en de brug nabij Vishegrad; bij de Bulgaren met betrekking tot het bouwen van het fort Lidga-Hyssar bij Plovdiv en de Kadi-Köpri (Turksch voor “de brug van den rechter”) over de rivier Stroema; en nog onder de moderne Grieken in hun geschiedenis van de brug over de rivier Arta en bij de Roemeniërs van de kerk “Curtea de Ardyesh”. Het is zeer waarschijnlijk, dat zekere raadselachtige bas-reliefs, die ovale menschelijke gezichten voorstellen, alleen met oogen, neus en mond, welke gevonden zijn onder de cementen muren van oude gebouwen, eenig verband houden met genoemde wijze van offeren. Er zijn drie zulke hoofden in het fort van Prins Dyouragy Brankovitch te Smederevo (Semendria) niet ver van Belgrado aan de binnenzijde van den middelsten slottoren aan de Donauzijde, en twee andere tegen den buitenmuur van het klooster Rila vlak bij de Doupitchka Kapiya.

Gedurende het beleg van Constantinopel in het jaar 626 verbrandden de Serviërs hun dooden. De Russen deden hetzelfde gedurende de veldslagen bij Silistria, 971. In later tijd [32]werden in alle deelen van Rusland begrafenisdiensten gehouden, waarna de overblijfselen der dooden werden begraven.

De Slaven van Noord-Rusland waren gewoon de asch van den doode in een of ander klein vaatwerk te bewaren, dat zij dan op een pilaar aan den openbaren weg plaatsten; die gewoonte bleef zelfs in de twaalfde eeuw bestaan bij de Vyatitchs van zuidelijk Rusland. Deze begrafenisgebruiken zijn het langst bewaard gebleven bij de Litthauwers; de laatste heidensche begrafenis, welke vermeld wordt, is die van Keystut, den broeder van groothertog Olgerd, in het jaar 1382. Hij werd verbrand met zijn paarden, wapenen, valken en honden.

Er bestaan nog rechtopstaande steenen, zware steenen platen, of vierkante blokken, zelfs kolommen, die in de Middeleeuwen kami werden genoemd, of bileg, en nu stetjak of mramor. Zulke steenen worden in grooten getale vlak bij elkaar gevonden; er zijn er bijvoorbeeld meer dan 6000 in de provincie Vlassenitza en 22,000 in geheel Herzegowina; eenige worden ook in Dalmatië aangetroffen, bijvoorbeeld in Kanovli en in Montenegro te Nikshitch; in Servië worden ze echter alleen in Prodigne gevonden. Deze steenen zijn gewoonlijk versierd met primitieve nabootsingen van het werk van Romeinsche beeldhouwers; bogen op kolommen, plant- en boommotieven, zwaarden en schilden, de figuren van krijgslieden, die bogen dragen, ruiters, herten, beren, wilde zwijnen en valken; er zijn ook tafereelen van mannen en vrouwen, die samen dansen en spelen doen.

Het symbool van het kruis duidt er op, dat het Christendom zijn intrede gedaan heeft. Inscripties verschijnen pas na de elfde eeuw. Veel grafsteenen hebben klaarblijkelijk hun oorsprong in de Middeleeuwen. Eenige graftomben, die ver van de dorpen zijn gelegen, worden in de kronieken genoemd bij het aanduiden der grenzen van grondgebieden, bijvoorbeeld Bolestino Groblye (het kerkhof van Bolestino), bij Ipek en Druzetin Grob (de graftombe van Druzet). In Konavla bij Ragusa was er in het jaar 1420 een punt, waar belangrijke wegen elkaar kruisten, bekend onder den naam [33]van “Obugonov Grob.” Zelfs in onze dagen is er daar een grafsteen zonder inscriptie genaamd “Obugagn Greb.” Het is het graf van den landvoogd Obuganitch, een afstammeling van de familie van Lyoubibratitch, beroemd in de veertiende eeuw.

Toen het heidendom verdwenen was, gingen in de Zuid-Slavische legenden vele elementen uit die der Grieken en Romeinen over. Er zijn zoowel verwijzingen naar de keizers Trajanus en Diocletianus, als naar mythische personen. In de Balkan-staten wordt Trajanus vaak verward met den Griekschen koning Midas. In het jaar 1433 hoorde de chevalier Bertrandon de la Broquière van de Grieken te Trajanopel, dat deze stad gebouwd was door keizer Trajanus, en dat deze boks-ooren had. De historicus Tzetzes noemt ook de boks-ooren van dien keizer (ῶ τὶα τράυου). In Servische legenden schijnt keizer Trajanus ook verward te zijn met Daedalus, want hij wordt met oorlogs-vleugels aan zijn ooren voorgesteld.

Aan den cyclus van Middeleeuwsche mythen danken wij ook het geloof aan de djins (reuzen), die in holen woonden, en die bekend zijn onder den Turkschen naam div—wat oorspronkelijk een Perzisch woord is. Het merkwaardige van hen was, dat zij maar een oog hadden—zij zouden een varieteit van de cyclopen genoemd kunnen worden—en in de Bulgaarsche, Croatische en Sloveensche mythologie worden zij ook genoemd. Aan de oevers van de rivier Moratcha, in Montenegro, bevindt zich een weide, Psoglavlya Livada genoemd, met een spelonk, waarin, naar gezegd wordt, nog in historische tijden zulke schepsels hebben gewoond.

Toen de heidensche Slaven de Romeinsche provinciën bewoonden, was het Christendom beperkt tot de Byzantijnsche provincie. In Dalmatië werd na den val van Salona de zetel van het aartsbisdom overgebracht naar Spalato (Splyet), maar in de pauselijke bullen van de negende eeuw bleef het steeds [34]genoemd Salonitana ecclesia en het eischte voor zich de jurisdictie op over al de landen tot aan de Donau.

Volgens Constantijn Porphyrogenetus namen de Serviërs in twee verschillende tijdperken het Christendom aan, eerst gedurende de regeering van keizer Heraclius, die den paus verzocht had een aantal priesters te zenden, om deze lieden tot het christendom te bekeeren. Het is echter zeer goed bekend, dat de Slaven in Dalmatië, zelfs gedurende de regeering van paus Johan IV (640–642) heidenen bleven; zonder twijfel verbreidde het christendom zich langzamerhand van de Romeinsche steden van Dalmatië over de verschillende Slavische provincies. De Croaten behoorden reeds tot de Romeinsche kerk, toen haar priesters de Serviërs tot het christendom bekeerden, wat geschiedde tusschen de jaren 642 en 731, dat is na den dood van paus Johan IV en voor dat Leo de Isauriër zijn betrekkingen met Rome had verbroken.

De tweede bekeering van de Zuidelijke Slaven, die nog heidenen waren gebleven, geschiedde omstreeks 879 door keizer Basilius I.

In het begin drong het christelijk geloof slechts oppervlakkig door, omdat de menschen de Latijnsche gebeden niet begrepen, noch de geestelijke boeken. Het schoot veel vaster en sneller wortel, toen de oude Slavische taal werd gebruikt in de kerkdiensten.

Tengevolge van de verschillen, die zich voordeden, over beelden en den vorm, die hun eeredienst zou aannemen, verminderde de geestdrift voor de bekeering der heidenen door de Latijnsche kerk aanmerkelijk. In de Byzantijnsche provincies was het echter niet noodig bijzondere pogingen in het werk te stellen om de bevolking te kerstenen, want deze Slaven kwamen in voortdurend contact met de Grieksche Christenen, wier geloof zij zonder dwang overnamen.

Door de Slavische benaming van plaatsen, die in zekere, officieele lijsten voorkomen, kan men zien, dat door de Grieksche kerk nieuwe bisdommen gevestigd werden, uitsluitend voor de Slaven. De bisschoppen leidden hun diensten in het [35]Grieksch, maar de priesters en monniken, die geboren Slaven waren, predikten en leerden het volk in zijn eigen taal. Aldus bereidden zij den grond voor de groote Slavische apostelen.

De Slavische apostelen van Salonica, Cyrillos en zijn oudere broeder Methodius, waren zeer geleerde mannen en wijsgeeren. De voornaamste van de twee Cyrillos was priester en bibliothecaris van het patriarchaat, daarbij was hij professor in de philosofie aan de Universiteit van het Keizerlijk Paleis te Constantinopel en hij was zeer geëerd om zijn geleerdheid in geestelijke dingen. Hun groote werk begon in 862 met de zending naar keizer Michael III, waarmede de Moravische vorsten Ratislav en Svetopluk hen belastten.

De Moraviërs waren reeds tot het Christendom bekeerd, maar zij verlangden leeraars in hun midden te hebben, die bekend waren met de Slavische taal. Voordat de broeders zich op reis begaven, stelde Cyrillos het Slavische alphabet samen en vertaalde het Evangelie.

Zoo werden deze Heilige Boeken voor de Serviërs geschreven in een taal, waarmede zij bekend waren en de leerstellingen van den grooten Meester verdreven langzaam maar gestadig den ouden primitieven godsdienst, die den vorm van zuiver naturalisme had aangenomen. De aanbidding der natuur verdween echter niet geheel en heeft zich zelfs tot op onze dagen in het volksgeloof op het Balkanschiereiland gehandhaafd. In de folklore van deze volken vinden we een aantal trekken van het godsdienstig leven en het bijgeloof, afkomstig uit voor-christelijke tijden, want na een worsteling van vele jaren hadden de heidensche plechtigheden nog slechts ten deele de plaats moeten ruimen voor de kerkelijke ceremoniën van de Latijnsche en later van de Grieksch-Christelijke Kerk, waartoe thans alle Serviërs, de bewoners van Montenegro, Macedonië en een gedeelte van Bosnië behooren.

De fundamenten van het christelijk geloof werden allesbehalve stevig gelegd op het Balkanschiereiland, tengevolge [36]van het ontbreken van ontwikkelde priesters en het feit, dat de mensch nu eenmaal gehecht is aan het oude overgeleverde geloof. Hierin moet waarschijnlijk de verklaring gezocht worden voor het verschijnsel, dat de christelijke godsdienst hen nooit in het hart gegrepen heeft. Zelfs in onzen tijd is het bijgeloof vaak nog sterker dan de godsdienst en verdringt dien soms geheel. Het geheele dagelijksch leven van den zuidelijken Slaaf is doorweven van allerhande bijgeloof. Zijn bijgeloof hecht een bepaalde beteekenis aan ’t geen gebeurt, als hij ’s morgens opstaat; vooral aan ’t geen hij het eerst ziet; hij is er bijvoorbeeld zeker van een ongelukkigen dag te zullen hebben, als zijn eerste ontmoeting die met een monnik is, als hij een huis bouwt, dan moet eerst een “gelukkige plek” gevonden worden voor het fundament. ’s Nachts wil zijn bijgeloof, dat hij op een bepaalde manier ligt; hij geeft er nauwlettend acht op, of de hanen tijdig kraaien en of de honden veel blaffen en hoe ze blaffen. Hij hecht groote waarde aan het oogenblik, waarop de donder het eerst wordt gehoord, aan de soort regen die er valt, aan de wijze, waarop de sterren schijnen—of in het geheel niet schijnen, en met groote bezorgdheid neemt hij een stralenkrans om de maan waar en het schijnen van de zon door een wolk.

Al deze dingen zijn voorteekenen en maken indruk op zijn bijgeloovig gemoed. Grooten invloed hebben zij op zijn handelingen. Als hij bij voorbeeld van plan is aan een jachtpartij deel te nemen, dan tracht hij uit die voorteekenen te voorspellen, of er wild zal zijn of niet; hij gelooft, dat hij zeker wat zal schieten, als zijn vrouw of zuster (of eenig ander hem goed gezind persoon) over zijn geweer springt, voordat hij zijn honden roept. Vooral in het landbouwbedrijf neemt het bijgeloof een groote plaats in. Voor enkele bijgeloovigheden is het mogelijk zeer goede verklaringen te geven; voor andere echter is het vergeefs zoeken naar een redelijken grond. Ondanks dat worden alle voorschriften en waarschuwingen, die met het bijgeloof samenhangen, algemeen in acht genomen, omdat het volk met de moedermelk inzuigt: “het is goed zoo te doen” [37]of uitgaat van de stelling: “onze voorouders deden altijd zoo en waren gelukkig, waarom zouden wij niet evenzoo doen?”

Het gedijen van vruchtboomen en het rijpen van de vrucht wordt bevorderd door toovermiddelen. Een groot aantal feesten wordt georganiseerd, om zich een vruchtbaar jaar te verzekeren of om overstroomingen, hagelslag, droogte, vorst en andere onheilen te voorkomen. Het grootste aantal bijgeloovigheden heeft betrekking op het dagelijksch leven, vooral op geboorte, huwelijk en dood. Toovermiddelen worden gebruikt om een toekomstigen bruigom of bruid te ontdekken, een jonge man verliefd te doen worden op een meisje of omgekeerd; ook wel, als dat gewenscht lijkt, hun wederkeerigen haat op te wekken.

Tot toovermiddelen neemt men zijn toevlucht om de wenschen, die de bruid koestert omtrent de kinderen, die zij hoopt te krijgen, vervuld te zien. Men tracht hun aantal en geslacht te bepalen, hun gezondheid te voren vast te stellen en de omstandigheden zoo te regelen, dat ze een gunstigen invloed op de geboorte hebben. Men gelooft, dat de dood slechts kan komen, als de aartsengel Michael een ziel uit een lichaam verwijdert en dat kan slechts op den vastgestelden dag gebeuren.

De voornaamste nationale gewoonten van de Zuidelijke Slaven gaan gepaard met een menigte bijgeloovigheden. Daar de Serviërs het sterkst in aantal zijn onder de Balkanslaven zullen wij eenige van hun gewoonten nader beschouwen, om aan te toonen, hoe weinig van den waren christelijken geest te vinden is in sommige van hun godsdienstige plechtigheden.

Als een kind in een Servische familie geboren wordt, dan wenschen de vrienden den ouders geluk met de woorden: “het zij u gegeven te leven, tot ge de groene kransen moogt zien!” hetgeen wil zeggen: leven tot hun kind getrouwd is. De huwelijken worden het meest in het najaar gesloten, in het bijzonder tegen Kerstmis, zeldzamer in den zomer. Indien ouders van plan zijn een bruigom voor hun dochter of een bruid voor [38]hun zoon te zoeken, dan nemen ze de geschiedenis gewoonlijk een heel jaar lang in overweging. Hun zoon of dochter vergezelt hen naar verschillende bijeenkomsten, om daar iemand te ontmoeten, die geschikt is de echtgenoot van hun dochter te worden of de vrouw van hun zoon. Indien een dochter is ingelicht omtrent de beslissing harer ouders, moet zij zich haasten met haar voorbereidselen: zij moet zorgen, dat de bochtchaluks9 (huwelijksgeschenken), die zij moet uitdeelen onder de bruiloftsgasten (svati of svatovi) spoedig gereed zijn. Deze geschenken zijn meestal artikelen, die zij eigenhandig maakt, zooals sokken, kousen, hemden, handdoeken en reisdekens. Gewoonlijk wordt het huis schoon gemaakt en misschien vergroot voor het huwelijk. Als alle toebereidselen zijn getroffen, dan mag het gerucht van haar aanstaand huwelijk zich door het dorp verspreiden. Daar de huwelijken gewoonlijk door de ouders worden vastgesteld, komen verbintenissen uit liefde helaas zelden voor. Schaken wordt beschouwd als iets phenomenaals. Er zijn echter gevallen, waarin de jongelieden zich niet voegen naar den wil hunner ouders met betrekking tot het huwelijk. Indien een meisje verliefd is geworden op een jongen man, kan zij haar toevlucht nemen behalve tot de gewone middelen en methoden, tot beroepstoovenaressen. Listen, die door deze helpsters in de liefde wel worden aanbevolen, zijn bijv.: Het meisje kijkt door den bek van een gebraden speenvarken (dat gedood is voor het Kerstfeest) naar haar geliefde, waardoor hij beslist krankzinnig verliefd op haar wordt. Het voorwerp harer liefde zal van minnesmart om haar sterven, als zij naar hem kijkt door een gat in een kers of een andere vrucht; zij is er even zeker van zijn genegenheid te verwerven, indien zij er in slaagt de aarde om te keeren onder een afdruksel van zijn rechtervoet. Deze en veel dergelijke toovermiddelen worden gewoonlijk toegepast op of omstreeks St. George’s dag (23ste April O.S.)

Ook jonge mannen nemen hun toevlucht tot tooverij, indien [39]zij de liefde willen opwekken van het een of andere ongevoelige meisje. Indien bijvoorbeeld de jonge man zich op een Vrijdagnacht, klokke twaalf naar het erf begeeft bij de woning van de jonkvrouwe van zijn hart en daar een boom drie maal schudt en even zooveel keeren haar voornaam noemt, zal zij zeker aan zijn verlangen gehoor geven en zijn liefde beantwoorden. Een even onfeilbaar middel is een bepaalde visch te vangen en die bij zijn hart te laten sterven; daarna het vleesch te braden, totdat het geheel verkoold is, de overblijfselen tot poeder te stampen en dit stilletjes in water of een anderen drank te doen.—Indien het meisje overgehaald kan worden het te proeven, kan zij er niet meer aan ontkomen hem lief te hebben. Deze hulpmiddelen herinneren aan de bekende handeling van den Franschen troubadour Pierre Vidal, om de liefde van zijn schoone patrones Donna Azalais de Baux te winnen. ’t Was een recept, dat succes in de liefde beloofde, afkomstig van iemand, die het van een Arabisch monument ontcijferd had. De dichter kreeg het van Huges de Baux, een boosaardige, jeugdige ridder, de schoonbroer van de schoone Donna Azalais. De lichtgeloovige Vidal moest op zekeren maannacht op een varken drie keer rondom het kasteel van zijn geliefde rijden. Natuurlijk wist hij niet, dat zijn snaaksche vriend al de bewoners op het terras had gebracht om deze belachelijke vertooning gade te slaan.

Als de ouders zich een bruid voor hun zoon hebben uitgekozen, sturen zij iemand met volkomen volmacht (navodagjya) naar haar ouders, om te vragen of zij al dan niet hun toestemming tot een huwelijk van hun dochter met den jongeman willen geven. Daar huwelijken zelden worden gesloten zonder de hulp van deze gevolmachtigden, zijn er een aantal personen, wier eenig ambt het is over huwelijken te onderhandelen. Zij ontvangen een som geld, indien hun diensten met succes worden bekroond. Naast geldelijke belooning ontvangt de navodagyja van de toekomstige bruid op zijn minst [40]een paar sokken. Indien de vader van het meisje het voorstel niet aanvaardt, geeft hij gewoonlijk geen beslist afwijzend antwoord, maar verschuilt hij zich achter het een of ander voorwendsel; hij zegt bijvoorbeeld, dat zijn dochter nog te jong is, of dat zij niet geheel gereed is met de voorbereidselen voor haar huwelijk. Maar als de jongeman genade in zijn oogen vindt, en de vader bereid is zijn toestemming te geven, dan antwoordt hij gewoonlijk, dat hij zijn dochter graag getrouwd zou zien met zulk een uitnemend man, tenminste als het paar elkaar liefheeft. Dan wordt een samenkomst voorbereid, ofschoon dit in werkelijkheid slechts een kwestie van vorm is, daar de eindbeslissing in handen van de ouders zelf ligt, zonder dat de gevoelens van den aanstaanden man en de vrouw daarbij veel gewicht in de schaal leggen. De ouders vragen den jongelieden, of zij elkaar mogen lijden; gewoonlijk wordt een bevestigend antwoord gegeven, waarop alle aanwezigen elkaar omhelzen. Geschenken worden gewisseld, zoowel tusschen de ouders als tusschen den aanstaanden echtgenoot en zijn bruid. Deze gebeurtenis wordt dikwijls gevierd door het afvuren van pistolen en geweren, teneinde door het geheele dorp bekend te maken, dat er huwelijksfeesten op til zijn. Spoedig na de plechtigheid, die de inleiding tot een verloving genoemd kan worden, brengen de ouders van den jongeman en enkele zeer intieme vrienden een officieel bezoek aan de woning der bruid. Het bezoek heeft gewoonlijk in den avond plaats en nadat de bruigom aan de bruid een ring heeft gegeven, beginnen de feestelijkheden, die tot den volgenden morgen duren. Eenige dagen later gaan de bruid en de bruidegom naar de kerk, door enkele vrienden vergezeld en de priester doet hun de stereotiepe vragen, waaronder deze: “Wenscht gij te trouwen uit vrijen wil?” Waarop zij om zoo te zeggen gedwongen zijn “Ja” te antwoorden.

En daar een boom driemaal schudt

Een week voor den trouwdag, brengen beide families hun huis in gereedheid om een groot aantal gasten te ontvangen, [41]die zij gedurende verscheidene dagen zeer gastvrij onthalen. Zeer kort geleden nog moest de huwelijksprocessie, indien de bruid in een verwijderd dorp woonde, soms verscheidene dagen reizen om haar te halen en daar goede wegen, waarlangs voertuigen zich konden voortbewegen, niet overal voorkwamen, was de geheele, lange stoet vaak genoodzaakt den weg te paard af te leggen. Tot de huwelijksstoet behooren de dever10 (dat wil zeggen geleider van de bruid) die haar bij de heele reeks van plechtigheden terzijde staat, in zekeren zin haar voogd; de koom (voornaamste getuige, die bij gelegenheid een soort peetvader van de kinderen wordt); en de stari-svat, die de tweede getuige bij de huwelijksplechtigheid is. Gedurende de huwelijksplechtigheden moet de koom achter den bruigom staan en de stari-svat achter de bruid. De stari-svat is ook een soort ceremoniemeester op den huwelijksdag; hij bewaart de orde onder de gasten, en presideert bij de huwelijksmaaltijden. De dever brengt ook zijn ouders mee en de koom en de stari-svat moeten ieder vergezeld zijn van een bediende om hen te assisteeren gedurende de plechtigheid. Deze twee getuigen moeten zorgen twee groote was-kaarsen bij zich te hebben, die gewoonlijk versierd zijn met zijden kant en bloemen, welke met veel andere geschenken aan de bruid worden aangeboden.

Voor de processie zich op weg begeeft, vuren de jongelieden pistolen af en zingen en dansen, terwijl de ouderen zich neerzetten en ververschingen gebruiken. De verschijning van den bruigom in zijn huwelijksgewaad, waarbij de hoed met bloemen is versierd, is het teeken, waarop een koor van meisjes de traditioneele huwelijksliederen inzet. Als de rijtuigen klaarstaan om te vertrekken, zingen zij het volgende:

Het Tzigan-(Zigeuners) korps begint zijn vroolijke melodieën, de bruidegom, de vaandeldrager en andere jongelieden stijgen te paard, allen versierd met bloemen, de processie begeeft zich op weg naar het huis van de bruid. De ruiters rijden meestal twee aan twee, pistolen afschietend en zingende. De processie wordt steeds geleid door een vroolijken jongeling, die een tchoutoura meevoert, (een plat houten vat) dat rooden wijn bevat. Het is zijn taak ieder, die het huwelijksgezelschap op weg mocht ontmoeten, een dronk aan te bieden en hij heeft het privilege gedurende het huwelijksfeest ten koste van iedereen grappen en geestigheden ten beste te geven. Voor dien dag geniet hij de vrijheden van een hofnar en niemand mag zijn geestige zetten kwalijk nemen, hoe ruw en onkiesch die soms ook zijn.

Eenige schreden achter de tchoutouradrager rijdt de voïvode (generaal of leider), wiens taak het is den eerste bij te staan in zijn geestige uitvallen en den vaandeldrager, die de nationale vlag draagt; achter hen, in een rijkelijk met bloemen versierd voertuig, rijden de bruidsmeisjes, die gekozen worden uit de familiebetrekkingen van den bruigom. Met andere geschenken dragen de meisjes het trouwgewaad en de bloemen, die de vader van den bruigom voor zijn aanstaande schoondochter heeft gekocht. Onmiddellijk achter de bruidsmeisjes rijdt de bruigom tusschen den koom en den stari-svat. Daarna komen andere bloedverwanten en gasten, twee aan twee in optocht. Soms leveren deze huwelijksprocessies een zeer indrukwekkenden aanblik.

Indien de huwelijksstoet het huis van de bruid nadert, wordt haar komst aangekondigd door het afvuren van pistolen en geweren, waarop een aantal meisjes verschijnt, die verschillende liederen zingen, waarin het verdriet wordt uitgedrukt [43]over het vertrek der bruid uit het ouderlijk huis. In enkele deelen van Servië is nog een vreemd, oud gebruik overgebleven; de vader van de bruid verlangt, dat aan enkele voorwaarden wordt voldaan, eer hij bereid is de poorten van het binnenplein voor den stoet te openen. Hij stuurt bijvoorbeeld een goed worstelaar, die de mannen uit het gezelschap van den bruidegom uitdaagt. Een van de bruiloftsgasten moet hem dan overweldigen, voordat de poorten worden geopend. Natuurlijk is de worstelproef in den regel niet ernstig gemeend. In andere deelen van het land wordt als voorwaarde gesteld, waarop den aangekomenen toegang wordt verleend, dat een hunner een pot of ander terra-cotta vaatwerk, dat aan den top van den schoorsteen bevestigd is, er met zijn pistool afschiet.

Als aan zulke of andere voorwaarden tot genoegen is voldaan, wordt het huwelijksgezelschap in huis toegelaten, en geleid naar tafels, beladen met gebraden lams- en varkensvleesch, koeken, vruchten, wijn en cognac. De vader van de bruid geeft den vader van den bruidegom de eereplaats en onmiddellijk naast hem zit de stari-svat, dan de koom en dan de bruidegom. Als de gasten zijn gezeten, wordt er een groote, platte koek (pogatcha) voor den vader van den bruidegom neergezet en hij legt er eenige goudstukken op; soms ook een geheele keten van gouden ducaten, die de bruid later om haar hals moet dragen. Zijn voorbeeld wordt onmiddellijk gevolgd door den stari-svat, den koom en al de andere gasten. Ten slotte haalt de vader van de bruid de huwelijksgift, die hij zijn dochter meegeeft en plaatst die op den koek. Al het aldus verzamelde geld wordt aan den stari-svat overhandigd, die het te zijner tijd aan de bruid zal geven. Dan brengen de bruidsmeisjes het trouwgewaad naar het vertrek van de bruid, waar zij haar met groote zorg en veel ceremoniën kleeden. Indien haar toilet gemaakt is, neemt een van haar broers of, indien zij die niet heeft, een van haar naaste mannelijke bloedverwanten, haar bij de hand om haar naar de verzamelde familie en vrienden te geleiden. Zoodra zij verschijnt, begroeten de bruiloftsgasten haar met een levendig vuur uit hun pistolen; de [44]bruidsmeisjes geleiden haar naar den bruigom, aan wien zij een bloemkrans aanbiedt. Daarna wordt zij naar den stari-svat en den koom gebracht, wier handen zij kust. Indien deze ceremonie is verricht, gaat zij het huis binnen, waar haar ouders op lage, houten stoelen voor den haard zitten. Daar werpt zij zich neer, en kust den grond voor het vuur. Dat is blijkbaar een overblijfsel van de vuuraanbidding, maar nu het symbool van de vereering van den huiselijken haard. Zoodra zij is opgestaan, kust het meisje de hand van haar vader en moeder, die haar, terwijl zij haar omhelzen, den zegen geven. Nu brengt haar broer of bloedverwant, al naar het geval is, haar terug naar den bruigom en geeft haar met inachtneming van alle vormen aan den dever over, die van dat oogenblik zorg voor haar draagt en haar in de eerste plaats de geschenken geeft, die hij heeft verzameld.

Nadat zij feest hebben gevierd en onthaald zijn, stijgen de gasten te paard en onvermoeid hun pistolen afschietend begeven zij zich met de bruid naar de naaste kerk. Nadat de godsdienstige ceremoniën voorbij zijn, keert het bruiloftsgezelschap terug naar de woning van den bruidegom, waar de bruid van haar paard of uit haar rijtuig moet stappen op een zak haver. Terwijl de anderen het erf opgaan door de hoofdpoort, kiest de bruid meestal een anderen ingang, omdat zij bevreesd is anders betooverd te worden. Zoodra zij binnenkomt, brengen de familieleden van den bruigom haar een bak met verschillende soorten graan, die zij op den grond uitstort, “opdat het jaar vruchtbaar moge zijn.” Dan brengen zij haar een kind van het mannelijk geslacht, dat zij kust, en driemaal opheft. Daarna treedt zij het huis binnen; onder haar armen heeft zij brooden en in haar handen flesschen wijn—zinnebeelden van weelde en voorspoed.

Ofschoon de bruiloftsgasten goed zijn onthaald in de woning der bruid, heeft de reis hun eetlust opnieuw gewekt; daarom nemen zij in dezelfde volgorde als wij reeds genoemd hebben [45]aan tafels plaats en worden zij onthaald op een groot feestmaal. Gedurende dit maal geven de voïvodes en de tchoutouradrager evenals bij het vorige grappen ten beste ten koste van iedereen. Deze vroolijke uitlatingen getuigen, zooals wij reeds hebben gezegd, gewoonlijk niet van zeer goeden smaak, maar niemand voelt er zich door beleedigd, en iedereen lacht hartelijk om de minste aardigheid. Gedurende dit feest, en terwijl de jongelieden nationale dansen (kollo) uitvoeren en de traditioneele bruiloftsliederen zingen, brengt de dever de bruid naar den drempel van haar vertrek (vayat) en geeft haar over aan den koom, die haar nu binnenleidt, haar hand in die van den bruidegom legt en hen alleen laat. De gasten blijven echter vaak in het huis tot het ochtendgrauwen, drinkende en zingende.

Deze gewoonte wordt beschouwd als een overblijfsel uit de tijden, toen de Serviërs tot het christendom werden bekeerd. Iedere Servische familie heeft een dag in het jaar, die bekend is als slava, gewoonlijk den een of anderen heiligendag, waarop zekere ceremoniën worden vervuld, gedeeltelijk van godsdienstigen, gedeeltelijk van maatschappelijken aard. De heilige, dien het hoofd der familie herdenkt als zijn beschermheilige of naamheilige, wordt ook herdacht door zijn kinderen en hun afstammelingen.

Eenige dagen voor de viering komt de priester naar het huis van iederen svetchar—den man, die als hoofd der familie den heilige herdenkt—om het water te zegenen, dat voor dit doel in een specialen bak gereed wordt gehouden, daarna besprenkelt hij het hoofd van alle familieleden met het heilige water, waarin hij een klein takje bazielkruid heeft gedoopt. Hij gaat daarop van kamer tot kamer om overal dezelfde ceremonie te verrichten.

Ten einde hun naamheilige aangenaam te zijn, vasten alle leden der familie een week voor het feest. Den avond voor den heiligen dag wordt voor het beeld van den heilige een [46] kaars aangestoken, die gedurende twee dagen blijft branden. Een of twee dagen voor het feest bereiden de vrouwen een kolatch (een bijzondere koek, gemaakt van tarwebloem) die ongeveer 37½ c.M. middellijn heeft en ongeveer 7½ c.M. dik is. De oppervlakte is verdeeld in vier parten, doordat ze met een kruis is geteekend; elk vierde deel heeft een schild waarop de letters I.N.R.I. staan. In het midden bevindt zich een cirkel, en daarbinnen en poskurnik (monogram van deze initalen). Behalve de kolatch wordt een andere koek gemaakt van witte tarwe, goed gekookt, en vermengd met poedersuiker, gehakte noten en amandelen. Deze wordt kolyivo genoemd (letterlijk: “iets, dat met het mes is gedood”). Dit is blijkbaar een reliquie uit heidensche tijden, toen men met kolyivo de dieren bedoelde, die op het altaar werden geofferd. Toen de Serviërs bekeerd waren tot het christelijk geloof, werd hun gezegd, dat de God der christenen en zijn heiligen geen dierenoffers en nog minder die van een mensch verlangden, en dat daarvoor in de plaats gekookte tarwe moest worden gebruikt. Wel eigenaardig is het, dat kolyivo slechts bereid wordt voor die heiligen, van wie het volk gelooft, dat zij dood zijn en niet voor hen, van wie verondersteld wordt, dat zij nog leven, wat bijv. het geval is met St. Elias (Elyah), de beschermheilige van den donder, en daarom ook wel de “Donderaar” genoemd, de aartsengel Michael en eenige anderen.

Op den vooravond van den Slavadag wordt er voldoende voedsel voor de twee volgende dagen gereedgemaakt en tegen zonsondergang zijn al de tafels wel voorzien van ververschingen, berekend op de komst van een groot aantal gasten. Vrienden en bloedverwanten worden door een boodschapper, die daartoe speciaal wordt uitgezonden, genoodigd. In verschillende door het gebruik geijkte vormen wordt deze uitnoodiging overgebracht; een er van is de volgende: “Mijn vader (of mijn oom, al naar het geval is) heeft mij gezonden om u zijn groeten te brengen en noodigt u heden avond in ons huis [47]om een glas cognac te drinken. Wij wenschen met u te deelen de zegeningen, die God en onze beschermheilige over ons hebben uitgestort. Wij vragen u dringend te komen!” Bij deze woorden overhandigt de boodschapper aan den genoodigden gast een tchoutoura, gevuld met wijn en versierd met bloemen, waaruit de gast dan altijd een teug drinkt. Daarna maakt hij het teeken des kruises en zegt: “Ik dank u; dat uw Slava een gelukkige en voorspoedige zij!” Na den wijn geproefd te hebben, vervolgt hij: “Wij zullen ons best doen om te komen. Wij zijn dankbaar voor de uitnoodiging, die ons ten zeerste vereert.” Onveranderlijk spreekt hij deze woorden uit, hetzij hij werkelijk van plan is de uitnoodiging aan te nemen of niet.

Terwijl de boodschapper op weg is om de gasten uit te noodigen, zijn de vrouwen van het huis bezig al de noodige toebereidselen te maken voor hun ontvangst. Elke gast roept, als hij den drempel nadert: “O heer van het huis, zijt gij bereid gasten te ontvangen?” Zoodra hij dat hoort, snelt de svetchar den gast tegemoet en begroet hem met deze woorden: “Zeer zeker ben ik dat en ik hoop, dat er nog veel meer gasten komen even welkom als gij!” Daarna treedt de gast binnen, omhelst den svetchar en zegt: “Ik wensch u een zeer aangenamen avond en een gelukkige Slava!” En dan antwoordt de gastheer als ware dat van zelf sprekend: “Ik dank u en heet u welkom in mijn huis!”

Op dezelfde wijze worden de andere gasten begroet. Indien zij allen aanwezig zijn, noodigt de gastheer hen uit hun handen te wasschen. Want geen Servische boer zou ooit gaan zitten, om voedsel te gebruiken, voordat hij dit had gedaan. Daarna wijst de gastheer ieder zijn plaats aan, altijd met stipte inachtneming van de volgorde, waarop ieders rang hem aanspraak geeft.

De meisjes van het huis dienen cognac rond aan de verzamelde gasten en deze wordt, althans in den winter, gewoonlijk gewarmd, terwijl er honig of suiker aan is toegevoegd. De gasten zijn intusschen blijven staan en wachten zwijgend en eerbiedig tot de ceremoniën van de Slava zullen beginnen.

De gastheer zet in het midden van de tafel een groote waskaars, [48]die hij niet aansteekt, alvorens het teeken des kruises driemaal gemaakt te hebben. Daarna neemt hij een bak, waarin wat gloeiende asch ligt, plaatst daarin eenige stukjes wierook en laat den geur dan opstijgen naar het heiligenbeeld, dat volgens de gewoonte de eereplaats in de woning inneemt. Nog steeds met het wierookvat in de hand staat hij enkele oogenblikken stil voor elken gast. Indien deze plechtigheid voorbij is en er geen priester aanwezig is, noodigt de gastheer zijn gasten uit zelf hun gebed op te zeggen. Veel Servische boeren hebben het talent om geïmproviseerde gebeden op te zeggen en daar is bij deze ceremoniën altijd vraag naar. De gastheer geeft het wierookvat aan zijn vrouw, wier plicht het is toe te zien, dat de damp van den wierook elk deel van het huis bereikt. Daarna verbreekt de gastheer de stilte met het volgende gebed: “Laat ons, o broeders, zeer eerbiedig bidden tot den almachtigen Heer, onzen God, en tot de heilige Drieëenheid! O Heer, Gij almachtig en genadig Schepper van Hemel en Aarde, bevrijd ons, wij bidden het u, van alle onvoorziene kwaad! O, Heilige George! (hier noemt hij den naam van den beschermheilige, wiens feest zij vieren) onze beschermheilige, bescherm ons en wees onze voorspraak bij den Heer onzen God; wij, die hier verzameld zijn, vragen het u. Gij heilige Apostelen, gij vier Evangelisten en pilaren, op wie de hemelen en de aarde rusten, wij, die zondaars zijn, smeeken om uwe bemiddeling;” enz. Als het gebed is geëindigd, maken de gasten verscheidene malen het teeken des kruises en dan begint het avondeten.

Gedurende de eerste twee of drie gangen gaan de gasten door met cognacdrinken; wijn wordt niet gepresenteerd, voordat zij vleesch hebben genomen. Bij het drinken van het eerste glas wijn brengt de oudste gast, of de voornaamste in rang (gewoonlijk is het de dorpsgeestelijke of de burgemeester) den eersten toast, waarvan evenals van alle volgende de bewoordingen door de traditie zijn bepaald. In sommige deelen van [49]Servië brengt de gastheer zelf den eersten toast op den aanzienlijksten van zijne gasten uit, door tot hem de volgende woorden te richten: “Ik dank u, evenals al uw broederen, voor de eer, die u mij genadiglijk bewijst mijn slava met uw tegenwoordigheid te vereeren. Laat ons het eerste glas drinken ter eere van den genadigen God. Waar wijn in zijn naam gedronken wordt, daar moge altijd voorspoed zijn.” De voornaamste gast aanvaardt den toast, maakt het teeken des kruises en antwoordt in de volgende bewoordingen: “Ik dank u zeer, vriendelijke en milde gastheer! Moge uw slava u voorspoed brengen, en laat ons dit tweede glas drinken ‘op het betere uur’.” De derde toast is meestal ter verheerlijking van de Drieëenheid. In het Servisch: Tretya-sretya, sve u slavu Svete Troyitze!

In enkele deelen van Servië worden er zeven of zelfs meer heildronken gebracht, maar deze gewoonte vertoont gelukkig neiging om te verdwijnen.

Den volgenden morgen staan al de leden der familie vroeg op, om het huis weer in orde te brengen, en de svetchar gaat naar de naaste kerk. Hij neemt de kolyivo, de kolatch, wat wijn, wierook en een waskaars mee. Al deze dingen plaatst hij voor het altaar, waar zij gedurende den ochtenddienst moeten blijven, waarna de dienstdoende priester in de slavakoek van onderen insnijdingen maakt, die overeenkomen met de lijnen van het kruis aan de oppervlakte. Daarna breekt hij de koek en draait die in een cirkel met behulp van den Svetchar, terwijl zij samen zekere gebeden opzeggen. Nadat deze ceremonie geëindigd is, neemt de gastheer de eene helft van de koek, en laat de andere helft voor den priester. Indien de kerk ver af ligt en de gastheer niet lang van huis kan zijn, dan mag de slavakoek in zijn eigen huis door hem in tweeën worden gesneden met behulp van zijn mannelijke gasten, onder het opzeggen van de voorgeschreven gebeden; terwijl zij in een kring staan, houden zij de koek zoo, dat hun duim er op is geplaatst en zij haar met vier vingers ondersteunen. [50]

Tegen den middag, eenige minuten voordat de zon haar hoogste punt bereikt, wordt een deel van de slavakoek op de tafel geplaatst met een aangestoken kaars. Aan dit maal in den middag worden gewoonlijk veel meer gasten genoodigd dan bij het avondeten van den vorigen avond, bovendien heeft op dezen dag zelfs een vreemdeling—welke zijn godsdienst ook moge zijn—het recht het huis binnen te gaan en gastvrijheid te verlangen. De koninklijke Prins Marko had bijvoorbeeld veel vrienden onder de Turken en zij kwamen altijd als gast op zijn slavadag. Al de gasten verheffen zich tegelijk van hun zetel, maken met grooten eerbied een kruis, en in volmaakte stilte, met gevulde glazen, wachten zij op de toespraak, die de Svetchar zal houden. Weer worden er drie of misschien meer heildronken uitgebracht en aanvaard en natuurlijk worden even dikwijls de glazen geledigd en weer gevuld, zelfs nog voor het maal van den middag is begonnen. Etend en drinkend ter eere van God, de heilige Drieëenheid, de heilige slava, en zoo voort, blijft men bijeen, tot laat in den nacht, wanneer de gasten zich herinneren, dat het tijd is om naar huis te gaan. Velen brengen echter den geheelen nacht in het huis door en blijven ook nog den volgenden dag. Eenige vereerders van goeden wijn ontzagen zich soms niet drie achtereenvolgende dagen en nachten te blijven. Deze buitengewone toewijding aan de heiligen werd vooral betoond te Nish en in den omtrek daarvan, en leverde den beroemden Servischen romanschrijver Stephanus Strematz de stof voor een van de mooiste en zonder twijfel een van de geestigste romans, die in Servië geschreven zijn.

Een ander feest, dat de Serviërs evenals andere volken met vele plechtigheden en gebruiken van onmiskenbaar heidenschen oorsprong vieren, en dat aller hart met vreugde vervult, is het Kerstfeest. Het is zelfs een bekende zegswijs van de [51]Serviërs, dat “er geen dag is zonder licht—noch eenige werkelijke vreugde zonder Kerstmis.”

In den regel staat de Servische boer vroeg op, maar op den dag voor Kerstmis (Badgni dan) is ieder nog vroeger dan gewoonlijk bij de hand. Want het is de dag, waarop ieder lid van het gezin de handen vol werk heeft. Twee of meer der jonge mannen worden van elk huis uitgezonden naar het bosch11 om een jongen eikenboom te hakken en thuis te brengen, die Badgnak wordt genoemd. (De afleiding van het woord ligt in het duister, het is waarschijnlijk afkomstig van den naam van een heidenschen God.)

Als de jonge man, die den boom moet hakken, hem heeft uitgekozen, knielt hij neer en woorden van begroeting prevelend en het bij deze gelegenheid gebruikelijk gebed opzeggend, werpt hij er een handvol koren naar toe; daarna maakt hij driemaal het teeken des kruises en draagt dan zorg den kant, waar hij begint met hakken zoo te kiezen, dat de boom naar het Oosten moet vallen en wel juist op het oogenblik, dat de zon zich boven den horizon vertoont. Hij moet er ook op letten, dat de boom bij het op de aarde vallen geen takken aanraakt van een nabijstaanden boom, anders zou meer dan waarschijnlijk de voorspoed van het huis in het komend jaar worden verstoord. De stam van den boom wordt nu in drie blokken gehakt, waarvan het eene wat langer is dan de beide andere.

Tegen den avond, als alles gereed is en al de leden van de familie verzameld zijn in de keuken, het voornaamste vertrek in de woning, wordt een groot vuur ontstoken en het hoofd van de familie brengt plechtig de Badgnak binnen, die hij zoo op ’t vuur plaatst, dat het dikke einde ongeveer 30 c.M. buiten den haard blijft; ondertusschen spreekt hij op luiden toon zijn goede wenschen uit voor den voorspoed van het huis en alle bewoners. [52]

Op dezelfde manier brengt hij de andere deelen van den Badgnak binnen, en als ze alle drie branden, pakken de jonge herders het grootste blok vast, want zij gelooven door zoo te doen zich de gehechtheid hunner schapen aan haar lammeren te verzekeren, van de koeien aan haar kalveren en van alle andere dieren aan haar jongen.

Op dit oogenblik brengt het oudste lid der familie een bos stroo en overhandigt dien aan de huisvrouw, aan wie hij tegelijkertijd “een goede en gelukkige Badgni dan” wenscht. Dan werpt zij een handvol koren naar hem toe, dankt hem voor het stroo en begint in de keuken en aangrenzende kamers het stroo op den vloer uit te strooien onder het nabootsen van het geklok der hennen, terwijl de kinderen haar vroolijk volgen en de geluiden nabootsen, die jonge kuikens maken.

Terwijl de kinderen haar vroolijk volgen

Indien dit gedaan is, moet om te beginnen de moeder een gele kaars brengen en een aarden bak, gevuld met brandende kolen.

De vader maakt weer eerbiedig een kruis, steekt de kaars aan en doet wat wierook op de asch. Intusschen hebben de overige familieleden zich al in een halven kring opgesteld, waarbij de mannen rechts en de vrouwen links staan. Nu gaat de vader overluid gebeden opzeggen en loopt van het eene einde van den halven kring naar het andere; voor ieder staat hij een korte poos stil, opdat de damp van den rookenden wierook in het wierookvat, dat hij in zijn rechterhand houdt, ieder op zijn beurt in het gelaat komt. De gebeden, die zij bij deze gelegenheid opzeggen, duren ongeveer vijftien of twintig minuten en verschillen in bijna elk district. Na vijftien gebeden nemen zij allen plaats voor het avondeten, dat niet neergezet is op een tafel, maar op den grond. Want het wordt als een goede orthodoxe gewoonte beschouwd om op den avond voor Kerstmis zakken over den steenen of leemen vloer te leggen en kussens in plaats van stoelen te gebruiken. Gedurende het avondeten, waarbij geen vleesch wordt gebruikt, drinkt de huisvader met geestdrift heildronken op de Badgnak, daarbij gelijktijdig zijn wenschen uitsprekende voor hun aller [53]voorspoed in het nieuwe jaar. Hij giet ook een glas wijn over de uitstekende einden van het blok. In verscheidene deelen van Servië vasten al de boeren—mannen, vrouwen, zelfs kleine kinderen—de vijf en veertig dagen voor Kerstmis; zij onthouden zich van vleesch, eieren en melkspijs en eten eenvoudig groenten en vruchten.

Als het avondeten voorbij is, gaat de geheele familie naar bed, behalve een der jonge mannen, die bij het vuur blijft, om toe te zien, dat de Badgnak niet geheel verbrandt en het vuur niet uitdooft.

Algemeen neemt men aan, dat de plechtigheden en gebruiken bij dit kerkelijke feest, dat wij Serviërs in onze eigen taal Bojitch noemen, wat “de kleine God” beteekent, niets anders zijn dan min of meer gewijzigde vormen van aanbidding van den heidenschen god Dabog (of Daybog), dien wij al genoemd hebben.

Onze heidensche voorouders waren gewoon een varken aan hun zonnegod te offeren en in onzen tijd is er geen enkel huis in geheel Servië, waar met Kerstmis niet als een van zelfsprekend feit, gebraden varkensvleesch wordt opgediend. De mannen en jongens van het gezin staan op dien dag heel vroeg op, om een groot vuur op het erf aan te leggen en een speenvarken aan een spit te braden, waarvoor alle voorbereidselen op Badgni dan gemaakt zijn. Op het oogenblik, dat men het kleine varken boven het vuur houdt, wordt er om het te begroeten, heftig met pistolen of geweren geschoten. Daar schot na schot valt, is het duidelijk, dat het geheele dorp in beweging is. Want bijna al de gezinnen in het dorp houden deze gewoonte in eere en elke jongeman beschouwt het als zijn natuurlijke plicht een pistool af te schieten, zoodat de naburige heuvelen telkens weergalmen, alsof er een aanhoudende schermutseling plaats heeft. Nog vroeg in den morgen gaat een der meisjes naar den gemeenschappelijken put om drinkwater te halen, en als zij den put bereikt, brengt zij hem haar groet, [54]wenscht hem een gelukkigen Kerstmis en werpt er gelijktijdig een handvol koren en een bosje of soms alleen een takje bazielkruid in. Het koren wordt geofferd in de hoop, dat de oogst even overvloedig moge zijn als het water, en van het bazielkruid verwacht men, dat het het water altijd helder en zuiver houdt. De eerste beker water, dien zij ophaalt, wordt gebruikt voor het maken van een koek (Thesnitza), die aan den middagmaaltijd in evenveel stukjes wordt gebroken, als het gezin leden telt. Een zilveren geldstuk wordt in het deeg gedaan en hij of zij, die het vindt, wordt beschouwd als een lieveling van het geluk in het komende jaar.

Gedurende den morgen verwacht elk huis een bezoeker (polaznik), die gewoonlijk een jonge knaap is uit een naburig huis. Als de polaznik het huis binnen gaat, breekt hij een klein takje van het einde der smeulende Badgnak, terwijl hij het hoofd van het gezin begroet met de woorden: “Christus is geboren!” en al de anderen antwoorden hem met den kreet “waarlijk, Hij is geboren.” De moeder werpt een handvol tarwe naar hem toe. Dan nadert hij den haard en slaat herhaaldelijk op de Badgnak met het takje, dat hij afgebroken heeft, zoodat duizenden vonken den schoorsteen in vliegen, daarbij spreekt hij zijn heilwenschen uit: “Moge de Heilige Kerstmis dit huis even veel schapen, even veel koeken, even veel bijenkorven (en zoo voort) geven, als er vonken in dit vuur zijn!” Dan legt hij op de Badgnak, hetzij een zilveren, hetzij een gouden geldstuk, dat het hoofd van het gezin behoudt om den smid te geven teneinde het door het ijzer te smelten als zijn nieuwe ploeg wordt gemaakt, want, naar hij meent, is dit een onfeilbaar middel om den grond vruchtbaarder te maken en van tegenspoed bevrijd te blijven. De polaznik wordt natuurlijk uitgenoodigd te blijven en deel te nemen aan den maaltijd en daarna wordt hem een koek voorgezet, die ook een geldstuk bevat, soms van goud, soms van zilver.

Na den maaltijd gaan al de jongelieden naar buiten om de een of andere sport te beoefenen, meestal sledevaren, terwijl de ouderen zich verzamelen rondom een gooslar (een nationalen [55]zanger) en veel, ja eindeloos vermaak scheppen in het luisteren naar zijn voordracht van hun oude balladen.

De onheilen, die de Servische boeren het meest vreezen, zijn van tweeerlei aard—droogte en zeer hevige stormen. In de heidensche tijden was er een godin, die, naar men geloofde, heerschappij had over de wateren en den regen. Toen de Serviërs tot het christendom bekeerd waren, kenden zij de macht om den oceaan, rivieren en stormen te bedwingen aan St. Nicolaas toe; en de Dalmatiërs, zeevarende lieden, bidden nog altijd alleen tot hem; terwijl men in het hartje van Servië, waar de boeren geen begrip hebben van wat groote schepen, en nog minder van wat zeeën en meren zijn, zijn toevlucht neemt tot de geliefde godin Doda of Dodola, telkens als er een overmatig lange droogte heerscht.

De Dodola is een zeer bijzondere godsdienstige plechtigheid. Gewoonlijk wordt een Zigeunermeisje ontkleed en dan dicht omwikkeld met gras en bloemen, zoodat zij er bijna geheel onder verborgen is. Zij draagt een wijden krans van wilgentakken, doorweven met wilde bloemen om haar middel en heupen en in dit fantastisch gewaad moet zij in het dorp dansende van huis tot huis gaan, terwijl elke huisvrouw een emmer water over haar uitstort en degenen, die haar vergezellen een lied zingen, dat tot refrein heeft: Oy Dodo, oy Dodole.

In elken volgenden regel wordt telkens voor een andere graansoort of een andere plant aan Doda gesmeekt er spoedig regen op te doen vallen. Dan geven de vrouwen van de kleine hoeven haar geschenken, hetzij voedsel of geld; en de meisjes zingen andere liederen voor haar, altijd in hetzelfde rhytme, bedanken, bieden haar goede wenschen aan en vertrekken. [56]

Gedurende de Pinksterfeesten gaan ongeveer vijftien meisjes, meestal Christen-Zigeunerinnen, van wie een de Banierdraagster, een andere de koning en weer een andere de koningin (kralyitza) voorstelt, gesluierd en begeleid door een groot aantal eerejonkvrouwen van deur tot deur zingende en dansende het geheele dorp door. Haar liederen hebben betrekking op het huwelijk, de keuze van een man of vrouw, het geluk van het huwelijksleven, de zegen van het bezit van kinderen. Op elk vers van haar liederen volgt het refrein, Lado, oy, Lado-leh!, wat waarschijnlijk de naam is van de oude Slavonische God der Liefde.

In den winter, juist voor den vastentijd, wordt het groote feest ter eere van den Dood gevierd, waarbij allen plechtig hun gestorven bloedverwanten en vrienden herdenken en zoodra komt niet Palmzondag, of allen vereenigen zich in de viering van het nieuwe leven.

Den voorafgaanden Zaterdag verzamelen de meisjes zich op een heuvel en dragen verzen voor over de Opstanding van Lazarus en op Zondag, voor zonsopgang, komen zij op de plaats samen, waar zij water putten en dan voeren ze haar landelijke dansen (kollo) uit, terwijl zij daarbij een lied zingen waarin o.a. wordt meegedeeld, dat het water dof wordt door het gewei van een damhert en helder door zijn oog12.

Dat het Servische volk—als Slavische en christelijke nationaliteit—niet geheel bezweek onder den Ottomaanschen onderdrukker en dat de zuidelijke Slaven na bijna vijf eeuwen van onderwerping aan den Turk nog een diep besef behouden hadden van hun nationale idealen, is voornamelijk te danken aan de Servische nationale poëzie, die in het hart der Balkan-Christenen een diepen haat tegen den Turk levendig heeft gehouden en onder de onderdrukte Serviërs de herinnering levendig hield aan gemeenschappelijk ondernomen pogingen van verzet, welke de nederlaag van den Turk op de slagvelden van Koumanovo, Monastir, Prilip, Prizrend, Kirk-Kilisse en Scoetari ten gevolge had.

Wie heeft deze gedichten geschreven? Wij zouden even goed kunnen vragen, wie is de schrijver van den Ilias en de Odyssee?

Indien Homerus het collectieve pseudoniem is voor een geheele reeks van Helleensche nationale dichters, dan is “het Servische volk” dat van de nationale dichters, die Servische epische gedichten door de eeuwen heen zongen en voor wie het onverschillig was, of hun naam aan hun schepping verbonden werd. De taak van de geleerde Diascevastes uit de eeuw van Pisistratus, welke zij met zooveel bekwaamheid vervulden in het oude Hellas, is in Servië in het begin der negentiende eeuw ondernomen door een boer, die zich zelf had gevormd, den beroemden Vouk Stephanovitch-Karadgitch.

De eerste verzameling van Servische nationale gedichten, die hij neerschreef, zooals hij ze opving van de lippen der gousslari (Servische nationale barden) werd voor het eerst in 1814 te Weenen uitgegeven en niet alleen gretig gelezen in Servië en in de letterkundige kringen van Oostenrijk en Duitschland, maar ook in andere deelen van Europa. Goethe zelf vertaalde een der balladen en zijn voorbeeld werd weldra gevolgd door anderen. [59]

Deze gedichten—gelijk ook uit de voorbeelden in dit boek blijkt—blijven stilstaan bij den roem van het middeleeuwsche Servische rijk, die verloren ging op het noodlottige slagveld van Kossovo (1389).

Toen de Turken de Servische landen onderwierpen en de bloem der Servische aristocratie verdreef, vonden deze mannen een toevlucht in de kloosters en dorpen, waar de Turksche ruiterij nooit kwam. Daar konden zij gedurende eeuwen ongestoord blijven, bezield door de welsprekendheid der Servische monniken, die het als hun plicht beschouwden voor het volk achter hun oude muren de herinnering te bewaren aan oude koningen en tzaren en aan het roemrijk verleden, waarin zij op het toppunt van hun macht stonden.

Beroepsbarden trokken van het eene dorp naar het andere, in eenvoudige, tienlettergrepige verzen de daden bezingend van Servische helden en Haïdooks (roofridders), de eenigen, die nog weerstand boden aan de Turksche wreedheden. De barden brachten nieuws rond van politieke en andere belangrijke gebeurtenissen, dikwijls meer of minder misvormd, en de begaafde Serviërs—want begaafd waren zij en zijn zij nog—vonden het niet moeilijk zich het verhaalde later te herinneren en aan anderen de geschiedenis weer over te brengen, die hun in dichterlijken vorm was meegedeeld. Daar het rhytme van de gedichten gemakkelijk is, en de nationale balladen doortrokken waren van den geest, die elken waren Serviër bezielt, gebeurt het niet zelden, dat een boer, die eens een gedicht heeft gehoord, niet alleen dat kan herhalen, zooals hij het gehoord heeft, maar ook passages improviseert, ja, hij kan soms zelfs geheel oorspronkelijke balladen samenstellen.

In Servisch Hongarije zijn scholen, waar de blinden deze nationale balladen leeren en van de eene jaarmarkt naar de andere trekken, om ze voor te dragen voor de boeren, die daar uit verschillende Servische landen samenkomen. Maar dit is niet de ware methode. In de bergen van Servië, Montenegro, Bosnië en Herzegovina bestaat er geen gelegenheid ze werktuigelijk te leeren; zij zijn aan allen van kindsbeen af bekend. [60]Indien in den winteravond de leden van een Servische familie rondom het vuur zijn verzameld en de vrouwen spinnen, dan worden er gedichten opgezegd door hen, die ze het best kennen.

Marko was, zooals wij reeds gezien hebben, de zoon van koning Voukashin; zijn moeder was koningin Helene, die de Servische troubadours in hun liederen en gedichten den liefelijken, dichterlijken naam Yevrossima (Euphrosyne) gaven.

Volgens de overlevering was de prins geboren in het kasteel van Skadar (Scoetari) en zijn moeder, die de zuster was van den meest roemruchten en vermetelen aller ridders, Momtchilo, droeg op haar zoon gelukkig veel van diens heldenmoed en veel van zijn andere deugden over.

Maar er is ook een andere legende, die even populair is, en daarin wordt beweerd, dat Marko het kind was van een veela (feeën-koningin) en van een Zmay (een draak). Zij, die hem deze laatstgenoemde afkomst toeschrijven, verklaren daaruit Marko’s geweldige kracht, die hij dan van zijn vader, den draak, geërfd moet hebben; eveneens wordt daarmee zijn fabelachtig uithoudingsvermogen aannemelijk gemaakt.

In elk geval moet Prins Marko een buitengewoon aantrekkelijke persoonlijkheid geweest zijn; hij maakte zulk een levendigen indruk op het gemoed van het Servische volk van allen rang en stand, dat hij altijd geweest is, tot heden kon blijven en vermoedelijk ook in de toekomst wel blijven zal onze meest geliefde held. Ja, er is geen Serviër te vinden, zelfs niet in de verst verwijderde districten, die geen groote liefde koestert voor Kralyevitch Marko en die u zijn geschiedenis niet kan vertellen.

De heldendaden van dezen dapperen prins zijn gelukkig vereeuwigd door de nationale barden, die zich allen beijveren hem in hun balladen en legenden te beschrijven als een, die het recht lief had en alle onderdrukking haatte en de wreker was van alle onrecht. Hij wordt zonder uitzondering voorgesteld als iemand van groote lichamelijke kracht; zijn voornaamste [64]wapen was zijn zware oorlogsknuppel, die honderd pond woog, zestig pond staal en dertig pond zilver, het overige was zuiver goud. Hierbij heeft men te bedenken, dat de zwaarden en knuppels, die slechts door de menschelijke handen van zijn tegenstanders worden gezwaaid, hem nooit kunnen dooden, zij kwetsen hem evenmin, en kunnen dezen held ternauwernood raken. Hij is in haast alle legenden een bovennatuurlijke persoonlijkheid.

Marko, die zich dikwijls ruw en overijld gedroeg, in het bijzonder tegenover de Turken, wiens sultan hij zelfs geweldig ontstelde met de verhalen, die hij hem deed van zijn vele bloeddorstige en oorlogzuchtige daden, is toch overal, waar daar melding van gemaakt wordt, een zeer gehoorzame, liefhebbende en teergevoelige zoon voor zijn moeder; en er waren gelegenheden, waarbij hij haar raadpleegde en haar raad opvolgde.

Prins Marko was onbevreesd.

Er werd gezegd, dat hij niemand vreesde dan God; en van nature was hij een hoffelijk man jegens vrouwen. In Servië is het de gewoonte veel wijn te drinken, dien rooden wijn, waarvan wij zoo dikwijls hooren; en deze gewoonte hield ook Marko in eere; maar er wordt altijd gezegd, en algemeen geloofd, dat hij nooit dronken werd.

De balladen bezingen ook koning Voukashin; Voukashin was gedurende de regeering van Doushan den Machtige Staatsraad geweest. De hoofdstad van het rijk was Prizrend en Marko werd toen door zijn vader aan het hof grootgebracht. Algemeen wordt verondersteld, dat Marko eenigen tijd later den Keizer als secretaris en staatsraad bijstond en door Doushan, toen deze zijn einde voelde naderen, met de zorg over zijn jongen zoon Ourosh werd belast.

Een ballade verhaalt, dat keizer Doushan de kroon had vermaakt aan Voukashin en bij zijn laatsten wil had bepaald, [65]dat die vorst gedurende zeven jaar zou regeeren, doch dat hij na verloop van dien tijd de regeering zou overdragen aan den tsarevitsch Ourosh. Niet alleen verlengde koning Voukashin eigenmachtig zijn regeering tot zestien jaar, maar ook toen weigerde hij beslist den schepter neer te leggen en wat meer zegt: hij riep zich zelf tot Tsaar uit. De ballade beschrijft verder de onophoudelijke binnenlandsche beroeringen, die den val van den Servischen Middeleeuwschen Staat verhaastten. En zoo komt zelfs in de legende de rechtmatige toorn van het volk tegen de rebellen tot uiting en een jammerklacht over den ondergang van het tsarenrijk, wanneer door de overlevering op Voukashin de blaam en den vloek geworpen wordt van een overweldiger en verrader; hij wordt verfoeid om zijn listigheid en trouweloosheid, terwijl zijn zoon Marko als de getrouwe verdediger van Prins Ourosh, verheerlijkt wordt. Deze is de groote wreker van het onrecht, waaronder de geheele natie gebukt gaat en men prijst hem steeds om zijn goed hart, zijn verdraagzaamheid in politieke en particuliere aangelegenheden, zijn menschelijkheid en bovenal, omdat hij steeds bereid was den strijd aan te binden voor de zaak van het recht.

Aan de geschiedenis van Marko dient vooraf te gaan een beschrijving van Sharatz, zijn zeer geliefd, gevlekt strijdros, waarvan hij nooit scheidde.

Sharatz is zonder twijfel ongeëvenaard. Er zijn verschillende lezingen van de gebeurtenis, waarbij Marko in het bezit van hem kwam. Eenige barden verzekeren, dat Sharatz aan Marko werd gegeven door dezelfde veela, die hem van het begin af begiftigd had met zijn wonderbaarlijke kracht; maar er zijn anderen, die beweren, dat Marko eens een veulen kocht, dat aan melaatschheid leed, en dat door den Prins zelf verpleegd werd, zoodat het geheel genas. Hij leerde het wijn drinken en kweekte het op tot het prachtige dier, dat het werd. [66]

Weer anderen zeggen, dat Marko in zijn jeugd drie jaar lang een heer diende en dat hij als eenige belooning verzocht een keus te mogen doen uit de paarden, die toen in de weide graasden. Zijn heer stemde er volgaarne in toe en Marko onderzocht, zooals zijn gewoonte was, elk paard op zijn beurt door het bij den staart te nemen en rond te draaien.

Eindelijk, toen hij bij een bont veulen kwam, greep hij het bij den staart; maar dit dier was niet in beweging te brengen en Marko kon het ondanks zijn grenzelooze kracht geen stap van zijn plaats krijgen. Marko koos dat veulen en het groeide op tot zijn geliefde Sharatz.

De Serviërs van Veles noemen nog een groote vlakte bij Demir-Kapi “Markova Livada” (weide van Marko). Sharatz beteekent “gevlekt” en men beweert, dat de huid van Marko’s paard meer op de huid van een os dan op die van een gewoon paard geleek.

De Prins gaf hem verschillende lievelingsnamen als Sharin of Sharo en bleef gedurende de honderd en zestig jaren, die zij samen waren, innig aan hem gehecht.

Dit merkwaardige dier was het snelste en sterkste paard, waarvan ooit iemand gehoord heeft en dikwijls slaagde het er in de vliegende veela te achterhalen. Het was zoo goed afgericht, dat het steeds het juiste oogenblik wist te kiezen, waarop het moest knielen, om zijn meester voor een lansstoot van zijn tegenstander te redden. Het wist precies, hoe het ’t ros van den tegenstander met zijn voorpooten kon raken. Indien hij er lust in had, kon Sharatz zoo hoog springen als de lengte van drie lansen en over een afstand van vier lansen; onder zijn hoeven sprongen glinsterende vonken en de aarde, waarop hij trad, kraakte en stukken vlogen in alle richtingen; uit zijn neusgaten kwam een trillende, blauwe vlam, ontstellend voor allen, die het zagen. Hij beet vijandelijke paarden vaak de ooren af en in zijn leven verpletterde en vermorselde hij een groot aantal Turksche soldaten. Marko kon gerust dommelen en soms zelfs gaan slapen, indien hij door de bergen reed; al den tijd was hij veilig, want Sharatz hield zorgvuldig [67]de wacht. Daarom voederde de Prins zijn strijdros met brood en wijn uit het vaatwerk, dat hij zelf gebruikte en hij hield meer van hem dan van zijn eigen broer; en Sharatz deelde, zooals hem ook toekwam, den roem van menige overwinning met zijn heer. Marko reed nooit op een ander paard en samen worden zij beschreven als “een draak rijdende op een draak.”

Er zijn ongeveer acht en dertig gedichten en misschien tweemaal zooveel legenden in proza, die een uitvoerige beschrijving geven van Marko’s indrukwekkende heldenfeiten, en er is nauwelijks een Serviër of een Bulgaar te vinden, die er niet althans eenige van kan voordragen. In den oorlog van Turkije tegen de Balkanstaten, 1912–1913 nam een gouslar, indien hij niet moest vechten, zijn gousle1 en droeg zijn makkers heldendichten voor, waarvan het grootste deel op Marko betrekking had. De innige vereering, die de Serviërs dezen geliefden Prins toedragen, blijkt een vaste band te zijn tusschen degenen, die nog in Servië zelf wonen en hen, die naar allerlei andere landstreken verhuisd zijn.

Er zijn natuurlijk verschillende verhalen over den dood van Marko. De in eenige legenden vervatte overlevering, die het meest tot zijn landgenooten heeft gesproken en hun dichterlijke verbeelding bijzonder heeft getroffen, is deze, dat hij nooit stierf. Velen gelooven nog, dat hij zich terugtrok in een hol bij zijn kasteel te Prilip, dat nog bestaat, om daar te rusten en dat hij daar nu slaapt. Nu en dan ontwaakt hij, om te zien, of zijn zwaard al uit de rots is gekomen, waar hij het tot het gevest in heeft gestooten. Als het zwaard uit de rots is, zal dit voor Marko het teeken zijn, dat het oogenblik is aangebroken, om weer onder de Serviërs te verschijnen en het Middeleeuwsche [68]keizerrijk te herstellen, dat bij den slag van Kossovo2 verloren ging.

Wat Sharatz betreft, hij eet nog steeds, maar zijn voorraad hooi is bijna op. [69]

Vier tabors3 ontmoetten elkaar op de prachtige vlakte van Kossovo bij de witte kerk van Samodrezja4. Een leger werd aangevoerd door koning Voukashin; het tweede door den despoot5 Ouglesha; het derde door voïvode Goyko en het vierde door tsarevitch Ourosh. De eerste drie betwistten elkaar de erfenis van het rijk en waren gereed elkaar te doorsteken, zoo vurig verlangden zij er allen naar te regeeren. Zij wisten niet, wie aangewezen was als de opvolger van den tsaar en wie dus de rechtmatige erfgenaam van den troon was. Koning Voukashin verklaarde: “Het keizerrijk werd aan mij nagelaten!” Voïvode Goyko riep uit: “Neen! Het keizerrijk behoort mij”, en de despoot Ouglesha viel toornig in: “Beiden vergist gij u, want weet, dat het rijk mij toebehoort”.

De jeugdige tzarevitch bleef zwijgen, want hij was niet vrijmoedig genoeg om in tegenwoordigheid van zijn hooghartige meerderen in jaren een enkel woord te zeggen.

Koning Voukashin liet door een getrouw dienaar den aartsbisschop Nedelyko van Prizrend naar de vlakte van Kossovo ontbieden om te zeggen, wie de rechtmatige heerscher over het rijk was—want hij moest het weten, daar hij den roemruchten tsaar Doushan den Machtige de laatste biecht [70]had afgenomen en tot zijn laatsten snik bij hem was gebleven. Bovendien wist men, dat de aartsbisschop het archief onder zijn berusting had en dus in staat zou zijn het testament van den keizer te toonen. Ook de despoot liet door zijn vlugsten boodschapper een brief naar den aartsbisschop brengen; een derde werd geschreven door voïvode Goyoko, die de bezorging opdroeg aan zijn specialen koerier en een vierde werd geschreven en verzonden door Ourosh.

Dit geschiedde alles in het geheim, maar de koeriers bereikten gelijktijdig Prizrend en ontmoetten elkaar aan de poorten van Nedelyko’s woning. Nedelyko was juist bezig den ochtenddienst in de kathedraal te leiden. De mannen waren woedend over het oponthoud en zonder zelfs van hun paarden te stijgen, stormden zij als razenden het heilige gebouw binnen, hieven hun karwats op en sloegen zelfs den goeden aartsbisschop, terwijl zij hem toevoegden:

“Hoor, o aartsbisschop Nedelyko! Spoed u onmiddellijk naar de vlakte van Kossovo. Gij moet zeggen, wien het rijk toebehoort, want gij hebt de biecht ontvangen van den roemruchten tsaar en hebt hem het laatste sacrament toegediend, en gij zijt het ook, die de registers van den staat onder uw berusting hebt. Haast u, haast u, opdat wij u niet van ongeduld het hoofd van het lichaam scheiden!”

Aartsbisschop Nedelyko weende van smart bij de grievende vernedering en antwoordde aldus: “Scheert u weg, gij dienstknechten van zeer machtige vorsten! Scheert u weg uit het huis Gods! Eerst zal ik den dienst Gods beëindigen, en dan bekend maken in wiens handen het rijk moet komen!”

Daarna gingen de boodschappers naar buiten. Spoedig kwam de aartsbisschop en sprak hen op de volgende wijze toe: “O mijn kinderen, boodschappers van den koning zelf en van de prinsen! Ik ontving de laatste biecht van den doorluchten tsaar en diende hem de sacramenten toe; maar over het keizerrijk of de aangelegenheden van den staat sprak hij geen woord, want wij waren slechts vervuld van de zonden, die hij had bedreven. Gij moet naar de stad Prilip gaan, want daar [71]is het kasteel van den koninklijken Prins Marko—Gij weet, dat Marko van mij lezen en schrijven leerde; later was hij secretaris van den keizer en toen werd hem de zorg toevertrouwd over de registers en hij zal zeker weten, wien de regeering over het keizerrijk is opgedragen. Roept Marko naar de vlakte van Kossovo, opdat hij zegt, wie nu tsaar is. Marko zal de waarheid zeggen, want hij vreest niemand dan God!”

De boodschappers begaven zich dadelijk op weg en sloegen, toen zij te Prilip kwamen, tegen de deuren van het kasteel. Het geklop werd gehoord door Yevrossima en zij sprak aldus tegen haar zoon: “O, Marko, mijn liefste zoon, wie kloppen daar beneden tegen de poorten? Het is mogelijk, dat het boodschappers zijn van uw vader!”

Marko beval de poorten te openen en toen de boodschappers binnen traden, bogen zij met grooten eerbied en zeiden: “Dat God steeds met u zij, o, edele heer Marko!”

De Prins legde vriendelijk zijn hand op hun hoofd en sprak: “Weest welkom, mijn kinderen! Zijn de Servische ridders welvarend? En is alles wel met den doorluchten tsaar en koning?”

De koeriers negen weer onderdanig en zeiden: “O, edele heer, zeer koninklijke Prins Marko. Allen zijn welvarend, ofschoon wij vreezen op geen goeden voet met elkaar! De koning, uw vader, en de prinsen twisten ernstig om het keizerrijk op de vlakte van Kossovo, dat uitgestrekte veld bij de kerk Samodrezja; zij staan elk oogenblik op het punt elkaar met hun zwaarden te doorsteken, want zij weten niet aan wien het keizerrijk rechtens toekomt. Gij, o edele Prins, wordt nu opgeroepen om den erfgenaam van de keizerlijke troon aan te wijzen.”

De bard vertelt dan verder, hoe Marko naar Yevrossima ging en haar raad vroeg en ofschoon het algemeen bekend was, dat Marko zelf de waarheid liefhad, smeekte zijn goede moeder hem met de volgende woorden: “O, Marko, eenige zoon van je moeder! Dat op het voedsel, waarmede gij werdt gevoed geen vloek ruste! Spreek geen onwaarheid, noch [72]om je vader aangenaam te zijn, noch om aan de eerzucht van je ooms te voldoen; maar zeg, ik smeek het je, de waarheid voor God, opdat ge uw ziel niet verliest. Het zou beter zijn om te komen, dan te zondigen tegen je ziel!”

Marko nam de verzegelde documenten, besteeg Sharatz en reed naar de vlakte van Kossovo. Toen hij de tent van zijn vader naderde, zag koning Voukashin hem en riep uit:

“O, wat ben ik gelukkig! Hier is mijn zoon Marko; hij zal zeggen, dat het rijk mij werd toegewezen, want natuurlijk weet hij, dat het overgaat van vader op zoon!”

Marko hoorde dit, maar zei geen enkel woord, en wilde zelfs zijn hoofd niet naar de tent des konings wenden.

Toen de despoot Ouglesha Marko zag, sprak hij aldus: “O, hoe gelukkig voor mij! hier is mijn neef Marko; hij zal ongetwijfeld zeggen, dat het rijk mij toebehoort. Wij zouden samen regeeren als broeders!” Nog steeds bleef Marko zwijgen en wendde zijn hoofd zelfs niet in de richting van de tent van zijn oom.

Toen voïvode Goyko zijn komst bemerkte, riep hij uit: “O, dat is een geluk voor mij! Daar is mijn lieve neef Marko; hij zal stellig zeggen, dat het rijk mij werd toevertrouwd. Toen Marko een klein kind was, had ik de gewoonte hem hartelijk te liefkoozen, want ik hield van hem als van een gouden appel en hij was mij altijd zeer dierbaar. Als ik te paard uitreed, nam ik Marko altijd mee. O Marko, beste Marko, gij moet zeggen, dat het rijk mij toekomt! In werkelijkheid zult gij het zijn, die als tsaar regeert en ik zal uw rechterhand zijn, steeds gereed u als uw raadsman terzijde te staan!” Marko zei nog steeds geen woord en zich houdende alsof hij voïvode Goyko geheel niet zag ging hij regelrecht naar de tent, waarin de tsarevitch Ourosh zich bevond en daar steeg hij van zijn Sharatz.

Toen de jonge Ourosh hem zag, sprong hij op van het zijden kussen, waarop hij rustte en riep uit: “Hoera! Ziedaar mijn peetvader Marko! Hij zal ons nu zeggen, wie de ware tsaar is!” Zij omhelsden elkaar, vroegen naar elkaars gezondheid en namen op de rustbank plaats, waarvan Ourosh juist was opgestaan. [73]

Eenige tijd verliep; de zon ging onder; de nacht verstreek; de ochtend daagde en de kerkklokken riepen allen op tot het doen van de ochtendgebeden. Na den dienst gingen de koning, de prinsen en de groote heeren naar het kerkhof, waar zij plaats namen aan tafels, suikerwerken aten en cognac dronken. Eindelijk sloeg Marko de oude documenten open en zei overluid:

“O, mijn beste vader, gij koning Voukashin! Zijt gij ontevreden met uw koninkrijk? Dat het in een woestenij verandere, indien gij het zijt. O, dat gij een ander rijk kunt begeeren! En gij, mijn oom, despoot Ouglesha! Zijt gij niet tevreden binnen uw eigen grondgebied? Is het werkelijk te klein voor u, dat gij een rijk begeert, dat aan een ander toebehoort? Dat het uwe ook in een woestenij verandere! En gij, mijn oom, gij voïvode Goyko! Is uw hertogdom niet uitgestrekt genoeg voor u? Moge het ook een woestenij worden! O, dat ook gij streven durft naar een ander tsarenrijk! Ziet gij allen het niet en begrijpt gij het niet? Indien gij het niet ziet, moge dan, God u evenmin zien kan! Het staat duidelijk geschreven in deze registers, dat het keizerrijk aan Ourosh werd nagelaten. Van vader zal het overgaan op zoon. Aan dezen jongeling behoort nu de keizerlijke kroon van zijn voorouders. Het was Ourosh, die door onzen gestorven tsaar op zijn sterfdag tot zijn opvolger benoemd werd!” Toen koning Voukaskin dit vernam, sprong hij op, trok zijn gouden yatagan en zou zijn zoon er mee doorstoken hebben. De Prins vluchtte, achtervolgd door zijn vader, want het paste Marko niet, te vechten met zijn vader, om dien misschien doodelijk te treffen. Marko liep de kerk van Samodreza om; zijn vader zat hem vlak op de hielen, totdat zij driemaal de kerk waren om geweest en toen, op het oogenblik, dat Voukashin zijn zoon zou bereiken, sprak op eens een geheimzinnige stem van uit de kerk deze woorden:

Op het oogenblik, dat Voukashin zijn zoon zou bereiken

“Snel de kerk binnen o, gij koninklijke Prins Marko! Ziet ge niet, dat gij anders zult omkomen door de hand uws vaders, omdat gij de waarheid, die God zoo liefheeft, hebt gesproken?” [74]Plotseling gingen de deuren van zelf open en Marko ging binnen; daarna sloten zij zich en plaatsten zich tusschen de beide mannen. Koning Youkashin begon heftig op de deuren te slaan met zijn korte zwaard, totdat hij zag, dat er bloed langs de balk begon te druppelen, waarna hij door berouw werd aangegrepen en zuchtte en berouwvol sprak: “Helaas! Ongelukkige man, die ik ben! O gij oneindige en hemelsche God! Hoor mij aan! Ik heb mijn zoon Marko gedood!” Maar de geheimzinnige stem in de kerk zei: “Hoor! Voukashin, gij machtig koning! Hoor, niet uw zoon Marko hebt gij gewond, maar gij hebt den engel van den waarachtigen God gekwetst.” Deze woorden wekten des konings woede weer op en hij vloekte Marko met deze woorden: “O, Marko, mijn eenige zoon, dat God u doode! Dat niet het graf uw laatste rustplaats zij! Dat u geen zoon geboren worde, die na u komt! Dat ons geslacht met u eindige! En meer dan dit alles, dat uw ziel niet van uw lichaam scheide, voordat gij den Turk als vasal hebt gediend!”

In deze bittere woorden werd Marko door den koning gevloekt, maar de nieuwe tsaar, Ourosh, zegende hem, zeggende: “O, mijn geliefde peetvader Marko! Dat God u steeds steune! Dat uw woord steeds geëerbiedigd en aangenomen worde door alle rechtvaardige mannen in de divan!”6

Een groot en machtig Moorsch hoofdman had aan de kust van de zee een prachtig kasteel laten bouwen, dat twintig verdiepingen hoog was. Toen het geheel gereed was, liet hij de prachtigste ruiten in de ramen zetten; hij behing de kamers en hallen met de kostbaarste zijden en fluweelen stoffen en sprak toen bij zichzelf: “O, mijn Koula!7 Waarom heb ik u opgericht, want er is niemand dan ik om met zachte schreden over deze zachte tapijten te gaan en door deze vensters naar de blauwe glinsterende zee te zien. Ik heb geen moeder, geen zuster en ik heb nog geen vrouw gevonden. Maar ik zal heen gaan en [75]de dochter van den sultan ten huwelijk vragen. De sultan zal òf zijn dochter aan mij geven òf in een tweegevecht tegenover mij staan.” En de daad bij het woord voegende schreef hij een brief aan den Sultan te Istamboel8 van den volgenden inhoud:

“O, Sire, ik heb een schoon kasteel gebouwd aan de kust van de azuren zee, maar tot nu toe heeft het geen meesteres, want ik heb geen vrouw. Daarom vraag ik u mij uw geliefde dochter te geven. Ik eisch dit zelfs, want als gij mij uw dochter niet geeft, weet dan, dat ge u hebt voor te bereiden op een ontmoeting, waarin we met het zwaard in de hand van aangezicht tot aangezicht tegenover elkaar zullen staan. Tot dezen strijd daag ik u bij dezen uit!”

De brief bereikte den Sultan en zoodra deze hem gelezen had, liet hij onmiddellijk naar iemand uitzien, die de uitdaging in zijn plaats zou willen aannemen. Een ontzaglijke som gelds beloofde hij den ridder, die den Moor in het tweegevecht zou willen ontmoeten. Menig moedig man trok uit, om den Moor te bevechten, maar niet een keerde ooit naar Istamboel terug.

Helaas, de Sultan bevond zich weldra in een zeer neteligen toestand, want al zijn beste strijders hadden hun leven gelaten door de hand van den hooghartigen Moor. Het ergste zou echter nog komen.

De Moor doschte zich op zijn prachtigst uit, gespte zijn bewonderingswaardig zwaard om, zadelde zijn ros Bedevia, waarbij hij de zeven buikriemen bijzonder stevig bevestigde en gaf het een gouden trens. Aan een kant van het zadel hing hij zijn tent, die door zijn zwaarsten knots aan de andere zijde in evenwicht gehouden werd. Hij sprong als een bliksemstraal op zijn strijdros en zijn scherpe lans uitdagend voor zich houdend reed hij recht op Istamboel toe.

Zoodra hij de muren van de vesting bereikte, sloeg hij zijn tent op, stak zijn lans stevig in de aarde, bond zijn Bedevia er aan vast en legde den inwoners dagelijks deze zware belasting op: een schaap, een geheel baksel witte brooden, een vaatje zuivere brandewijn, twee vaten roode wijn en een mooi meisje. [76]Elk meisje verkocht hij voor veel geld in Talia, nadat zij zijn slavin was geweest en hem had gediend. Deze afpersing hield hij drie maanden vol, niemand durfde iets tegen hem te ondernemen. En toch had hij hiermee de maat zijner boosheid nog niet volgemeten.

De inwoners van Istamboel stonden op zekeren dag verlamd van schrik, toen de hooghartige Moor, gezeten op zijn vurig ros, de stad binnenkwam. Hij ging naar het paleis en riep luid: “Hoor, Sultan! Voor het laatst vraag ik u: wilt gij mij uw dochter tot vrouw geven?” Toen hij geen antwoord kreeg, beukte hij zoo hevig met zijn knots tegen het paleis, dat het gebroken glas uit de ramen als regen naar beneden stroomde. Toen de Sultan zag, dat de Moor gemakkelijk op deze wijze het paleis zou kunnen verwoesten en zelfs de geheele stad, voelde hij zich diep ongelukkig, want hij wist, dat hem ten slotte geen andere keus zou overblijven dan den Moor zijn eenige dochter te geven. Ofschoon overweldigd van schaamte stemde hij er eindelijk in toe. Voldaan over dit succes vroeg de Moor vijftien dagen uitstel, voordat het huwelijk zou plaats hebben, opdat hij terug zou kunnen gaan naar zijn kasteel en de noodige voorbereidselen treffen.

Toen de dochter van den Sultan van het in wanhoop genomen besluit van haar vader hoorde, gilde zij het uit en diep rampzalig riep zij:

“Helaas! Aanschouw mijn verdriet, o Almachtige Allah! Is dit het gevolg er van, dat men allerwege mijn schoonheid prees? Voor een Moor? Zou het dan mogelijk zijn, dat een Moor een kus zal drukken op mijn gelaat?”

Dien nacht had de Sultana een vreemden droom, waarin haar een man verscheen, zeggende: “In het Servische rijk ligt een uitgestrekte vlakte, Kossovo; in die vlakte ligt een stad Prilip; en in die stad woont de koninklijke Prins Marko, welke overal bekend staat als een oprecht en groot held.” [77]

De man sprak verder en gaf de Sultana den raad onverwijld een bode te zenden naar Prins Marko, om hem te verzoeken haar Zoon-in-God te worden, en hem tevens ontzaglijke rijkdommen te beloven. Want hij was zonder twijfel het eenige levende wezen, dat kans had den vreeselijken Moor te overwinnen en haar dochter te redden van haar schandelijk lot. Den volgenden morgen spoedde zij zich naar de vertrekken van den Sultan en vertelde hem haar droom. De Sultan schreef onmiddellijk een firman9 en zond dien naar Prins Marko te Prilip. Hij smeekte hem zoo spoedig mogelijk naar Istamboel te reizen en de uitdaging van den Moor aan te nemen.

Indien hij er inderdaad in slagen zou de prinses te redden, dan zou de Sultan hem drie tovars10 ducaten van zuiver goud geven.

Toen Marko de firman gelezen had, zei hij tegen den jeugdigen koerier van den Sultan, welke geboortig was uit Tartarije: “In naam van God, ga terug, gij boodschapper van den Sultan, en groet uw meester—mijn Vader-in-God—zeg hem, dat ik den Moor niet tegemoet durf treden. Wij weten immers allen, dat hij onoverwinnelijk is. Indien hij mijn hoofd doormidden kliefde, wat nut zouden mij dan drie tovars goud, of drie duizend tovars goud doen?”

De jeugdige Tartaar bracht het antwoord van Marko over, dat de Sultana veel verdriet gaf, zoodat zij besloot hem zelf een brief te schrijven, waarin zij hem nog eens smeekte de uitdaging aan te nemen en de belooning verhoogde tot vijf tovars zuiver goud. Maar Marko, die gewoonlijk zoo ridderlijk en hoffelijk tegenover vrouwen was, bleef onverzettelijk en antwoordde, dat hij den strijd tegen den Moor niet aan zou binden, al werden hem al de schatten van den Sultan geschonken; want hij dorst niet. [78]

Toen de diepbedroefde bruid hoorde, welk antwoord Marko had gegeven, sprong zij op, nam een pen en een stuk papier, stak de pen in haar blozende wang en schreef met haar eigen bloed het volgende: “Heil u, mijn dierbare broeder-in-God, koninklijke Prins Marko! Wees een waar broeder voor mij! Dat God en de heilige Johannes onze getuigen zijn! Ik smeek u, laat niet toe, dat ik de vrouw van den Moor word! Ik beloof u zeven tovars van zuiver goud, zeven bochtchaluks, die noch geweven, noch gesponnen zijn, maar geborduurd met zuiver goud. Bovendien zal ik u een gouden schotel geven, versierd met een gouden slang, welker opgeheven kop een juweel van onschatbare waarde in den bek heeft, waarvan zulk een schitterend licht uitgaat, dat gij daarbij in het donkerst uur van den nacht even goed zult kunnen zien als op den middag. Hierbij zal ik u ten geschenke geven een schitterend bewerkte sabel; deze sabel heeft drie gevesten, alle van zuiver goud en in elk is een kostbare steen gezet. De sabel alleen is drie steden waard. Ik zal aan dit wapen het zegel van den Sultan hechten, zoodat de Groot-Vizier u nooit ter dood zal kunnen veroordeelen, zonder daartoe eerst het bevel van Zijne Majesteit te hebben ontvangen.”

Toen hij dezen brief had gelezen, dacht Marko lang na en schreef: “Helaas! o, mijn geliefde zuster-in-God! Het zou slechts tot mijn ongeluk zijn, als ik kwam om voor u te vechten en tot mijn nog grooter ongeluk, als ik wegbleef. Want ofschoon ik noch den Sultan, noch de Sultana vrees, vrees ik zeer zeker God en den heiligen Johannes, in wier naam gij mij hebt aangeroepen. Daarom besloot ik te komen, al weet ik, dat ik een zekeren dood te gemoet ga.”

Nadat hij den boodschapper van de prinses had weggezonden, zonder hem te zeggen, wat hij besloten was [79]te doen, ging Marko zijn kasteel binnen, sloeg zijn mantel om en zette een muts van wolfsvacht op; daarna gordde hij zijn zwaard om, koos zijn scherpste lans, en ging naar de stallen. Tot meerder zekerheid maakte hij eigenhandig de zeven buikriemen onder het zadel van zijn Sharatz vast; daarna bevestigde hij een lederen flesch aan een zijde van zijn zadel en hing zijn zwaarste strijdknots aan den anderen kant. Nu was hij gereed; hij wierp zich op Sharatz en reed naar Istamboel.

Toen hij de plaats van zijn bestemming bereikt had, ging hij niet zijn opwachting maken, noch bij den Sultan, noch bij den Groot-Vizier, maar nam kalm zijn intrek in een nieuw logement. Dienzelfden avond, kort na zonsondergang, leidde hij zijn paard naar een meer om het te drenken. Tot verbazing van zijn meester wilde Sharatz echter zelfs niets van het water proeven, maar hield zijn kop eerst naar rechts dan naar links, totdat Marko de nadering bemerkte van een Turksch meisje, bedekt met een langen, met goud geborduurden sluier.

Toen zij den rand van het water bereikte, boog zij diep naar het meer, en zei overluid: “God zegene u, o schoon, groen meer! God zegene u, want gij zult voor altijd mijn tehuis zijn! In uw boezem zal ik voortaan wonen; nu moet ik sterven, o schoon meer; liever kies ik zulk een lot dan de bruid te worden van den wreeden Moor!”

Marko trad op het meisje toe en sprak haar aldus aan: “O gij ongelukkig Turksch meisje! In welke moeilijkheden bevindt ge u? Wat is het, dat u besluiten deed u zelf te verdrinken?”

Zij antwoordde: “Laat mij met vrede, leelijke dervish,11 waarom vraagt gij mij, als gij mij toch niet kunt helpen?”

Toen deed het meisje het verhaal van haar aanstaand [80]huwelijk met den Moorschen hoofdman, van de boodschappen, die naar Marko waren gezonden en eindelijk vloekte zij Marko in heftige woorden om de ongevoeligheid van zijn hart.

Daarop sprak Marko: “O vloek mij niet, lieve zuster-in-God! Marko is hier en spreekt nu zelf tegen u!”

Bij het hooren van deze woorden wendde het meisje zich tot den beroemden ridder, omhelsde hem en smeekte ernstig:

“Om Gods wil, o, mijn broeder Marko! Laat niet toe, dat de Moor mij trouwt!”

Marko was zeer getroffen en zei; “O, lieve zuster-in-God. Ik zweer, dat ik, zoolang mijn hoofd op mijn schouders blijft, nooit zal toelaten, dat de Moor u bezit. Vertel niet aan anderen, dat gij mij hier hebt gezien, maar verzoek den Sultan en uw moeder van avond een maal eten gereed te laten maken en naar het logement te brengen, en verzoek hun vooral mij overvloedig wijn te zenden. Intusschen zal ik de komst van den Moor in het logement afwachten. Als de Moor aan het paleis komt, moeten uw ouders hem welwillend ontvangen en zij moeten zoover gaan u aan hem over te geven, teneinde twist te voorkomen. Ik ken het eenige middel om u te verlossen, indien het de ware God moge behagen en indien mijn geluk en mijn kracht mij niet in den steek laten.”

De Prins keerde terug naar het logement en het meisje spoedde zich naar het paleis.

Toen de Sultan en de Sultana hoorden, dat Marko gekomen was om hen te helpen, waren zij zeer getroost en lieten onmiddellijk een weelderig maal gereed maken om hem dat te zenden en zij voegden er goeden, rooden wijn in overvloed bij.

Alle winkels waren gesloten in Istamboel en overal heerschte stilte, toen Marko in vrede den heerlijken wijn dronk. De waard van het logement kwam om zijn deuren en vensters te sluiten en toen Marko hem vroeg, waarom al de burgers dien dag zoo vroeg hun woningen sloten, [81]antwoordde hij: “Op mijn woord, gij zijt hier waarlijk wel een vreemdeling! De Moorsche hoofdman heeft de dochter van onzen Sultan ten huwelijk gevraagd, en daar zij, tot onze schande, aan hem zal worden overgegeven, komt hij heden naar het paleis om haar te halen. En bevreesd voor den Moor als wij zijn, sluiten wij allen onze winkels.”

Maar Marko stond niet toe, dat de man de deur van het logement sloot, want hij wilde den Moor en zijn schitterenden stoet voorbij zien komen.

Op dat zelfde oogenblik, terwijl zij nog spraken, kon Marko het geraas hooren, waarmee de Moorsche hoofdman en zijn zwarte volgelingen, op zijn minst vijfhonderd in aantal en allen in glinsterende wapenrusting, de stad binnentrokken.

De Moor had zijn Bedevia aangezet en deze draafde zoo vurig, dat de steenen, die zij met haar hoeven opwierp, in alle richtingen door de lucht suisden en ramen en deuren verbrijzelden van al de winkels, die zij voorbijging. Toen de cavalcade voor het logement kwam, dacht de Moor:

“Bij Allah! Ik ben getroffen van verbazing en verwondering! De vensters en deuren van alle winkels in de geheele stad Istamboel zijn gesloten, zoo bevreesd is het volk voor mij, maar als ik goed zie, zijn de deuren van dit logement nog open. Er moet stellig niemand in zijn, anders is hij, die er verblijf houdt, een groote dwaas; het kan ook zijn, dat hij een vreemdeling is, en niet weet, welk een vreeselijk wezen ik ben.” De Moor en zijn gevolg brachten dien nacht in tenten voor het paleis door.

Den volgenden dag gaf de Sultan zijn dochter aan den Moorschen hoofdman met al de huwelijksgeschenken, die twaalf tovars wogen. Toen de huwelijksstoet het logement voorbijging, waar Marko vertoefde, merkte de Moor weer de geopende deur op, en dezen keer stuurde hij er Bedevia recht op af, om te zien, wie daar toch kon zijn. [82]

Marko zat op zijn gemak in de meest geriefelijke kamer, die de trots van het logement was; langzaam dronk hij den rooden wijn, waarvan hij zooveel hield. Hij dronk niet uit een gewonen drinkbeker, maar uit een schaal, die twaalf liter inhield. En telkens, als hij de schaal weer gevuld had, dronk hij slechts de helft, en gaf volgens gewoonte de andere helft aan zijn Sharatz. De Moor stond op het punt Marko aan te vallen, toen Sharatz hem den weg versperde en boosaardig naar Bedevia schopte. Toen de Moor zulk een onverwachten tegenstand ontmoette, wendde hij onverwijld zijn paard, om zich weer bij den stoet te voegen.

Toen stond Marko op; keerde zijn mantel en muts binnenste buiten, waardoor hij op den eersten blik het ontstellende schouwspel bood van een wolf; daarna keek hij zijn wapenen en de buikriemen van Sharatz zorgvuldig na, sprong op zijn strijdros en galloppeerde den optocht na. Hij velde rechts en links de ruiters, totdat hij den dever en den tweeden getuige bereikte, welke hij beide doodde.

Den Moorschen hoofdman werd onmiddellijk verteld van den vreemdeling, die zich midden door den stoet een weg had gebaand en wie hij had gedood, en ook, dat hij er niet uitzag als elk ander ridder, maar gekleed was in een wolfsvacht.

De Moor, die schrijlings op zijn Bedevia zat, zwenkte en sprak Marko aldus aan: “Het ongeluk heeft u dezen dag ingehaald, o vreemdeling! Gij moet door Satan hier heen gedreven zijn, om mijn gasten te verontrusten en zelfs mijn dever en tweeden getuige te dooden; gij moet òf een dwaas zijn, die niets weet van wat heden gebeurt, òf gij moet krankzinnig zijn geworden; maar misschien zijt gij het leven alleen moe! Op mijn woord, ik zal de teugels van mijn Bedevia inhouden, en zevenmaal over uw lichaam springen, daarna zal ik uw hoofd afslaan!” [83]

Daarop antwoordde Marko:

“Houd op met deze leugentaal, o Moor! Indien God en mijn gewoon geluk mij nu slechts getrouw blijven, dan zult gij zelfs niet in staat zijn mij te naderen; dat gij uw voornemen ten uitvoer zoudt brengen en over mijn lichaam springen, kan ik mij zelfs niet voorstellen!”

Maar ziet! De Moor hield zijn Bedevia in, gaf haar toen heftig de sporen, en werkelijk zou hij over Marko zijn gesprongen, indien Sharatz niet de goed getrainde vechter was, die hij was; onmiddellijk steigerde hij, waardoor zijn tegenstander tegen zijn voorpooten stiet en hij in staat was vlug het rechteroor van Bedevia af te bijten, zoodat het bloed over haar nek en borst gutste. Op deze wijze streden Marko en de Moor gedurende vier uur. Geen van beiden wilde toegeven en toen de Moor eindelijk zag, dat Marko hem zou overweldigen, wendde hij zijn paard, Bedevia, om en vluchtte langs de hoofdstraat van Istamboel weg. Marko joeg hem achterna. Maar Bedevia van den Moor was vlug als een veela van het woud en zou Sharatz zeker ontsnapt zijn, indien Marko zich niet plotseling zijn knots had herinnerd, die hij naar zijn tegenstander wierp, en waarmee hij hem tusschen de schouders raakte. De Moor viel van zijn paard en de Prins hieuw hem het hoofd van het lichaam. Daarna greep hij Bedevia, keerde naar de straat terug, waar hij de bruid had gelaten en vond haar tot zijn verbazing met haar twaalf tovars geschenken alleen op hem wachtende, want al de bruiloftsgasten en het gevolg van den Moorschen hoofdman waren in galop weggevlucht. Marko geleidde de Prinses terug naar den Sultan en wierp het hoofd van den Moorschen hoofdman voor zijn voeten.

De held nam nu afscheid en begaf zich dadelijk op de terugreis naar Prilip. Den volgenden morgen ontving hij de zeven tovars goud, die hem beloofd waren, de vele kostbare geschenken, die de Prinses had opgesomd en eindelijk nog een dankbetuiging voor zijn bewonderingswaardige [84]daden, waarin gezegd werd dat de rijke schatten aan goud, die zijn vader-in-God, den Sultan toebehoorden, steeds tot zijne beschikking stonden.

Op zekeren morgen heel vroeg reed de koninklijke Prins Marko over de vlakte van Kossovo. Toen hij de rivier bereikte, kwam hij een meisje van Kossovo tegen en Marko groette haar op de in Servië gebruikelijke wijze: “Dat God u helpe, o meisje van Kossovo!”

Het meisje boog zeer diep en antwoordde: “Heil u, onbekende ridder!”

Marko sprak, nadat hij haar een poos had aangekeken: “Lieve zuster, gij meisje van Kossovo, gij zijt schoon, ofschoon gij wel wat jonger kondt zijn! Gij zijt slank, sterk en bevallig; uw wangen zien gezond, en gij hebt een aangenaam en waardig voorkomen. Maar helaas, lieve zuster, uw haar is grijs en staat u niet goed. Wie heeft u verdriet veroorzaakt? Zeg het mij. Zijt gij zelf de oorzaak of uw moeder of uw bejaarde vader.”

Het meisje stortte vele bittere tranen en tusschen haar snikken antwoordde zij Marko aldus: “O, lieve broeder, gij onbekende ridder! Ik zelf ben niet de oorzaak van mijn ongeluk en het is noch mijn moeder noch mijn vader, die zooveel verdriet over mij hebben gebracht; maar ik heb alle geluk verloren door de schuld van een Moor, die aan gene zijde van de zee woont. Hij heeft bezit genomen van de geheele vlakte van Kossovo, en heeft behalve andere afpersingen ook een vreeselijke belasting opgelegd van dertig ducaten, die door alle bruiden betaald moet worden en, vier en dertig door alle bruigoms, die huwen willen. Mijn broeders zijn arm en hebben niet het noodige geld om mijn belasting te betalen. Daardoor ben ik niet in staat mijn minnaar te huwen, en zoo is alle geluk van mij geweken. Barmhartige God, zou ik mij zelf niet van het leven benemen?”

Daarop sprak Prins Marko: “Lieve zuster, gij meisje van [85]Kossovo. Speel niet met uw leven;—laat al zulke gedachten varen, anders zult gij zonde op uw ziel laden! Vertel mij, waar het kasteel is, waar de Moorsche heer kan worden gevonden? Ik geloof, dat ik hem iets heb te zeggen!”

Hierop antwoordde het meisje: “O, mijn broeder, gij onbekende ridder! Waarom vraagt gij naar zijn kasteel? Wat wenschte ik, dat het met den grond gelijk werd gemaakt. Misschien hebt gij een meisje naar uw hart gevonden en gaat gij nu de huwelijksbelasting betalen, of zijt gij de eenige zoon van uw lieve moeder? Ik vrees voor u, o broeder, want het kan zijn, dat gij daar omkomt en wat zou uw bedroefde en eenzame moeder dan doen?”

Marko stak zijn hand in zijn zak, nam er een beurs uit en overhandigde die aan het meisje: “O, zuster, neem deze dertig ducaten, ga naar huis en wacht in vrede, totdat uw geluk u roept12, maar wees zoo vriendelijk mij het kasteel van den Moor aan te wijzen, want ik ga hem uw huwelijksbelasting betalen!”

Daarop sprak het meisje overweldigd door haar onverwacht geluk aldus: “Het is geen kasteel, maar het zijn tenten; dat zij alle vervloekt worden! Ziet gij daar niet op de vlakte die zijden vlag wapperen? Daar is het paviljoen van den Moor zelf. Daarom heen is een mooie tuin, dien hij heeft durven versieren met de hoofden van zeven en zeventig Christenhelden, en hij heeft veertig dienstknechten, die dag en nacht de wacht houden.”

Nadat hij dit had vernomen, nam Marko afscheid van het meisje en reed naar de tenten. Hij zette zijn paard zoo krachtig aan, dat onder zijn hoeven levend vuur scheen op te spatten en uit zijn neusgaten blies een helder blauwe vlam. Krankzinnig van toorn reed Marko door het kamp. De tranen stroomden uit zijn oogen, die op de vlakte van Kossovo waren gericht, toen hij uitriep: “Helaas, o vlakte [86]van Kossovo! O, te denken, dat gij dezen dag moest zien! En dat gij na de regeering van onzen grooten Keizer13 getuige moet zijn van de tirannie van een Moor!

“Kan ik zulke schande en smart langer dragen? O, dat het een Moor vergund werd u te verwoesten. Nu zal ik òf u wreken, òf omkomen!”

De schildwachten bemerkten de komst van Marko en gingen hun heer waarschuwen: “O, heer, gij Moor! Een vreemd en woest held, die een gevlekt paard berijdt, nadert; en het is ongetwijfeld zijn plan ons aan te vallen.”

Maar de Moor antwoordde onverschillig: “O, mijn kinderen, gij veertig trouwe dienstknechten van mij, die held zal ons niet aanvallen. Hij brengt waarschijnlijk zijn huwelijksbelasting en daar het hem spijt afstand te doen van de som, die hij moet geven, zet hij zijn ros zoo ongeduldig aan. Gij deedt beter hem tegemoet te gaan en te verwelkomen; neemt hem zijn paard en wapenen af en wijst hem den weg naar mijn tent. Ik geef niet om zijn geld, maar ik heb lust zijn hoofd te klieven en zijn strijdros te behouden, dat mij goed aanstaat.”

De dienaren gingen heen om zijn bevel uit te voeren, maar toen zij Marko van nabij zagen, waren zij zoo ontsteld, dat zij hem niet onder de oogen dorsten komen. Zij vluchtten en verborgen zich achter hun hoofdman, terwijl zij hun yataghans bij het zien van Marko onder hun mantels verborgen.

Toen de onstuimige Prins genaderd was, stapte hij voor de opening van de tent van zijn paard en sprak tot zijn getrouw paard: “Loop vrijelijk rond, mijn Sharatz, want ik ga deze tent binnen om den Moor te spreken; ga niet te ver van deze plek, want mogelijk zou ik je noodig kunnen hebben!” Toen ging Marko het paviljoen binnen.

De Moorsche hoofdman zat afgekoelden wijn te drinken, die door een christen vrouw en een meisje ingeschonken werd. De Prins begroette den Moor: “Dat God u bijsta, [87]mijn heer!” De Moorsche hoofdman antwoordde: “Heil u, onbekende ridder! Neem plaats, opdat wij samen wijn kunnen drinken, voordat gij mij vertelt, wat u naar hier heeft geleid!”

Prins Marko antwoordde: “Ik heb geen tijd, om met u te drinken, maar ik ben hier gekomen met de bedoeling u te spreken. Ik heb een meisje naar mijn hart gevonden, mijn gasten wachten met hun paarden op eenigen afstand van hier, terwijl ik u mijn huwelijksbelasting betaal. Ik zal u dadelijk mijn goud geven, opdat niets meer mijn geluk in den weg sta. Zeg mij hoeveel ik moet betalen?”

De Moor antwoordde heel vriendelijk: “Wel, dat hadt gij al lang dienen te weten: het zijn dertig ducaten voor bruiden en vier en dertig voor bruidegoms; maar daar gij een aanzienlijk ridder schijnt te zijn, zou het ons geen van beiden schaden, als gij mij rond honderd ducaten gaaft.” Prins Marko nam drie ducaten uit zijn zak en legde die voor den hooghartigen Moor neer, zeggende: “Geloof mij, ik heb geen geld meer; ik zou dankbaar zijn, indien gij wildet wachten, totdat ik het huis van mijn bruid bereik, want daar zullen wij zeker veel rijke geschenken ontvangen. Ik zal u al de geschenken geven en alleen de bruid voor mijzelf behouden!”

Daarop schreeuwde de machtige Moor verwoed: “Ik geef geen crediet, ellendeling! Gij zijt al te stoutmoedig door den gek met mij te steken!” Toen sprong hij op, hief zijn knots op en sloeg Marko drie of vier maal op de schouders.

Marko zei glimlachend: “Heldhaftige Moor, slaat gij in ernst of doet gij het alleen voor de grap?”

De Moor, die voortging met den aanval, siste: “Ik sla in ernst!”

Weer glimlachte Marko en zei: “O, dan beklaag ik u. [88]Indien gij met ernstige bedoeling slaat, weet dan, dat ik een knots heb. Ik zal u even dikwijls raken, als gij mij geslagen hebt, niet meer! Laten wij het tot een eerlijk gevecht maken!” Hiermede hief Marko zijn knots op en sloeg den Moor met zulk een kracht, dat hem het hoofd van de schouders viel!

Hierover barstte Marko in lachen uit: “Barmhartige God, u zij dank!

“Hoe snel was het hoofd van den Moorschen held afgeslagen! Het ligt voor mij, alsof het nooit op zijn schouders was geweest!”

Hij haalde nu zijn zwaard uit de scheede en de lijfwachten van den Moor den een na den ander grijpend, hieuw hij hen het hoofd af, uitgezonderd vier, die hij in leven liet om het verhaal van hun meesters einde te doen aan allen, die de waarheid wenschten te hooren. Daarna nam hij de hoofden van de christenhelden en begroef ze zorgvuldig, opdat geen wolven en gieren hen zouden verslinden. Den vier overgebleven dienaren droeg hij op over de vlakte van Kossovo te gaan, van het noorden naar het zuiden, en van het oosten naar het westen en uit te roepen, dat voortaan alle meisjes en jongelingen vrij waren om te trouwen zonder de gehate belasting te betalen, want dat de koninklijke Prins Marko gekomen was om eens en voor goed voor allen te betalen.

Toen de onderdrukte christenen het nieuws vernamen, vereenigden zich allen, zoowel ouden als jongen in den vreugdekreet: “Dat God den koninklijken Prins Marko een lang leven schenke! Want Marko heeft ons land bevrijd van een monster! Wij bidden God, dat zijn ziel gezuiverd moge worden van alle zonde.”

Maar dank zij Sharatz kwam ik ten laatste steeds verder van hem af

Vroeg in den morgen reden drie Servische ridders Kossovo uit; de een was Prins Marko van Prilip; de tweede was Relya van Bazar en de derde was Milosh van [89]Potzerye. Zij waren op weg naar de zeekust, en hun weg leidde door de wijngaarden van Bogdan, den Bullebak. Relya van Bazar was een vroolijke, jonge ridder en hij joeg zijn paard steigerend door den wijngaard, waarbij hij eenige van de hooge wijnstokken, beladen met heerlijke trossen druiven, brak.

Marko vermaande zijn vriend aldus: “Gij deedt beter dezen wijngaard met rust te laten, Relya! Indien gij slechts wist aan wien hij toebehoort, dan zoudt ge uw paard wel in bedwang houden: want deze bezittingen zijn van Bogdan, den Bullebak. Zelf heb ik eens door deze wijngaarden gereden; ik was toen jong, ook ik deed mijn Sharatz steigeren, zooals gij doet. Maar helaas! Ik werd door Bogdan opgemerkt, die op zijn slanke merrie Bedevia reed. Ik wist, dat ik verkeerd deed en daar de ware God geen schuldige mannen bijstaat, dorst ik hem niet te ontmoeten, maar vluchtte de rotsachtige kust op. Hij vervolgde mij, en indien ik mijn trouwe Sharatz niet had gehad, zou hij mij zeker hebben gegrepen. Dank zij Sharatz kon ik mij ten laatste echter steeds verder van hem verwijderen. Toen Bogdan zag, dat hij mij bij de snelheid waarmede ik voortjoeg, nooit zou kunnen inhalen, wierp hij mij zijn knots achterna en raakte mij precies met het handvat zoodat ik voorover op de ooren van mijn Sharatz viel en slechts met de grootste inspanning mijn plaats weer kon innemen. Hoe het zij, ik ontsnapte hem. Dit gebeurde ongeveer zeven jaar geleden, sinds dien ben ik dezen weg niet meer gegaan.”

Toen Marko dit zei, bemerkten de drie ridders in de verte een stofwolk, te midden waarvan zij Bogdan herkenden met twaalf bedienden te paard. Marko riep uit: “Luistert, mijn beide broeders-in-God! Hier is hij! En zeker zal hij ons alle drie dooden, indien wij niet zorgen te ontkomen.”

Hierop antwoordde Milosh van Potzerye: “O, mijn broeder-in-God, gij koninklijke Prins Marko! Het geheele volk gelooft, dat er geen grooter helden zijn dan wij, drie Servische [90]ridders; het zou veel beter voor ons drieën zijn om te komen dan smadelijk te vluchten!”

Toen Marko dit hoorde, zei hij: “Luistert naar mij, mijn broeders-in-God! Indien dit zoo is, laat ons dan den vijand verdeelen. Wilt gij Bogdan alleen te gemoet treden of zijn twaalf ridders?”

Milosh en Relya gaven er de voorkeur aan Bogdan alleen te bestrijden en lieten het aan Marko over zijn twaalf volgelingen tegen te houden. Deze verdeeling was Marko zeer aangenaam en nauwelijks waren zij overeen gekomen, welk aandeel ieder zou hebben in den strijd, of Bogdan naderde aan het hoofd van zijn troep. Hij werd onmiddellijk bezig gehouden door Milosh en Relya, terwijl Marko zijn aandacht schonk aan de twaalf geleiders. Zijn zware knots zwaaiend dreef hij Sharatz op zijn vijanden toe; in zeer korten tijd werden allen op den grond geslingerd. Toen steeg Marko van zijn paard, bond hen de handen op den rug en dreef hen door de wijngaarden.

Hij was nog slechts een klein eind gegaan, toen hij zag, hoe Bogdan zijn twee vrienden voor zich uitdreef, hun armen op gelijke wijze gebonden als die van Bogdans volgelingen. Toen hij dit zag, werd Marko door vrees bevangen en keek rond naar een middel om te ontkomen. Echter herinnerde hij zich op hetzelfde oogenblik, dat de drie broeders-in-God elkaar trouw hadden gezworen en dat zij zich plechtig verbonden hadden elkaar ten alle tijde te helpen. Hij nam de teugels van Sharatz dus steviger in de handen, sloeg het vizier van zijn helm over zijn voorhoofd, trok woedend zijn zwaard uit de scheede en wierp een woesten, donkeren blik op Bogdan.

Toen de Bullebak de ontzettende woede en beslistheid in Marko’s oogen las, trilden zijn beenen onder hem en hij wendde zijn merrie om, daar hij niet van aangezicht tot aangezicht tegenover Marko dorst te treden. Hij kon echter [91]niet hopen aan de wraak van den Prins te ontkomen en daarom riep hij na eene korte wijle:

“Kom, o Marko, laten wij ons met elkaar verzoenen. Wilt gij mijn twaalf volgelingen vrij laten? Indien gij daartoe bereid zijt, dan zal ik op mijn beurt uw ‘broeders-in-God’ vrij laten.”

Hierin stemde Marko toe en sprong van Sharatz af. Hij maakte van zijn zadel een lederen zak met wijn los en allen gingen zitten om zich te verfrisschen met den koelen wijn en zich te goed te doen aan versch geplukte druiven. Toen zij uitgerust waren, stegen de drie vrienden te paard en maakten zich gereed om te vertrekken. Toen zij op het punt stonden weg te rijden, sprak Marko aldus Bogdan aan: “Dat het u met Gods hulp voorspoedig ga, o Bogdan! En dat wij elkaar eens in goede gezondheid weer ontmoeten en weer samen wijn drinken mogen!” Hierop antwoordde Bogdan: “Vaarwel! en dat God u steeds helpe, o, koninklijke Prins Marko! Maar dat mijn oogen u nooit meer aanschouwen! Gij hebt mij heden zoo verschrikt, dat ik niet geloof ooit weer te wenschen u te ontmoeten!”

Luistert! Is het de donder of is het een aardbeving? Geen van beide, maar kanonnen bulderen van het fort Varadin: de generaal viert een overwinningsfeest, want hij heeft drie Servische helden gevangen genomen; de eerste is Milosh van Potzerye, de tweede is Milan van Toplitza, en de derde is Ivan Kosantchitch. De opperbevelhebber heeft hen in de diepste kerkers van zijn kasteel geworpen, ongezonde holen, waar het stilstaande water tot aan de knieën reikt en de beenderen van krijgslieden zoo hoog opgestapeld liggen, dat zij tot de schouders van een held reiken.

Milosh van Potzerye is van adellijke geboorte; hij is niet gewoon aan ontbering en lijden en hij bejammert en betreurt bitter zijn lot, terwijl hij verlangend door het [92]traliewerk van de massieve deur in de donkere gang naar buiten ziet, vanwaar alleen hulp kan komen. En werkelijk na drie dagen ziet hij een boodschapper, tot wien hij roept: “O, mijn broeder-in-God! Breng mij iets, waarop ik een bericht kan schrijven!”

De man voelde zich gevleid, broeder-in-God genoemd te worden door zulk een beroemd held en bracht Milosh snel een rol, waarop hij de volgende woorden schreef: “Aan den koninklijken Prins Marko van Prilip: o broeder-in-God, gij vorstelijke Marko! Of gij verlangt niet meer van mij te hooren, of gij hebt opgehouden mij genegen te zijn! Het lot is hard geweest en ik ben gevallen; uw broeder is in de handen van een vijand. De Magyaar Voutcha heeft mij gevangen genomen, mij en mijn twee wapenbroeders. Wij zijn gedurende drie geheele dagen opgesloten in dezen afschuwelijken kerker en het is onmogelijk dat wij er over drie dagen nog levend zouden uitkomen. Daarom, indien gij ons wilt terug zien, red ons dan, o broeder, hetzij door een heldhaftige daad of door een losgeld!” Milosh krabde zijn wang open en zegelde het bericht met zijn bloed; daarna overhandigde hij het aan den man met twaalf ducaten en smeekte hem er zich mede naar Prilip te spoeden. De boodschapper reed zoo snel als hij kon en bereikte de stad Prilip op Zondagmorgen. Prins Marko kwam juist uit de kerk, toen de koerier op hem toe snelde. Toen de Prins las in welk een ontzettenden toestand zijn vrienden zich bevonden, stroomden de tranen langs zijn wangen en hij deed er een eed op, dat hij zijn edele broeders-in-God zou redden.

Hier somt de bard op, welke toebereidselen Marko trof, bijna dezelfde als in de ballade: “Prins Marko en de Moorsche hoofdman.” Daarna beschrijft hij de reis van Prilip naar Varadin, maar zonder, dat spreekt van zelf, de wonderbaarlijke vlugheid van Sharatz te overdrijven, die bij deze gelegenheid over de Donau zwom. [93]

Toen Marko voor het kasteel van Varadin was aangekomen, sloeg hij zijn tent op, haakte zijn lederen wijnzak los, dronk den inhoud leeg uit een schaal die twaalf oka’s (ongeveer acht en veertig pinten) bevatte, en vergat ook nu niet, telkens als hij de schaal vulde, de helft van de hoeveelheid wijn zijn geliefden Sharatz aan te bieden. Deze daad werd opgemerkt door een schoone Magyaarsche dame, de echtgenoote van generaal Voutcha’s zoon en daar zij verschrikte op het zien van dezen onbekenden held, werd zij plotseling aangegrepen door een koorts, die haar gedurende drie jaren zou kwellen, en spoedde zich heen om den opperbevelhebber te vertellen, wat zij had gezien; zij beschreef hem elke bijzonderheid van Marko’s kleeding.

Maar opperbevelhebber Voutcha wendde onverschilligheid voor, troostte zijn geliefde schoondochter en beloofde haar, dat hij hem even gemakkelijk gevangen zou nemen, als hij het reeds de drie ridders had gedaan, die in zijn kerkers lagen. Voutcha riep zijn zoon en beval hem drie honderd ruiters te roepen, en den overmoedige onmiddellijk te grijpen.

Marko, die zat te genieten van zijn wijn, zag de nadering van Velimir niet, maar de getrouwe Sharatz begon den grond met zijn rechter voorpoot te bewerken, aldus zijn onopmerkzamen meester waarschuwend. Marko begreep hem, wendde zijn hoofd om en zag, dat een geheel eskadron hem omsingeld had. Hij dronk nog een schaal wijn, wierp de kom op het gras, sprong op zijn paard en viel verwoed het leger aan. “Zooals een valk de bedeesde duiven aanvalt.” Een deel sneed hij in stukken, het tweede rende hij neer met zijn Sharatz en het derde verdronk hij in de Donau.

Maar Velimir ontsnapte hem bijna, dank zij zijn eigen vlug strijdros. Toen Marko zag, dat Sharatz uitgeput was en onmogelijk het paard van Velimir bij kon houden, herinnerde hij zich zijn knots, welke hij zoo handig slingerde, [94]dat het zware handvat juist met voldoende kracht den jongeman trof om hem ter aarde te werpen. Onmiddellijk was Marko naast hem en bond Velimir stevig, waarop hij zich op het zachte groene gras wierp en weer zijn wijn ging drinken.

De vrouw van Velimir had alles gezien en zij snelde nu vlug naar den generaal, die woedend werd op het hooren van het bericht en beval, dat al het belegeringsgeschut afgeschoten zou worden. Daarna verzamelde hij drieduizend krijgslieden, besteeg zijn merrie en voerde zijn leger aan tegen Marko.

De Magyaren omringden den held volkomen, maar Marko zag er niets van onder het drinken van zijn wijn. Sharatz lette echter beter op en kwam naast zijn meester staan, die, toen hij bemerkte in welk een hachelijke positie hij zich bevond, in het zadel sprong en nog verwoeder en onstuimiger dan te voren op de Magyaren inreed, met zijn sabel in zijn rechterhand, zijn lans in zijn linker en de teugels van Sharatz stevig tusschen zijn tanden. Degenen, die door zijn sabel geraakt werden, sloeg hij in tweeën, die, welke hij raakte met zijn lans, werden over zijn hoofd geworpen.

Na drie of vier ontmoetingen had Marko zooveel Magyaren gedood, dat zij, die over waren gebleven, met ontzetting werden vervuld en in wanorde vluchtten. Daarop nam Marko generaal Voutcha op dezelfde wijze gevangen, als hij het zijn zoon had gedaan. Nadat hij zijn handen had gebonden, maakte hij hem aan Sharatz’s zadel vast en bracht hem naar de plek, waar Velimir lag te kreunen. Beiden maakte hij vast aan de merrie van den opperbevelhebber en zoo begaf hij zich op weg naar Prilip, waar hij hun in een kerker wierp.

Eenige dagen later ontving hij een brief van de vrouw van Voutcha, die hem smeekte Velimir en zijn vader niet [95]te dooden en een groote som gelds als losgeld aanbood. Marko zond het volgende antwoord: “Luister, gij getrouwe echtgenoote van generaal Voutcha! Indien gij wenscht, dat ik mijn gevangenen loslaat, dan hebt gij slechts mijn oude vrienden vrij te laten, Milan van Toplitza en Ivan Kosantchitch en aan ieder drie tovars goud te geven als schadeloosstelling voor den tijd, dien zij in gevangenschap hebben doorgebracht en gij moet mij een gelijke som geven, want ik heb van mijn goeden Sharatz te veel moeten eischen. En mijn vriend Milosh van Potzerye is ook nog in uw kasteel, maar ik geef hem volmacht zijn eigen aangelegenheden met u in persoon te regelen, want in wat hij ook eischt, stem ik toe.”

De vrouw van den generaal zond onmiddellijk de verlangde hoeveelheid goud. Daarna nam zij de sleutels van de kerkers en liet de helden vrij. Zij liet eenige barbiers roepen, om hun baard te scheren en hun haar en nagels te verzorgen. Daarna bestelde zij een groote hoeveelheid zeer fijne wijnen en dure schotels, om aan de edele Serviërs voor te zetten en na den feestmaaltijd vertelde zij hun Marko’s wondervolle daden en smeekte Milosh van Potzerye al zijn invloed te gebruiken om Prins Marko over te halen erbarmen te hebben met haar echtgenoot en haar zoon. Daarop beloofde Milosh, dat aan haar wensch voldaan zou worden en dat zij geen vrees behoefde te hebben. Hij verzocht haar alleen, dat hem zou worden gegeven: ten eerste het beste paard uit de stallen van generaal Voutcha, dat, waarop Voutcha eens per jaar in statie naar de kerk Tekiye reed; ten tweede de vergulde koets, getrokken door twaalf Arabische paarden, die door generaal Voutcha werd gebruikt, als hij naar Weenen reisde voor zijn bezoeken aan den Keizer, want in die koets wilde hij den bejaarden held, Milan van Toplitza naar huis rijden. En ten slotte vroeg hij, of zijn vriend Toplitza het fraaie gewaad zou mogen dragen, dat Voutcha op Paaschdag droeg. In dit alles stemde de [96]vrouw van Voutcha toe, en bovendien gaf zij aan elk der der vrienden duizend ducaten, opdat zij op hun reis naar Prilip geen dorst zouden behoeven te lijden.

De Doge schoof hoffelijk het gordijn voor den ingang ter zijde

Marko begroette de ridders op hartelijke, broederlijke wijze en liet toen generaal Voutcha en zijn Velimir vrij en beval, dat een krachtig escorte hen naar Varadin zou geleiden. Toen de edele voïvodes de gastvrijheid van Marko gedurende verscheidene dagen hadden genoten (en gedurende dien tijd een aanzienlijke hoeveelheid van zijn rooden wijn hadden gebruikt) omhelsden zij elkaar en kusten elkaar op de wang; de vrienden kusten de onbedekte hand van Marko. Toen begaf zich ieder in vrede naar zijn eigen domein.

Op zekeren avond, toen Prins Marko aan den maaltijd zat met zijn bejaarde moeder, verzocht deze hem een meisje naar zijn hart te zoeken, opdat zij het gezelschap en den steun mocht hebben van een schoondochter. Daarop antwoordde Marko: “God is mijn getuige, o lieve moeder. Ik heb door negen koninkrijken en door het geheele Turksche rijk gereisd en telkens, als ik een meisje vond, dat ik tot mijn bruid wenschte te maken, kwam ik tot de ontdekking, dat u van een andere meening waart dan ik. Soms was het, dat u niet vriendelijk gezind waart jegens de familie; en als ik een familie vond, die u wel aanstond, dan telde zij weer geen meisje, dat genade in uw oogen kon vinden! Echter, toen ik door Bulgarije reisde, hield ik mijn Sharatz eens in bij een bron, en zie! daar zag ik een meisje, zoo mooi en zoo lief, dat het mij plotseling toescheen, alsof het gras waarop ik stond om mij heen draaide. Later vernam ik, dat dit meisje de dochter was van koning Shishman van Bulgarije. Dit zou ongetwijfeld een passende bruid voor mij zijn en daarbij behoort zij tot een familie, waarop weinig valt aan te merken! [97]Indien u er dus in toestemt, zal ik dadelijk gaan en haar ten huwelijk vragen.”

Marko’s moeder, die overgelukkig was met de keus van haar zoon, haastte zich nog dienzelfden avond de gebruikelijke geschenken gereed te maken, want zij vreesde, dat haar zoon nog voor den morgen van inzicht mocht veranderen. Maar den volgenden morgen beval Marko, dat Sharatz gezadeld zou worden en nadat hij den onontbeerlijken leeren wijnzak aan de eene zijde van zijn zadel had gehangen en zijn oorlogsknots aan de andere, nam hij afscheid van zijn moeder en reed recht toe recht aan naar het kasteel van koning Shishman. De Bulgaarsche vorst zag Marko, toen hij nog een heel eind weg was en ging hem tegemoet, om hem te begroeten. Toen hij vlak bij was, stapte Marko van Sharatz, strekte zijn armen uit en de twee omhelsden elkaar en vroegen naar elkaars gezondheid. De koning geleidde Marko binnen het kasteel, terwijl Sharatz door de stalknechts naar de koninklijke stallen werd gebracht.

Even later, onder den schitterenden maaltijd, die onmiddellijk ter eere van den vorstelijken gast was aangericht, sprong Marko op, boog diep voor den koning en vroeg zijn dochter ten huwelijk. De koning was zoo verheugd zulk een edelen en dapperen schoonzoon te krijgen, dat hij zonder aarzelen toestemde. Marko besteedde drie tovars goud voor den ring, dien zijn toekomstige bruid zou dragen en voor de trouwjapon en de andere geschenken. Daarna vroeg hij, of hij terug mocht gaan naar Prilip om zijn bruiloftsgasten en vrienden te verzamelen en toen hij op het punt was het paleis te verlaten, raadde de koningin den prins aan, om als geleider van de bruid niet iemand te kiezen, dien hij niet onvoorwaardelijk zou kunnen vertrouwen, maar liever zijn eigen broer te kiezen of althans een neef. Want, meende zij, een vreemde zou een mededinger kunnen blijken, zoo bekoorlijk en schoon was haar dochter.

Toen Marko Prilip naderde, kwam zijn moeder hem [98]tegemoet, om hem te begroeten en na hem hartelijk op beide wangen gekust en hem haar mooie handen toegestoken te hebben om te kussen, vroeg zij, of hij een voorspoedige reis had gehad en met de prinses verloofd was. Marko vertelde alles, wat er gebeurd was en vergat niet de woorden te herhalen, die de koningin bij het afscheid nemen had gesproken. Hij beklaagde zich erover, dat zijn broeders gestorven waren, en dat hij ook geen neef had. Zijn moeder, die zeer blij was, raadde Marko aan daarover niet te jammeren, maar dadelijk een boodschap te zenden aan den Doge van Venetië, en hem uit te noodigen met een gezelschap van vijfhonderd te komen, en als koom op te treden. Eveneens moest hij een uitnoodiging zenden aan Styepan Zemlyitch om zich met vijfhonderd volgelingen bij den bruiloftsstoet te voegen en de geleider van de bruid te zijn. Deze raad kwam Marko zeer verstandig voor en dadelijk zond hij couriers weg, zooals zijn moeder had bevolen. De Doge verscheen spoedig met zijn vijfhonderd ruiters en Styepan Zemlyitch eveneens. Marko heette hen hartelijk en gastvrij welkom en er was geen gebrek aan goeden wijn.

Het gezelschap begaf zich nu opweg naar het hof van den Bulgaarschen koning, die hen allerhartelijkst ontving en hen gedurende drie dagen onthaalde. Op den vierden dag maakte het bruiloftsgezelschap zich gereed terug te keeren, want het was duidelijk dat, indien zij nog drie dagen bleven, den koning geen druppel wijn meer over zou blijven.

Shisman gaf allen vorstelijke geschenken: eenigen gaf hij zijden hemden, anderen gouden schalen en borden; aan den geleider van de bruid werd een bijzonder kostbaar, met goud geborduurd hemd geschonken.

Toen de bruid opgestegen was, gaf haar koninklijken vader haar aan den geleider van de bruid over met deze woorden:

“Hiermee vertrouw ik aan uw zorgen de bruid en haar [99]paard toe, totdat gij aan het kasteel van Marko komt; eenmaal daar, moet gij de bruid aan Marko overgeven maar haar rijpaard moogt ge zelf behouden!”

De processie reed verder tot aan de Bulgaarsche boschlanden en weiden en daar er nu eenmaal geen geluk is zonder eenig ongeluk, woei een windvlaag een oogenblik den sluier der bruid terzijde. De Doge van Venetië, die vlak naast haar reed, zag het schoone gelaat van het meisje en was zoo bekoord door haar buitengewone schoonheid, dat hij smoorlijk verliefd op haar werd. Toen de geheele bruiloftsstoet halt hield voor den nacht, begaf hij zich onopgemerkt naar de tent van Styepan Zemlyitch en sprak hem aldus aan: “O, gij geleider van de bruid! Wilt gij mij uw beschermelinge overgeven, opdat wij samen kunnen vluchten: ik zal u een laars vol gouden dukaten geven?”

Styepan Zemlyitch antwoordde verontwaardigd:

“Zwijg, Doge van Venetië! Gij verdiendet in steen te veranderen! Zijt gij uw leven moe?”

Toen zij den tweeden dag de rustplaats bereikten, sloop de Doge weer heimelijk naar de tent van Styepan Zemlyitch en vroeg nog eens om de bruid, maar nu bood hij twee laarzen vol dukaten aan. Weer weigerde de geleider van de bruid, zeggende:

“Scheer u weg, o Doge! opdat uw hoofd niet doormidden worde gekliefd! Heeft iemand ooit gehoord van een koom, die zijn kooma aan haar bruidegom ontneemt?”

Toen de derde nacht kwam, bood de Doge den geleider van de bruid drie laarzen vol dukaten van zuiver goud. Deze geweldige som geld was een te grote verzoeking voor den geleider van de bruid en hij gaf de bruid over aan den Doge, die haar naar zijn eigen tent [100]bracht. Daar verklaarde hij zijn liefde aan het meisje en smeekte haar in hartstochtelijke bewoordingen met hem naar Venetië te vluchten, waar hij haar alles kon aanbieden, wat het hart maar begeerde. Maar het Bulgaarsche meisje wendde zich met tegenzin van hem af. “Om Godswil, o Doge van Venetië!” zei zij, “de aarde onder ons zou zeker splijten om ons te verzwelgen en de hemelen boven ons zouden vaneen scheuren, indien een kooma ontrouw zou zijn aan haar bruidegom.”

Maar de Doge hield aan: “O, wees niet zoo dwaas, mijn lieftallige kooma. Ik heb vele kooma’s gekust en geliefkoosd, maar nooit opende zich de aarde onder ons, of scheurden de hemelen,—kom laat ons elkaar omhelzen!”

Het meisje meende, dat het ’t beste zou zijn zich te houden, alsof zij aan zijn wensch gehoor gaf en daarom antwoordde zij: “O mijn koom, Doge van Venetië! Mijn bejaarde moeder heeft mij gezegd, dat zij mij zou vloeken, indien ik ooit een gebaarden held zou kussen en ik heb er een eed op gedaan, slechts een geschoren ridder lief te hebben, zooals de koninklijke Prins Marko er een is.”

Hierop riep de Doge twee barbiers, een om zijn baard af te scheren en de ander om zijn gelaat schoon te wasschen. Terwijl zij hiermede bezig waren, bukte het meisje zich en raapte ongemerkt den baard van den Doge op en wikkelde dien in de plooien van haar zijden gewaad.

Nu zond de Doge de barbiers weg en beproefde opnieuw de bruid het hof te maken, die preutschheid voorwendde en voorgaf te vreezen, dat zij beiden zeker zouden omkomen, als Marko hoorde, wat er was gebeurd. De Doge bezwoer haar echter niet zoo dwaas te zijn. “Ik heb vijfhonderd volgelingen bij mij!” zoo sprak hij. “Marko’s tent is ver weg. Ziet gij ze niet ginds in de verte? Bovenop is een gouden appel bevestigd. In den appel zijn twee groote diamanten geplaatst, die een licht verspreiden zoo ver in het rond, dat men in de naburige tenten ’s avonds geen licht behoeft op te steken.” [101]

Het meisje gaf voor dit wonder van nabij te willen aanschouwen, waarop de Doge hoffelijk het gordijn voor den ingang terzijde schoof, opdat zij beter zou kunnen zien. Het volgend oogenblik liep zij snel als een hinde naar het paviljoen van Prins Marko.

Marko sliep en was ten zeerste verbaasd, toen hij plotseling werd gewekt door de binnenkomst van zijn onverwachte bezoekster. Toen hij in het meisje zijn toekomstige vrouw herkende, sprak hij haar toornig toe: “Gij, meisje van lage geboorte! Is het betamelijk, dat gij mij tegen alle christelijke gebruiken in bezoekt?”

Het meisje boog diep en antwoordde: “O, mijn Heer, gij koninklijke Prins Marko! Ik ben geen meisje van lage geboorte, maar uit zeer edel geslacht. Gij hebt gasten medegebracht, die zeer slechte bedoelingen koesteren. Weet dan, dat mijn geleider, Styepan Zemlyitch, mij, uw bruid, verkocht aan den Doge van Venetië, voor drie laarzen vol goud! Indien gij dit niet kunt gelooven, zie dan hier. Hier is de baard van den Doge!” Zij maakte haar gewaad los en haalde daaruit den baard van den Doge te voorschijn en toonde hem dien.

Marko’s woede keerde zich nu tegen zijn trouwelooze vrienden en bij het aanbreken van den dag wikkelde hij zich in zijn mantel van wolfshuid en, nadat hij zijn zware knots had genomen, ging hij regelrecht naar den geleider van de bruid en naar den koom en sprak:

“Goeden morgen, o geleider van de bruid en koom! Gij leider, waar is uw schoonzuster? En gij, o koom, waar is uw kooma?” Steypan Zemlyitch bleef zwijgen als een steen, maar de Doge zei: “O, gij koninklijke Prins Marko. We bevinden ons in gezelschap van zeer zonderlinge lieden; men kan niet eens een grap maken, zonder dat men verkeerd wordt begrepen!”

Maar Marko antwoordde: “Uw grap is slecht, o Doge van Venetië! Waar is uw baard?” En nog eer de Doge in [102]de gelegenheid was te antwoorden, had de Prins zijn zwaard uit de scheede gehaald en zijn hoofd in tweeën gespleten.

Styepan Zemlyitch beproefde te ontvluchten, maar Marko snelde hem na en raakte hem met zijn vlijmscherp zwaard zoo, dat hij in twee helften op den grond viel.

Hierna keerde Marko naar zijn tent terug, beval den stoet verder te gaan en kwam zonder verdere ongevallen te Prilip aan.

Op zekeren dag sprak de moeder van Prins Marko aldus tot haar zoon: “O, mijn geliefde zoon, gij koninklijke Prins Marko! Waarom richt gij zooveel kerken en altaren op? Of gij hebt ernstig tegen God gezondigd en doet boete, òf gij hebt ergens een bovenmatigen rijkdom opgestapeld.” Toen antwoordde Marko van Prilip haar: “Mijn geliefde, bejaarde moeder! Ik zal u de waarheid zeggen. Eens, toen ik door het Moorsche land reisde, stond ik vroeg op, om Sharatz aan de bron te verfrisschen. Toen ik daar kwam, vond ik twaalf Mooren, die met hetzelfde doel waren gekomen—en daar ik in mijn trots mijn beurt niet wilde afwachten, stelden de twaalf Mooren zich tegenover mij, omdat zij het eerst waren gekomen. Dadelijk begonnen wij te vechten. Ik hief mijn zware knots op en velde een van de Mooren ter aarde; zijn elf metgezellen vielen mij aan en ik sloeg een tweeden tegen den grond; toen vielen de tien overblijvenden mij aan en ik doodde een derden; nog negen hielden zich met mij bezig en een vierde beet in het stof; de overige acht snelden op mij toe en ik sloeg den vijfden neer; zeven streden met mij en den zesden zond ik naar de eeuwigheid;—maar nu moest ik nog de overige zes het hoofd bieden, die mij overweldigden; zij bonden mijn armen op mijn rug en brachten mij naar hun Sultan, die mij in de gevangenis wierp. Daar vertoefde ik acht jaar, waarin ik van de jaargetijden enkel den winter kon onderscheiden, [103]wanneer de meisjes sneeuwballen door de tralies van mijn kerker wierpen. Een enkelen keer wist ik ook, dat ’t lente was, als de meisjes mij thijm toewierpen.”

Toen het achtste jaar aanbrak, was het niet zoo zeer mijn kerker, die mij bedroefde, als een Moorsch meisje, de geliefde dochter van den Sultan. Zij verveelde mij door iederen morgen en iederen avond door mijn kerkerraam te roepen: “Waarom zoudt gij omkomen in dezen kerker, o Marko? Geef mij uw woord, dat gij bereid zijt mij te trouwen en ik zal u vrij laten en uw Sharatz ook. Stapels gouden dukaten zal ik meenemen; zooveel, o, Marko, als gij ooit gewenscht hebt te bezitten.”

Toen maakte zich een diepe wanhoop van mij meester, o mijn moeder, en daarom nam ik mijn muts af, legde die op mijn knie en sprak daar als volgt tegen: “Bij mijn onwankelbaar geloof. Ik zal u nooit verlaten; noch zal ik u ooit vergeten, daarop geef ik u mijn woord! De zon zelf verandert dikwijls; in den winter is zij niet dezelfde als in den zomer, maar mijn belofte zal ik altijd houden!”

Het meisje verkeerde in de zalige dwaling, dat ik haar trouw had gezworen en opende daarom op zekeren avond, toen de schemering inviel, de deuren van mijn gevangenis en bracht mij naar mijn vurigen Sharatz, terwijl zij voor zich zelf een mooi, edel rasdier had laten optuigen. Beide paarden droegen op hun rug zakken gevuld met dukaten. Het Moorsche meisje bracht mij mijn meest geharde zwaard en wij spoedden ons snel door het Moorsche land.

Toen de duisternis inviel, wierp ik mijzelf op den grond om te slapen, de Moorsche prinses deed eveneens, en zie: zij sloeg haar armen om mij heen. En ik keek naar haar, moeder, en ik zag hoe zwart haar gelaat was en hoe wit haar tanden! Ik huiverde van afschuw en nauwelijks wetende wat ik deed, sprong ik op, besteeg mijn Sharatz en galoppeerde als een krankzinnige weg, haar alleen [104]achterlatende. Het meisje riep mij in doodsangst na: “O, mijn broeder-in-God, gij koninklijke Prins Marko! Verlaat mij niet zoo!” Maar ik wilde mijn vlucht niet onderbreken. “Toen en daar, o moeder heb ik tegen God gezondigd! Toen was het, dat ik goud in overvloed bezat en daarvan heb ik talloos veel kerken en altaren gebouwd om mijn zonde te boeten!”

Ik zag, hoe zwart haar gelaat was en hoe wit haar handen! Ik huiverde van afschuw

Prins Marko en Milosh van Potzerye reden vroeg in den morgen over den schoonen berg Mirotch. Zij droegen hun lansen en lieten hun paarden draven. Zij hadden elkaar zoo hartelijk lief, dat zij elkaar nu en dan omhelsden. Plotseling begon Marko slaperig te worden op zijn Sharatz en beproefde zijn makker over te halen wat te zingen, teneinde hem wakker te houden. Daarop antwoordde Milosh: “O, lieve broeder-in-God, gij koninklijke Prins Marko! Ik zou graag voor u zingen, maar verleden nacht, toen ik met veela Raviyoyla was, dronk ik veel te veel wijn, en toen dreigde zij mij, dat zij mijn hart en mijn keel zou doorboren met pijlen, als zij mij weer hoorde zingen.”

Maar Marko drong aan: “O zing, lieve broeder! Vrees de veela niet, zoolang ik, Prins Marko, leef; en zoolang ik mijn Sharatz en mijn zeshoekigen knuppel heb!”

Zoo begon Milosh om zijn pobratim genoegen te doen een schoon lied te zingen, waarin verhaald werd van hun dappere en deugdzame voorouders; hoe zij koninkrijken hadden gesticht en geregeerd over het aanzienlijke Macedonische rijk; en hoe elk van deze goede vorsten een altaar of een kerk had opgericht.

Het lied beviel Marko zoo zeer, dat hij onder invloed van Milosh welluidende stem in slaap viel. Maar de veela hoorde het lied eveneens, en met haar zangen wisselde zij die van Milosh telkens af, waarbij zij haar best deed, om hem te toonen, dat zij beter zong dan hij. In werkelijkheid echter zong Milosh beter, want hij had een prachtige [105]stem en dit maakte de veela zeer boos; zij nam twee dunne pijlen, spande haar boog en doorboorde eerst zijn keel en daarna zijn hart.

Milosh slaakte een doordringenden kreet: “Helaas, o, mijn moeder! Helaas, Marko, mijn broeder-in-God! De veela heeft mij met haar boog geschoten! Heb ik u niet gezegd, o pobratim, dat ik niet moest zingen op den berg Mirotch?”

Deze jammerklacht deed Marko dadelijk ontwaken. Hij sprong luchtig uit het zadel, gordde stevig de buikriemen van zijn Sharatz vast, omhelsde hem, en fluisterde hem dit in het oor: “Zie, Sharo, gij, op wiens snelheid ik vertrouw, gij moet de veela Raviyoyla inhalen; ik zal uw hoeven beslaan met zuiver zilver en ze vergulden met het mooiste goud; ik zal u bedekken met een zijden mantel, die tot uw knieën zal reiken en daarop zal ik mooie zijden kwasten bevestigen, die van uw knieën tot aan uw hoeven zullen hangen; uw manen zal ik doorvlechten met gouden draden en ze met zeldzame parelen versieren. Maar wee u, als gij de veela niet bereikt! Ik zal uw beide oogen uitrukken; uw vier pooten zal ik breken; en ik zal u hier verlaten en gij zult voor altijd kruipen van de eenen pijnboom naar den anderen; zoo zal ik doen als ik mijn lieven broeder Milosh verliezen moet!”

Daarna sprong Marko vlug op Sharatz en reed snel de veela achterna.

Raviyoyla vluchtte reeds over den bergtop, en toen Sharatz haar in het oog kreeg, sprong hij haar onstuimig achterna, met sprongen van drie lansen hoog zich telkens de lucht inwerpend. In enkele oogenblikken had Sharatz de veela ingehaald, die ten zeerste verschrikt omhoog vluchtte, naar de wolken. Maar Marko slingerde zonder deernis zijn verreikenden knuppel en raakte haar tusschen de blanke schouders. Onmiddellijk viel zij ter aarde, Marko [106]raakte haar nog verscheidene keeren, toen zij op aarde lag, uitroepende: “O, veela! Dat God het aan u wreke! Waarom hebt gij de keel en het hart doorboord van mijn lieven pobratim? Gij deedt beter hem genezende kruiden te geven, anders zult gij niet veel langer uw hoofd op uw schouders dragen!”

In enkele oogenblikken had Sharatz de Veela ingehaald

De veela smeekte Marko haar te vergeven, en haar broeder-in-God te worden. “Om Gods wil, o mijn broeder Marko, en in den naam van den heiligen Johannes,” riep zij, “spaar mijn leven, dan zal ik over den berg gaan en kruiden zoeken en de wonden van uw pobratim genezen!”

Het aanroepen van den naam van den heilige miste zijn uitwerking op Marko niet. Hij liet de veela vrij, die dadelijk ging, hoewel zij zich niet buiten het bereik van Marko’s gehoor en stem begeven mocht en steeds zijn roep moest beantwoorden.

Toen de veela kruiden had verzameld, bracht zij ze aan Milosh en genas zijn wonden; niet alleen herstelde zijn stem geheel, maar ze was mooier dan te voren en zijn hart was gezonder. Toen reden de broeders-in-God regelrecht naar het gebied van Poretch, waar zij de rivier Timok over gingen en weldra aan de stad Bregovo kwamen, vanwaar zij, na er een poos vertoefd te hebben, vertrokken naar het gebied van Vidin. Toen de veela zich weer bij haar zusters gevoegd had, waarschuwde zij haar met de volgende woorden: “Luistert, veela’s, mijn zusters. Schiet geen helden in het gebergte met uw pijlen en bogen, zoolang de koninklijke Prins Marko en zijn Sharatz leven. O, wat heb ik, beklagenswaardige, heden van zijn handen moeten lijden! Ja, ik verbaas er mij over, dat ik nog leef!”

Amouradh, de groot-vizier, trok eens uit met een jachtgezelschap van twaalf Turksche krijgslieden, waarbij hij ook Prins Marko had uitgenoodigd. Zij joegen drie dagen, zonder in het woud op de hellingen van het gebergte op [107]wild te stooten. Maar zie, daar zagen zij eensklaps een groen meer, waarop een vlucht wilde eenden zwom! De vizier liet zijn valk los en beval hem neer te schieten op een goudgevleugelden eend. De valk was echter niet eens in de gelegenheid den eend te zien, zoo snel vloog deze naar de wolken; wat de valk betrof, die streek op de takken van een pijnboom neer.

Toen sprak Prins Marko tot den vizier: “Is het mij vergund, o vizier Amouradh, mijn valk los te laten en te beproeven den goudgevleugelden eend te vangen?” “Zeker moogt gij dat, Prins Marko,” antwoordde de vizier.

Toen liet de koninklijke Prins Marko zijn valk los en de vogel steeg omhoog naar de wolken, viel daar de prooi met gouden vleugels aan en droeg haar omlaag naar den voet van den groenen pijnboom.

Toen de valk van Amouradh dit zag, werd hij zeer opgewonden, en zijn natuur getrouw, trachtte hij den buit van den anderen te grijpen; hij wendde zich met een heftige beweging naar zijn mededinger en beproefde den eend uit zijn klauwen te trekken. Maar de valk van Marko was buitengewoon dapper, ook in dit opzicht zijn meester waardig en wilde zijn welverdiend zegeteeken aan niemand afstaan dan aan zijn meester. Daarom verzette hij zich vinnig tegen den valk van Amouradh en trok heftig aan diens trotsche veeren.

Toen de vizier dit zag, werd hij ook opgewonden en stormde in groote woede naar de strijdenden en slingerde den valk van Prins Marko driftig tegen een pijnboom, zoodat zijn rechter vleugel brak. Daarna steeg hij met zijn volgelingen te paard en rende weg van het tooneel van zijn gewelddaad.

De edele valk weeklaagde, toen hij op den grond lag, van pijn, en Prins Marko kwam spoedig naar hem toe en drukte hem tegen zijn borst, want hij hield heel veel van hem. Daarna verbond hij teeder zijn gewonden vleugel en sprak den vogel geroerd toe: “Wee u en mij, [108]mijn valk, dat wij gingen jagen met den Turk zonder onze dierbare Serviërs, want de Turk moet steeds de rechten van anderen schenden!”

Nadat hij den vleugel van den valk had verbonden, sprong Marko op Sharatz en rende door het bosch zoo snel als een veela. Weldra had hij den berg achter zich gelaten en zag hij de vluchtende Turken voor zich. De vizier wendde zich om in het zadel en zag, dat Marko hen op eenigen afstand volgde, waarom hij aldus zijn twaalf metgezellen aansprak: “Gij, mijn kinderen—gij, twaalf dappere helden; ziet gij gindschen bergnevel naderen, die den koninklijken Prins Marko omhult? Hoort, hoe geweldig hij zijn Sharatz aanzet. God alleen weet, wat ons boven het hoofd hangt!”

Nauwelijks had hij deze woorden gesproken, of Prins Marko was reeds bij hen, terwijl hij zijn glinsterend zwaard zwaaide. Onmiddellijk verspreidden de twaalf Turken zich als een zwerm musschen, die verschrikt werden door een roofvogel. Marko viel den vizier aan, en kliefde met zijn sabel zijn hoofd. Daarna achtervolgde hij de twaalf krijgslieden; elk hunner hieuw hij, door hun Turksche sjerp heen, doormidden.

Daarna stond hij een oogenblik in twijfel: “O, wat moet ik nu doen? Moet ik naar den Sultan te Yedrenet gaan, of deed ik misschien beter terug te keeren naar mijn witte kasteel te Prilip?”

Na lang beraad kwam hij tot het besluit, dat het beter zou zijn naar den Sultan te gaan en zelf verslag te doen van wat er was gebeurd, dan zijn vijanden gelegenheid te geven hem te belasteren bij den Padishah.

Toen Prins Marko te Yedrenet kwam, werd hij onmiddellijk in de raadszaal door den Sultan ontvangen.

Een dichter zegt in de beschrijving van Marko’s oogen, dat ze even helder en wreed waren als die van een [109]hongerigen wolf; en de Sultan werd verschrikt door het bliksemend licht, dat er uit straalde. Hij achtte het verstandig geen hoogen toon aan te slaan en zei daarom vriendelijk tot den held: “O, mijn lieve zoon Marko, waarom zijt gij heden zoo verstoord? Hebt gij misschien gebrek aan goud?”

Prins Marko vertelde den Sultan, wat gebeurd was met zijn vizier Amouradh; geen enkele bijzonderheid hield hij voor zich. Toen hij zijn verhaal geëindigd had, schudde de Sultan van het lachen en stelde Prins Marko gerust: “Dat slechts zegeningen uw deel zijn, mijn lieve zoon Marko!” zei hij. “Indien gij u anders hadt gedragen, dan zou ik u niet mijn zoon genoemd hebben. Iedere Turk kan vizier worden, maar er is geen held, die zich met Marko meten kan!” Bij deze woorden stak de Sultan zijn hand in zijn met zijde gevoerden zak; haalde er een beurs met duizend dukaten uit en bood haar Prins Marko aan met de woorden: “Neem dit aan als een gift van mij, o liefste zoon Marko, drink wat wijn en ga in vrede!” Marko was gansch niet ongeneigd de beurs te aanvaarden en verliet de raadszaal.

Het was echter geen vriendelijkheid, die den Sultan tot deze schijnbare edelmoedigheid jegens Marko dreef; integendeel, hij was buitengewoon bang voor hem en verlangde slechts naar zijn spoedig vertrek.

Moussa Arbanass15 dronk op zekeren dag wijn in een witte herberg in Istamboel. Toen hij vrij veel had gedronken, [110]sprak hij aldus: “Het zal nu ongeveer negen jaar geleden zijn, dat ik in dienst trad van den sultan te Istamboel; toch heeft hij mij nimmer een paard, noch wapenen, noch een fluweelen mantel gegeven! Op mijn woord, ik zal tegen hem opstaan. Ik zal naar de kust gaan, op de schepen in de havens beslag leggen en al de wegen bezetten, die er heen leiden: en dan zal ik voor mij zelf een koula bouwen, waarom heen ik galgen zal oprichten met ijzeren haken, en daaraan zullen zijn hodja’s (priesters) en hadji’s (pelgrims) hangen.”

De bedreigingen, die de Albanees in zijn dronkenschap uitte, voerde hij ook werkelijk uit, toen hij zijn roes had uitgeslapen. Hij werd een opstandeling, nam bezit van de zeehavens en de hoofdwegen, nam de rijke kooplieden gevangen en beroofde hen en hing de hodja’s en hadji’s van den Sultan op. Toen de Sultan van al deze wandaden hoorde, zond hij den groot-vizier Tyouprilitch met drie duizend manschappen uit om Moussa te onderwerpen. Maar, helaas! Nauwelijks had het Turksche leger de kust der zee bereikt, of Moussa joeg het uiteen en nam den groot-vizier gevangen. Hij bond hem aan handen en voeten en zond hem aldus naar zijn heer te Istamboel terug.

Nu vaardigde de Sultan in wanhoop een proclamatie uit over geheel zijn uitgestrekt rijk, waarin hij ontzaglijke rijkdommen beloofde aan den ridder, die den oproerling zou overwinnen. Menig dapper ridder trok uit om den oproerling te bevechten, maar helaas, niet een keerde naar Istamboel terug om het beloofde goud op te eischen! Deze vernedering bereidde den Sultan onuitsprekelijk veel verdriet en zorg.

Eindelijk kwam de groot-vizier Tyouprilitch tot hem en zei: “Sire, roemrijke Sultan! Indien wij nu slechts den koninklijken Prins Marko bij ons hadden! Hij zou Moussa, den Bullebak, zeker overwinnen!”

“O, martel mijn ziel niet door over den vorstelijken ridder Marko te spreken! Zijn beenderen moeten reeds [111]lang verbleekt zijn, want er zijn op zijn minst drie jaren voorbij gegaan, sinds ik hem in mijn donkersten kerker wierp, waarvan de deur stevig gesloten bleef.”

Daarop vroeg de vizier: “Genadig heer, wat zoudt u den man geven, die Marko levend in uw tegenwoordigheid bracht?” En de machtige Sultan antwoordde: “Ik zou hem het vizierschap over Bosnië geven met de belofte daar negen jaar te mogen blijven, zonder teruggeroepen te worden en ik zou zelfs geen dinar vragen van de inkomsten en belastingen, die hij mocht verzamelen.”

Dit hoorende spoedde de sluwe vizier zich naar de gevangenis, opende de deur van den kerker, haalde er den koninklijken Prins Marko uit en leidde hem voor den Sultan. Het haar van Marko was zo lang geworden, dat het tot den grond reikte. Op de helft sliep hij ’s nachts, terwijl hij zich met de andere helft bedekte. Zijn nagels waren zoo lang, dat hij er mede kon ploegen, door het vocht en het vuil van den kerker was hij zoo veranderd, dat hij zoo zwart leek als een zwarte steen.

Toen de Sultan hem zag, riep hij uit: “Leeft gij nog, Marko?” “Ja ik leef nog, maar kan nauwelijks mijn ledematen gebruiken,” antwoordde de held.

De sultan ging voort en vertelde Marko van de wandaden van Moussa en vroeg hem: “Zoudt gij in staat zijn, o, Marko, naar de zeekust te gaan en Moussa Kessedjiya te dooden? Indien gij dat wildet doen, zou ik u graag zooveel geld geven, als gij maar wenschen kunt.”

Hierop antwoordde Prins Marko: “Helaas, o Sire, de vochtigheid van den steenen kerker heeft mijn ledematen verlamd en mijn oogen verzwakt. Hoe zou ik het wagen met Moussa een tweegevecht aan te gaan? Maar indien gij wilt, dat ik die heldendaad onderneem, verleen mij dan gastvrijheid in een goede herberg, voorzie mij van een overvloed van wijn en brandewijn, vet schapenvleesch en [112]goed wit brood; misschien, dat ik dan weer mijn krachten terug krijg. Ik zal het u doen weten, zoodra ik mij in staat voel een tweegevecht aan te gaan.”

Toen hij dit vernam, riep de Sultan eenige dienaren om Marko te wasschen, zijn haar te knippen, hem te scheren en zijn nagels te knippen. Daarna liet hij hem met eerbewijzen brengen naar de Nieuwe Herberg, waar alles, wat hij begeeren kon, in overvloed aanwezig was.

Marko bleef drie maanden in de herberg, at en dronk vol ijver en zoo was hij reeds vrijwel op krachten gekomen, toen de Sultan hem vroeg: “Voelt gij u thans in staat Moussa te overwinnen, want mijn arme onderdanen zenden mij onophoudelijk klachten over dien vervloekten roover?”

En Marko antwoordde den Sultan aldus: “Laat mij een stuk volkomen droog hout van een mispelboom brengen, dat negen jaar geleden afgehouwen is, opdat ik mijn kracht beproeve!” Toen het stuk hout gebracht werd, nam Marko het in zijn rechterhand en drukte het zoo hard samen, dat het in drie stukken brak. “Op mijn woord, Sire, mijn tijd is nog niet gekomen; het tweegevecht met zulk een gevaarlijk tegenstander als Moussa durf ik nog niet aan!”

Dus bleef Marko nog een maand in de Nieuwe Herberg, etende, drinkende en rustende, totdat hij zich wat sterker voelde. Daarna vroeg hij weer om een droog stuk van een mispelboom. Toen het hout hem werd gebracht, drukte hij het met zijn rechterhand samen, totdat het in stukken brak en nu kwamen er twee druppels water uit. Toen zei Marko tegen den Sultan: “Sire, nu ben ik gereed het tweegevecht aan te gaan.”

Marko ging regelrecht van het paleis naar Novak, den beroemden wapensmid. “Maak mij een mooier zwaard dan gij ooit vervaardigd hebt, o, Novak!” zei Marko en hij gaf den wapensmid dertig dukaten en ging naar de herberg. Daar bleef hij om de paar volgende dagen te besteden [113]aan het drinken van rooden wijn en keerde toen bij den smid terug. “Zijt gij met mijn zwaard gereed, o Novak?”

De wapensmid bracht het zwaard en gaf het aan Marko, die vroeg: “Is het goed?”

“Daar is het zwaard en hier is het aambeeld; daarop kunt gij de hoedanigheid van uw zwaard beproeven?” antwoordde Novak rustig.

Daar is het zwaard en hier is het aambeeld

Daarop hief Marko zijn zwaard op en sloeg er zoo hard mede op het aambeeld dat hij dat recht door midden hakte.

“O Novak de wapensmid, zeg mij naar waarheid,—en moge God u helpen—hebt gij ooit een beter zwaard gemaakt?”

En Novak antwoordde: “Daar gij den naam van den waren God aanroept, moet ik u in alle oprechtheid antwoorden, dat ik eens een beter zwaard heb gemaakt; ja, en dat was ook voor een beter krijgsman. Toen Moussa een oproerling werd en zich naar de zeekust begaf, beval hij mij een zwaard te maken, waarmede hij recht door het aambeeld sneed evenals gij hebt gedaan en eveneens door den eikenstronk, waarop het stond.”

Dit maakte Marko woedend.

“Houd uw hand op, Novak, opdat ik u kan betalen voor mijn zwaard!” Nauwelijks had de man zijn rechterarm uitgestoken, of Marko sloeg dien met een snelle beweging tot bij den schouder af.

“Nu, o Novak, kunt gij van dezen dag af geen beter, noch een slechter zwaard maken dan het mijne! En neem deze honderd dukaten voor belooning.”

Toen besteeg Marko zijn Sharatz en reed naar de zee, den geheelen weg langs vragende, waar hij Moussa zou kunnen vinden. Op zekeren morgen heel vroeg reed hij de engte van Katchanik in, waar hij eensklaps Moussa Kessedjiya zag, die bedaard op zijn zwarte paard zat met [114]gekruiste beenen en zijn knots naar de wolken wierp en weer met zijn rechterhand opving. Toen de twee ridders elkaar ontmoetten, zei Marko tegen Moussa: “Ridderlijke Moussa, ga terzijde en laat het pad vrij voor mijn Sharatz om voorbij te gaan! Ga terzijde of buig voor mij!”

Hierop antwoordde Moussa: “Ga rustig verder, Marko, begin geen twist. Nog beter, laat ons afstijgen en samen wat gebruiken. Ik zal nooit terzijde gaan om plaats voor u te maken. Ik weet heel goed, dat gij geboren werd uit een koningin in een paleis en op zijden kussens werd gelegd. Ongetwijfeld wikkelde uw moeder u in zuivere zijde, en maakte zij de zijde vast met gouden draden en gaf u honig en suiker; mijn moeder was een arme Albaneesche, en ik werd geboren op de koude rotsen naast de schapen, die zij hoedde; en zij wikkelde mij in ruwe, zwarte stof en bond die om mij heen met doornentakken; zij voedde mij met havermeel—en zij liet er mij een eed op doen, dat ik nooit voor iemand opzij zou gaan.” Dit hoorende wierp Marko van Prilip zijn speer naar de borst van Moussa, maar de woeste Albanees ving die met zijn krijgsknots op, ze schampte af, en suisde hoog boven zijn hoofd. Toen trok Moussa zijn eigen speer en mikte op de borst van Marko. Maar de koninklijke held ving ze op zijn knots op en ze brak in drie stukken. Zij trokken nu beiden hun zwaard uit de scheede en vielen op elkaar aan. Marko deed een krachtigen uitval, maar Moussa stelde zich met zijn knots te weer en Marko’s zwaard was verbrijzeld. Onmiddellijk hief Moussa zijn eigen zwaard op, om zijn tegenstander te raken, maar Marko ving den slag op dezelfde manier op en het wapen brak bij het gevest af. Daarna bewerkten zij elkaar met hun knotsen, totdat ook deze braken. Toen stegen zij af en grepen elkaar met groote woestheid aan. De beroemde helden stonden elkaar, de ridderlijke Moussa en de koninklijke Marko. Moussa kon Marko niet ter aarde krijgen en Marko kon Moussa niet overwinnen. Een ganschen zomermorgen [115]worstelden zij met elkaar. Ongeveer op het middaguur kwam wit schuim op de lippen van Moussa en Marko’s lippen waren bedekt met schuim en bloed.

Toen riep Moussa uit: “Werp mij neer o, Marko! of indien gij dat niet kunt, laat mij u dan neerwerpen!”

Marko deed al zijn best, maar zijn pogingen waren vergeefs. Toen Moussa dit zag, spande hij zijn laatste krachten in, hief Marko van den grond op, wierp hem in het gras en drukte zijn knieën op zijn borst.

Marko riep, toen hij zag in welk gevaar hij zich bevond: “Waar zijt gij nu, mijn zuster-in-God, gij veela? Waar zijt gij heden,—dat gij geen oogenblik langer leven moogt! Nu zie ik, dat uw eed valsch was, toen gij mij zwoert, dat gij mij in gevaar zoudt bijstaan!”

Toen verscheen de veela van achter de wolken en zei: “O, mijn broeder, koninklijke Prins Marko! Zijt gij mijn woorden vergeten: Ik heb u gezegd, dat gij nooit op Zondag zoudt vechten? Ik kan u niet helpen, want het zou niet eerlijk zijn, dat twee tegen een streden. Waar zijn uw verborgen dolken?”

Moussa wierp een blik naar de wolken om te zien, vanwaar de stem kwam en dit was zijn ongeluk, want Marko maakte van dat oogenblik gebruik, trok een verborgen degen en sneed met een plotselingen stoot Moussa’s lichaam open van zijn middel tot zijn nek.

Marko maakte zich met moeite los uit de omhelzing van den afzichtelijken Moussa en daar het lijk op den rug lag, zag de Prins door de gapende wond, dat zijn tegenstander drie rijen ribben had en drie harten. De wanden van een der harten waren ingevallen, een ander klopte nog heftig, op het derde ontwaakte juist een slang, en toen deze Marko zag, siste ze tegen Marko: “Dank God, o koninklijke Prins Marko, dat ik sliep, terwijl Moussa leefde, want een drievoudig ongeluk zou u anders getroffen hebben!”

Toen Marko dit hoorde, stroomden de tranen langs [116]zijn wangen en hij jammerde: “Helaas! Genadige God, vergeef mij, ik heb een beter ridder gedood dan ik ben!”

Daarna sloeg hij het hoofd van Moussa af met zijn zwaard, stak het in den voederzak van Sharatz, en keerde zegevierend naar Istamboel terug. Toen hij het hoofd van Moussa voor den Sultan wierp, was deze vorst zoo ontsteld, dat hij opsprong “Vrees den doode niet, o genadig Sultan! Indien gij reeds verschrikt zijt bij het zien van Moussa’s hoofd, wat zoudt gij dan wel gedaan hebben, indien gij hem levend had ontmoet?”

De Sultan gaf drie tovars goud aan Marko, die naar zijn kasteel te Prilip terugkeerde.

Wat Moussa de Bullebak betrof, hij bleef op den top van den berg Katchanik.

Vroeg in den morgen, op een rustdag, reed Prins Marko langs het strand. Hij volgde een rijpad, dat langs de hellingen van den berg Ourvinia voerde, en toen hij bijna den top had bereikt, struikelde zijn getrouwe Sharatz plotseling en begon tranen te storten. Zijn gekerm trof Marko’s hart en hij sprak zijn lieveling aldus aan: “Eilaas! lieve Sharo, mijn dierbaarste schat! Zie! wij hebben samen gelukkig geleefd gedurende vele zomers, als trouwe makkers; tot nu toe zijt gij nooit gestruikeld en heden schreien uw oogen voor het eerst: God alleen weet, welk lot ons wacht, maar ik weet, dat dit het teeken is, dat uw leven of het mijne in groot gevaar verkeert en dat een van ons veroordeeld is te sterven.”

Toen Marko aldus tot zijn Sharatz gesproken had, riep de veela van den berg Ourvinia tot hem: “Mijn lieve broeder-in-God! O, koninklijke Prins Marko! Weet gij, niet mijn broeder, waarom uw paard struikelt? Uw Sharatz heeft verdriet om u, zijn meester. Weet, dat gij binnen kort van hem zult scheiden!”

Marko antwoordde: “O, gij witte veela! Dat uw keel [117]u pijnige om deze uwe woorden: Hoe zou ik in deze wereld ooit gescheiden kunnen leven van Sharatz, die mij door menig land en menige stad gedragen heeft van den ochtend totdat de zon onderging; geen beter ros betrad onze aarde dan Sharatz. Zoolang mijn hoofd op mijn schouders rust, wil ik nooit gescheiden zijn van mijn geliefd paard!”

En weer riep de veela: “O, mijn broeder, koninklijke Prins Marko, er is geen kracht, die u uw Sharatz ontrukken kan; gij kunt niet sterven door het blinkend zwaard van eenig held of de strijdknots of de speer van een krijgsman; gij vreest geen held op aarde—maar, helaas! gij moet sterven, o, Marko! De dood, de oude vernietiger, zal u treffen. Indien gij mij niet wilt gelooven, spoed u dan naar den top van den berg, kijk naar rechts en naar links en gij zult twee hooge pijnboomen zien, bedekt met nieuwe, groene naalden, en die zich hoog verheffen boven de andere boomen van het bosch. Tusschen die pijnboomen bevindt zich een bron; stijg daar af en bindt uw Sharatz aan een der pijnboomen; buig u dan neer en de bron zal uw gelaat weerspiegelen. Zie, en gij zult weten, wanneer de dood u wacht!”

Marko volgde de aanwijzingen van de veela, en toen hij op den top van den berg kwam, keek hij naar rechts en naar links, en werkelijk, hij zag de twee hooge, rechte pijnboomen, juist zooals zij ze hem had beschreven; en hij deed alles, wat zij hem had geraden te doen. Toen hij in de bron keek, zag hij zijn gelaat weerspiegelen in het water; en zie zijn lot was geschreven op de oppervlakte ervan!

Toen stortte hij vele tranen, en sprak aldus: “o gij bedriegelijke wereld, eens mijn feeënbloem! Gij waart liefelijk—maar ik vertoefde te korten tijd bij u: ternauwernood drie honderd jaar! Het uur om te vertrekken [118]is voor mij gekomen!” Daarna trok hij zijn zwaard en spoedde zich naar Sharatz; met een houw sloeg hij het dier den kop af. Nooit zou hij door een Turk worden bestegen; nooit zou een Turksche last op zijn schoften drukken; nooit zou hij de dyugoom16 dragen van de put voor den gehaten Muzelman!

Nu groef Marko een graf voor zijn getrouwen Sharatz en begroef hem met meer eer dan hij Andreas, zijn eigen broeder, had begraven.

Daarna brak hij zijn zwaard in vieren, opdat het niet in de handen van een Muzelman zou vallen, en opdat de Turk het niet zou zwaaien met iets van zijn eigen kracht, waardoor de vloek van het christendom op hem zou neerdalen. Daarna brak Marko zijn lans in zeven stukken en wierp die in de takken van den pijnboom. Toen nam hij zijn ontzettenden knots in zijn rechterhand en wierp dien van den berg Ourvinia ver in de donkere safieren zee met de woorden: “Als mijn knots terug keert uit de diepten van den oceaan, dan zal er een held komen, zoo groot als Marko!” Toen hij zich aldus van al zijn wapenen ontdaan had, nam hij uit zijn gordel een gouden tablet, waarop hij deze mededeeling schreef: “Aan hem, die over dezen berg gaat en aan hem, die de bron zoekt bij de pijnboomen en het lijk van Marko vindt: Weet, dat Marko dood is. Hier zijn drie beurzen, gevuld met gouden dukaten. De eene zal Marko’s gift zijn voor hem, die zijn graf delft; de tweede zal gebruikt worden om kerken te versieren; het goud in de derde zal verdeeld worden onder de blinden en verminkten, opdat zij in vrede door het land mogen trekken en in hun liederen Marko’s roemrijke heldendaden prijzen!”

Toen Marko dit geschreven had, bond hij het tablet aan een tak, opdat het door de voorbijgangers gezien kon worden. Hij spreidde zijn mantel uit op het gras [119]onder de pijnboomen, maakte het teeken des kruises, trok zijn bonten muts over zijn oogen en ging liggen.…..

De ballade, die op Banovitch Strahinya betrekking heeft, is een van de mooiste en beroemdste, die de naamlooze barden van de middeleeuwen voortbrachten. De schrijver was waarschijnlijk een dienaar van een van Banovitch’ afstammelingen en benutte een paar historische en biografische data, die hij gevonden moet hebben in de manuscripten, welke aan zijn heer toebehoorden of die zich bevonden in de andere kasteelen, die hij nu en dan bezocht.

Prins Ourosh (van de dynastie der Nemany’s) huwde met Helene, een Fransche prinses van het huis de Courtenay en door haar onderhield hij vriendschappelijke betrekkingen met het Fransche hof van Karel van Anjou in Napels. Hiervan maakte hij gebruik om te onderhandelen over een verdrag tusschen Serviërs en Franschen ter verdeeling van het Byzantijnsche rijk.

Eenige Servische historici zijn de meening toegedaan, dat Banovitch Strahinya werkelijk de doorluchtige Strashimir Balshitch-Nemanyitch was, die te zamen met zijn twee broers van 1360–1370 in Skadar, de hoofdstad van Noord-Albanië, regeerde en een afstammeling was van de oude Provencaalsche familie des Baux.

In de eerste geschriften, waarin hij voorkomt, is de naam Baux gelatinizeerd en werd dus Balcius, terwijl de leden der familie, die aan het Hof te Napels verkeerden, hun naam in Italiaanschen vorm goten en zich Balza noemden. Verder veronderstelt men, dat deze Seigneurs des Baux, die den Italiaanschen naam aannamen, door huwelijk met het koninklijk huis van Nemanyitch vermaagschapt werden.

Bij hun vestiging in Servische landen veranderden zij hun geslachtsnaam dan in Balsha of Balshitch—itch of ich of ic is de eigenaardige uitgang van de meeste Servische namen.

Skadar was in dien tijd nog de hoofdstad van Zeta [121](het Montenegro van de moderne tijden). De dappere Nicholas I Petrovitch, de tegenwoordige koning van Montenegro, stamt uit een zijlinie van Balshitch af. Deze werd door de Groote Mogendheden genoodzaakt de stad te ontruimen, nadat hij ze dank zij den heldenmoed van zijn troepen veroverd had. Overal, het geheele koninkrijk door, improviseeren de Servische barden balladen, waarin zij voor volgende geslachten de droeve gebeurtenissen van den tegenwoordigen tijd bewaren, gelijk hun voorouders dat deden met de heldendaden van Strahinya. Maar laat ons terugkeeren naar de geschiedenis van Banovitch, zooals die in de oude ballade wordt gegeven.

In de eerste verzen beschrijft de bard den held en looft hem als “een valk zonder wederga.” Hij vertelt van de bevelen door Banovitch aan zijn dienaren en pages gegeven met betrekking tot de voorbereidselen, die voor hem zelf getroffen moeten worden; voor zijn getrouw paard Dyogo, en den hazewind Caraman, zijn onafscheidelijken metgezel. Hij gaat echter niet op jacht; hij is voornemens den bejaarden Youg Bogdan te bezoeken en is gekleed in louter zijde en fluweel, prachtig met goud geborduurd.

Bogdan, zijn geliefde schoonvader, resideert in zijn weelderig kasteel in Kroushevatz. De oude man verheugde er zich in hem te zien. Zijn negen zoons en hun vrouwen, evenals de schoonzoons van Bogdan, waarvan er een in rechte lijn van koning Nemanya afstamde, begroetten hem hartelijk.

Terwijl zij aan het feestvieren waren, werd er een brief gebracht van de moeder van Banovitch, waarin zij hem mededeelde, dat zeer talrijke Turksche horden op de vlakte van Kossovo gekampeerd waren. Strahinya greep den brief en las met ontzetting den vloek zijner moeder: “Wee u en uw feestvreugde in het vervloekte kasteel van den vader uwer vrouw!” [122]

In den brief werd verder medegedeeld, dat een hoofdman, Vlah-Ali, een even trotsch als hooghartig man, en onafhankelijk niet alleen van Mehmed, den groot-vizier, maar ook van Sultan Amouradh zelf, zijn kasteel had aangevallen, veroverd en geplunderd, zijn bedienden gevangen genomen en zijn vrouw had meegenomen naar zijn tent op een berg bij de vlakte van Kossovo, waar zij naar het scheen zonder eenigen tegenzin bleef. Youg Bogdan, die de smart van Strahinya opmerkte, vroeg hem ongerust of er iets niet in orde was, of hem iets in zijn kasteel ontbrak, of een van zijn familieleden hem had beleedigd. Banovitch dankte zijn schoonvader en verzekerde hem, dat een geheel ander ongeluk hem bedroefde, waarop hij den brief hardop voorlas. Banovitch verzocht Youg Bogdan zijn zoons toe te staan hem te vergezellen naar de vlakte van Kossovo, daar hij besloten was zijn vrouw te redden uit de handen van den vijand. Maar Youg Bogdan, die van oordeel was, dat het slechts dwaasheid zou zijn, indien zoo weinigen duizenden bloeddorstige Turken tegemoet traden, raadde Banovitch met klem aan de gedachte te laten varen. Hij beloofde zelfs een mooiere bruid voor hem te zoeken, die hem meer waardig zou zijn dan zijn eigen ontrouwe dochter. Maar Strahinya bleef bij zijn besluit en overtuigd van het gemis aan ridderlijkheid bij zijn schoonvader, spoedde hij zich naar de stallen, weigerde, zoo groot was zijn minachting, de hulp van Bogdans bedienden, zadelde Dyogo en steeg onmiddellijk op en reed vol verontwaardiging en droefheid weg. Toen hij het plein afreed, herinnerde hij zich plotseling Caraman, daarom floot hij en onmiddellijk snelde Caraman naar zijn meester en troostte hem.

Zoo reed Banovitch over velden en over bergen recht naar Kossovo met moed en blijheid, want zijn hond was hem zelfs nog dierbaarder dan zijn paard. Te Kossovo [123]gekomen zag hij de vlakte bedekt met tenten en soldaten, en toen hij er naar keek, voelde hij iets als vrees in zich; maar ondanks dat riep hij den naam van den waren God aan, en vermomd als een Turk doorkruiste hij de vlakte. Gedurende verscheidene dagen zocht hij, maar helaas! te vergeefs, de tent van Vlah-Ali. Eindelijk, aan de oevers van de Sitnitza gekomen, zag hij een ruime, groene tent. Op de middenpaal glinsterde een gouden appel; voor den ingang stond een Arabisch paard en trappelde vurig met zijn voorpooten op den grond. Strahinya meende stellig, dat dit de tent moest zijn van Vlah-Ali en hij zette zijn Dyogo krachtig aan. In een oogenblik had hij de tent bereikt met zijn lans in de hand en schoof stoutmoedig het zijden gordijn terzijde, dat den ingang bedekte. Tot zijn teleurstelling zag hij, dat de eenige aanwezige in de tent een oude derwisch was met een witten baard, die hem tot aan de knieën reikte. De oude man dronk wijn, iets wat hem verboden was door de wetten van zijn orde, en hij beantwoordde den groet van Strahinya, die goed Turksch sprak, met een diepen salaam. Toen zei de derwisch tot verbazing van Strahinya: “Heil u! o Banovitch Strahinya, heer van Klein Banyska bij Kossovo!”

Banovitch werd er eenigszins door van zijn stuk gebracht, maar hij liet dit zoo weinig mogelijk blijken en vroeg: “Wie is de man, die gij Banovitch Strahinya hebt genoemd?” De halfdronken derwisch lachte luid. “Gij kunt mij niet misleiden,” zei hij, “ik zou u onmiddellijk herkennen, al ontmoette ik u op den top van den berg Goletch.” Toen vertelde hij Banovitch, hoe hij enkele jaren geleden in zijn kasteel gevangen had gezeten en zeer menschelijk behandeld was geworden, zelfs dagelijks een zekere hoeveelheid wijn had ontvangen.

Tenslotte had Banovitch hem naar zijn land laten terugkeeren om zijn losgeld te verzamelen. Toen hij zijn tehuis bereikte, bemerkte hij, dat zijn bezittingen door den Sultan waren verbeurd verklaard en zijn huis en andere eigendommen [124]aan de dochters van Pasha’s als huwelijksgift waren gegeven. Alles was woest en verlaten; hij had zijn fortuin verloren—en, voegde hij er bitter aan toe, dientengevolge al zijn vrienden—daarom had hij zich genoodzaakt gezien naar Yedrenet1 te rijden, om daar zijn diensten aan den Sultan aan te bieden. De vizier, vervolgde hij, vertelde den Sultan, dat hij er uitzag, alsof hij meer dan waarschijnlijk een goed soldaat zou zijn, waarop de Sultan hem goede kleeren en betere wapens had gegeven en de vizier liet zijn naam schrijven op den rol der krijgslieden, die gezworen hadden om voor den Sultan te vechten. “Nu”, vervolgde hij, “bezit ik geen dinar meer, stel mij, bid ik u, in de gelegenheid weer een vermogend man te worden.”

Strahinya was diep getroffen door het ongeluk van den derwisch; hij steeg van zijn paard, omhelsde hem en sprak de volgende vriendelijke woorden tot hem: “Gij zijt mijn broeder-in-God! Ik schenk u graag uw losgeld kwijt, en zal u nooit een dinar vragen; dat kunt gij mij echter vergelden: Ik zoek nu den hooghartigen Vlah-Ali, die mijn kasteel verwoestte en mij mijn vrouw ontroofde! Zeg mij, o bejaarde derwisch! Waar kan ik mijn vijand vinden? Ik smeek u als mijn broeder-in-God de Turken niet in te lichten omtrent mijn tegenwoordigheid hier, en niet toe te staan, dat zij mij met list gevangen nemen.” De derwisch was blij broeder-in-God te zijn van zulk een dapper held als Strahinya en beloofde plechtig hem steeds trouw te blijven en dat hij, al zou Strahynia ook de helft van het leger van den Sultan vernietigen, hem nooit zou verraden; maar tegelijkertijd trachtte hij Banovitch over te halen van zijn voornemen af te zien om zulk een onoverwinnelijken en ontzettenden vijand aan te vallen, wiens naam zelfs al voldoende was om de besten en braafsten met ontzetting te vervullen. Hij beschreef hem uitvoerig het bloeddorstig karakter van den onoverwinnelijken opstandeling van den [125]Padishah en gaf Banovitch ten slotte de verzekering, dat noch zijn scherp zwaard, noch zijn vergiftige speer, noch zijn paard hem iets zouden baten, doch dat de verschrikkelijke Vlah-Ali hem levend zou grijpen met zijn ijzeren vuisten zijn ledematen in stukken zou breken en zijn oogen uitrukken.

Strahinya lachte luid, toen hij dit hoorde. “O mijn broeder,” zei hij, “gij bejaarde derwisch! Gij behoeft mij niet te waarschuwen tegen één krijgsman; het eenige, wat ik u verzoek, is niet het geheele leger van den Sultan tegen mij op de been te brengen. Daar gij elken avond en elken morgen uw paarden laat drinken aan de rivier Sitnitza, moet gij weten, waar de doorwaadbare plaatsen zijn, en gij zoudt mij het rijden door de modderige diepten kunnen besparen!”

Hierop herhaalde de derwisch zijn eed, en riep uit:

Banovitch ging de rivier over en reed zonder haast naar den berg Goletch. Hij was nog aan den voet van den berg, toen de ochtendzon de vlakte van Kossovo bescheen, en de tenten en de wapenrustingen der soldaten deed glinsteren.

Wat deed de machtige Vlah-Ali, toen de dageraad kwam? De gewoonte van den Turk was den slaap slechts te zoeken bij zonsopgang. “Hoe dierbaar zijn nieuwe slavin, de echtgenoote van Strahinya, hem was,” verhaalt de bard, “kan men begrijpen, als ik vertel, dat hij zijn oogen sloot met zijn hoofd op haar ivoren schouder.” De trouwelooze [126]vrouw sliep niet; door de deur der tent keek zij over het slapende kamp. Plotseling wekte zij haar nieuwen heer en wees met schrik naar de gestalte van een naderend ruiter, in wien zij haar waren echtgenoot had herkend.

Eerst lachte de Turk over haar angst en zei, dat het slechts een gezant van den Sultan kon zijn.

“Waarlijk,” zei hij, aanstalten makend om weer te gaan rusten, “Strahinya zal het niet wagen de tent te naderen!”

Spoedig werd Vlah-Ali weer door zijn gezellin gewekt, die hem zei, dat de ruiter geen boodschapper van Amouradh was, maar haar eigen echtgenoot, Banovitch Strahinya zelf, en zij waarschuwde Vlah-Ali, dat hij in levensgevaar verkeerde.

Nu sprong de machtige Vlah-Ali op, bond een lange, zijden sjerp om, bevestigde daarin een scherpe, glinsterende yataghan, gordde snel zijn blinkend zwaard om, en zat weldra stevig in zijn zadel.

Een oogenblik later verscheen Banovitch, en de ontzettende strijd tusschen de twee kampioenen begon—helden van bijna dezelfde vermaardheid, ofschoon niet van dezelfde kracht.

Strahinya overlaadde zijn tegenstander met verwijten en schampere woorden en Vlah-Ali antwoordde met even beleedigende termen. Maar zij vochten niet alleen met woorden; Banovitch gaf Dyogo de sporen en wierp met groote kracht zijn speer, die de machtige Turk in zijn uitgestoken handen opving en in stukken brak.

“O Strahinya,” riep hij spottend, “gij noemt mij een lafaard. Weet gij tegen wien gij spreekt? Hier is geen vrouw van uw Servisch land, die door uw bedreigingen verontrust kan worden; gij hebt hier te doen met den machtigen Vlah-Ali, die noch den Sultan, noch den groot-vizier vreest, ja, zelfs niet de ontelbare horden, waarover zij bevelen! Allen te zamen, zijn zij voor mij niets dan [127]een zwerm mieren!” Aldus sprekende, hield hij zijn forsch paard vlug in en zond zijn speer fluitend door de lucht. Zoo recht ging zij op Strahinya’s borst af, dat hij zeker getroffen zou zijn, indien de rechtvaardige God hem niet had geholpen. Dyogo, die gewoon was aan tweegevechten, knielde snel en op het juiste oogenblik, zoodat het wapen van den Turk over het hoofd van Banovitch vloog en tegen een rots stootte, waar het in drie stukken brak.

Nu hun speren vernield waren, grepen de verwoede krijgslieden naar hun zware knotsen en snelden op elkaar toe. Hun slagen vielen dof en snel, totdat Vlah-Ali Strahinya zoo geweldig raakte, dat hij verdoofd werd en voor op den nek van Dyogo viel. Weer stond de ware God Strahinya bij; zijn geliefd grijs paard, geoefend in zulke worstelingen, bewoog zijn kop en nek zoo behendig, dat zijn meester terug viel in het zadel. En nu raakte Strahinya op zijn beurt den schouder van zijn tegenstander met groote kracht. Maar de machtige Turk bleef oogenschijnlijk ongedeerd zitten, ofschoon de pooten van zijn paard nu tot aan de knieën wegzonken in de zwarte aarde.

En zoo ging het gevecht voort, totdat de strijders elkaars knotsen braken en naar hun zwaard grepen in de hoop den strijd daarmee spoediger te beslissen. Maar zie! Het zwaard van Banovitch was geen gewoon wapen; twee sterke smeden hadden er een week aan besteed om het te vormen, en het allerfijnste staal te smelten voor het lemmet. De Turk deed een snellen houw naar zijn vijand, maar Strahinya ving het glinsterend staal met zijn eigen kling op en het zwaard was onmiddellijk gescheiden van het gevest. Dit verheugde Banovitch zeer en woest op den Turk aandringend, beproefde hij nu zijn tegenstander de armen af te hakken. Maar de helden waren tegen elkaar opgewassen. Vlah-Ali beschermde zijn hoofd heel handig met het overgebleven stompje van zijn zwaard, en stukje bij stukje brak hij het wapen van zijn tegenstander weg, totdat beiden weer in dezelfde omstandigheden verkeerden. Zij stegen [128]nu af en grepen elkaar stevig vast; zij zwoegden en worstelden met al hun kracht.

Eindelijk riep Strahinya, voelende dat zijn krachten opraakten, zijn vrouw toe het andere stuk van het zwaard van den Turk te nemen en den strijd te beslissen door hetzij zijn hoofd, hetzij dat van Vlah-Ali er mee te klieven. Daarop riep Vlah-Ali: “Mijn lieveling! O, gij vrouw van Strahinya! Raak mij niet, maar raak liever Banovitch, daar gij hem nimmer meer dierbaar kunt zijn; hij zal u steeds laken en hoonen. Maar gij zult mij altijd zeer dierbaar zijn. Ik zal u geleiden naar Yedrenet, dertig meisjes zullen daar zijn om u te bedienen, om uw statiekleed te dragen en uw wijde mouwen. Met bonbons zal ik u voeden en u met gouden dukaten bedekken van het hoofd tot de voeten!”

Vrouwen zijn gemakkelijk te misleiden door mooie woorden; en zoo sprong de vrouw van Strahinya op, raapte het scherpe lemmet van den grond, en wikkelde het zorgvuldig in zachte zijde, want zij was bevreesd haar hand te zullen verwonden. Daarna snelde zij vlug naar de strijdende helden en zich alle moeite gevende Ali niet te kwetsen, sloeg zij heftig op het hoofd van Banovitch en doorsneed den gouden pluim en den witten helm. Het lemmet wondde het hoofd van Strahinya niet ernstig, maar het bloed stroomde snel en dik over zijn gelaat en verblindde hem bijna.

Op dit bittere oogenblik dacht Strahinya aan zijn trouwe Caraman en riep hem tweemaal.

De hond snelde verwoed op de trouwelooze vrouw toe en hield haar in bedwang,3 waardoor zij zeer ontstelde en luid gilde. Zij wierp het lemmet ver weg en greep den hond bij de ooren. De Turk, verontrust en in verwarring gebracht, keek om, ten einde te zien, wat er gebeurde. Strahinya werd zoo aangemoedigd door dit nieuwe bewijs van de trouw en het verstand van zijn hond, dat hij er [129]nieuwe kracht uit putte en van de gunstige gelegenheid gebruik maakte om zijn tegenstander op den grond te werpen en hem met zijn tanden te dooden, “zooals de wolf een lam slacht.” Daarna voerde hij zijn vrouw (die door de verstandige Caraman ongedeerd was gelaten) naar het kasteel van haar vader terug.

“O, Gij eenig en ondeelbaar God! Dat allen u verheerlijken!”—Tsaar Lazarus zat aan het avondeten en de tsarina Militza zat met hem aan; zij was treurig en neerslachtig. Dit was de tsaar van zijn geliefde gade niet gewoon en daarom verontrustte het hem niet weinig. Hij vroeg haar teeder: “O, Militza, mijn tsarina! Indien ik u een vraag deed, zoudt gij mij dan naar waarheid antwoorden? Waarom zijt gij hedenavond zoo droefgeestig, zoo treurig en zoo bleek? Mist gij iets in ons kasteel, dat gij gaarne zoudt hebben?”

De tsarina antwoordde: “O, tsaar Lazarus, gij gouden kroon van Servië! Waarlijk, wanneer gij ook tot mij spreekt, nooit antwoord ik anders dan de waarheid. Niets ontbreekt mij in ons kasteel; maar waarlijk ik voel mij diep ongelukkig. Want de Zmay van Yastrebatz komt sedert verleden jaar elken nacht in mijn toren om mij te omhelzen.”

Tsaar Lazarus zei ten hoogste verbaasd: “Luister naar mij, o tsarina Militza! Indien gij u hedenavond hebt teruggetrokken in uw vertrek in den witten toren en uw betooverde minnaar komt weer, vraag hem dan of er iemand is behalve God, dien hij vreest en of er op deze aarde een held gevonden wordt, dien hij hooger acht dan zich zelf!”

Spoedig na het avondeten ging de tsaar naar zijn nauwe en veel verdiepingen tellende tchardack,2 en de tsarina trok zich terug in haar toren. Men kon zien, hoe de berg Yastrebatz plotseling gloeide, alsof hij in brand stond en hoe uit de vlammen de Zmay over de effen vlakte van Kroushevo recht op den toren van de tsarina toevloog.

Toen hij het vertrek van de tsarina binnenging, deed [131]hij zijn feeachtig gewaad af en keek teeder naar de schoone vrouw. De tsarina deed, alsof zij haar minnaar welkom heette en na een poosje zei zij: “Ik bid u, o Zmay van Yastrebatz, u, die zoo onverschrokken naar mijn toren komt, zeg mij, of er iemand is naast God, dien gij vreest? En of er in de geheele wereld een held leeft, dien gij hooger schat dan u zelf?”

Daarop antwoordde de Zmay verbaasd, “Zwijg, o Militza! (of dat gij anders voor altijd sprakeloos moogt blijven!) Deze vraag stelt gij mij alleen, omdat gij door Lazarus zijt ingelicht!”

Maar Militza ontkende dit, zeggende: “Neen, dat niet! Dat ik sterve, als ik de waarheid niet zeg! Ik vraag het u, omdat ik zie, dat gij zulk een uitnemend held zijt.”

Toen de Zmay dit hoorde, vertrouwde hij den valschen eed (minder gevaarlijk zou het zijn geweest, indien een adder hem had gebeten!) en sprak aldus: “O Militza, liefste tsarina! Daar gij mij in oprechtheid vraagt, zal ik u naar waarheid antwoorden! Op de geheele aarde vrees ik niemand dan God; ook is er geen held, dien ik vrees. Maar op een vlakte, Simia genaamd, ligt een dorp, dat bekend is onder den naam Koopinovo en in dat dorp woont een Zmay-Despoot Vook; hem vrees ik, want ik heb hem gekend vanaf onze dwaze kindsheid. Wij speelden vaak samen op den top van den hoogen berg Yastrebatz, en Vook won het altijd van mij, wanneer wij het oneens waren. Vook is de eenige, dien ik vrees, want hij is de sterkste der Zmay’s op deze aarde.”

Toen de Zmay deze laatste woorden uitte, verscheen Danitza—de morgenster—aan den horizon en de Zmay nam onmiddellijk de vlucht naar zijn kasteel.

De tsarina spoedde zich naar de tchardack van Lazarus en vertelde hem, wat zij van den Zmay had vernomen. Nadat hij het verhaal gehoord had, besloot de tsaar in “dunne letters” een boodschap te zenden naar Zmay-Despoot Vook, waarin hij hem meldde, wat hij had vernomen [132]en hem smeekte naar Kroushevatz te komen en zijn verfoeilijken vijand, den Zmay van Yastrebatz, te dooden. Voor den dienst, dien hij hiermee bewees, zou Vook drie tovars dukaten ontvangen en levenslang zou hij het bestuur over het koninkrijk Sirmia bekomen.

Deze ballade, welke den koning van Montenegro—Nicholas Petrovitch—inspireerde voor zijn drama “De keizerin van de Balkanstaten,” is ongetwijfeld het schoonste nationale gedicht, dat in Montenegro ooit werd gedicht en gezongen. Het zou zelfs een groot dichter onmogelijk blijken de zeer karakteristieke beeldspraak en het effect, dat door de eigenaardige woordvorming verkregen werd, in een vertaling tot zijn recht te doen komen, terwijl ook veel van wat typeerend is voor de godsdienstige opvattingen, de gewoonten en het bijgeloof voor den niet-ingewijde verloren gaat.

Een Fransch spreekwoord zegt: “quand on n’a pas ce que l’on aime, on aime ce que l’on a;” aldus hoop ik ook, dat de lezer genoegen zal willen nemen met de volgende overzetting in proza van een buitengewoon belangwekkend nationaal gedicht.

Ivan Tzrnoyevitch1 zeilde over de Adriatische zee naar Venetië om een bezoek te brengen aan den doge en zijn dochter ten huwelijk te vragen voor zijn zoon Maximus. Hij bleef daar drie jaren, gedurende welken tijd hij drie tovars goud uitgaf. Bij zijn vertrek aan het einde van dit tijdperk werd overeengekomen, dat hij het volgende jaar zou terugkeeren met zijn zoon en duizend of meer gasten voor de huwelijksfeestelijkheden. De doge met zijn beide zoons en een honderdtal van de hoogste waardigheidsbekleeders vergezelden Ivan naar zijn galei en de Montenegrijnsche vorst herhaalde zijn belofte het volgend jaar te zullen terugkeeren met zijn gasten en zijn zoon, die naar hij verzekerde een zoo edel held en een zoo knap jongeling [136]was, dat men zelfs uit een verzameling van duizend Montenegrijnen of duizend Venetianen zijn gelijke vergeefs zoeken zou. De doge, die buitengewoon verheugd was zulk een edel held tot schoonzoon te hebben, omhelsde Ivan zeggende: “Ik dank u, mijn vriend, voor deze woorden! Hoe gelukkig ben ik een dergelijken schoonzoon te hebben gevonden, die onder duizenden zijn weerga niet vindt. Ik zal hem meer liefhebben dan het licht mijner oogen, en zal kostbare geschenken voor hem gereed maken: paarden en valken, helmen met gouden pluimen en mantels, waarop hij trotsch zal zijn. Maar als hij niet zoo knap is als gij gezegd hebt—wee u!”

Daarna zeilde Ivan weg naar Zablak. Toen hij zijn kasteel naderde, voelde hij zich zeer gelukkig en spoorde zijn paard Zdral aan om des te eerder thuis te zijn. Zijn getrouwe gade zag hem reeds van verre en gaf onmiddellijk bevel aan de bedienden om toebereidselen te maken voor de ontvangst van hun heer. Zij maakte uit het vroolijk voorkomen van haar echtgenoot op, dat hij geslaagd was in zijn zending.

Toen Ivan op het plein van zijn kasteel aankwam, hielpen eenigen zijner dienaren hem bij het afstijgen van zijn paard, anderen ontdeden hem van zijn wapenrusting en wapenen en zijn zoon Maximus bracht hem een zilveren zitbank, opdat hij kon plaatsnemen en rusten. Ivan wendde zich om, teneinde zijn zoon te danken, maar zie! Een ongeluk was hem overkomen. Gedurende de afwezigheid van zijn vader was Maximus bezocht door de pokken—dien vreeselijken geesel!—en zijn eens knap gelaat was zoo met putten en litteekens overdekt, dat het te afzichtelijk was om er naar te kijken. De bard verzekert ons, dat het nauwelijks mogelijk was een leelijker man te vinden dan Maximus was geworden.

De vorst herinnerde zich dadelijk zijn verzekering aan den doge, dat er onder duizenden geen knapper jongeman gevonden zou worden dan zijn zoon en hij was heel treurig. [137]

Zijn lange knevel hing neer tot op zijn schouders2 en met de oogen op den grond gericht zat hij zwijgend en moedeloos. Zijn gade zag met bezorgdheid de neerslachtigheid van haar echtgenoot en beproefde hem op te beuren. De plooien van haar sleepend gewaad samennemend en de einden van haar mouwen, kwam zij nader en na een nijging gemaakt te hebben, kuste zij zijn hand. “Ik bid u, mijn heer,” zei zij, “zeg mij, waarom zijt gij zoo treurig? Zijt gij in uw zending misschien niet geslaagd? Hebt gij de dochter van den doge niet met onzen zoon verloofd? Is zij misschien niet schoon genoeg om uw schoondochter te worden? Hebt gij spijt van de drie tovars goud, die gij hebt uitgegeven?”

Daarop vermande Ivan zich en antwoordde, dat het een geheel ander ongeluk was, dat hem drukte. Hij vertelde, dat hij de toestemming van den doge voor de verloving had verkregen, en dat zijn dochter zoo schoon was, dat zelfs de veele niet met haar vergeleken konden worden; dat het niet de gedachte was aan het uitgegeven geld, die hem kwelde—want zijn kasteel was vol gestapeld met schatten en het wegnemen van drie tovars dukaten had den voorraad nauwelijks merkbaar verminderd. Neen, de ware oorzaak van zijn ongeluk was, dat hij den doge had beloofd hem als schoonzoon een jongeling te geven, die de knapste was onder duizenden en dat de doge, indien hij hem nu zijn zoon Maximus voorstelde gelijk deze nu was, stellig vertoornd zou zijn em hem den oorlog zou verklaren.

Toen de vorstin dit vernam, verweet zij Ivan, dat hij zich terwille van een bruid had laten verleiden dergelijke verzekeringen en beloften te doen, terwijl hij in Montenegro zelf een veel mooier meisje had kunnen vinden, wier familie een verbintenis met de zijne waardig zou zijn. Vorst Ivan was ervan overtuigd, dat hij onverstandig [138]had gehandeld, en hij besloot van de verloving af te zien en verbood aan zijn vrienden hem geluk te wenschen.

Negen jaren verliepen, en het scheen, dat de verloving geheel en al vergeten was en dat de dochter van den doge na niets van Ivan te hebben gehoord met een anderen prins was getrouwd.

Maar op zekeren dag kwam er een boodschap van den doge, waarin hij den vorst van Montenegro verweet, dat hij zijn dochter sinds negen jaren niets had laten hooren, en dat deze zich intusschen “van een knop ontwikkeld had tot een schoone roos.” Verder verzocht hij Ivan aan zijn stille, geduldige dochter te schrijven en haar onomwonden mee te deelen, wat hij besloten had met betrekking tot het voorgenomen huwelijk te doen; mocht het zijn, dat hij zijn zoon zoo’n kostelijk meisje niet waardig keurde, dan moest hij het haar eindelijk toch meedeelen, zoodat men in de gelegenheid was naar een andere passende partij voor haar uit te zien.

De vorst werd vervuld van diepe smart, toen hij de boodschap van den doge las. Wat kon hij doen of zeggen? Na lang gepeinsd te hebben zocht hij zijn vorstelijke gade op en sprak haar op deze wijze toe. “O, mijn lieveling, met uw zachte oogen! Ik bid u, raad mij nu, wat te doen! Zal ik een boodschap naar het meisje zenden en haar zeggen, dat zij vrij is een ander huwelijk te sluiten, of zal ik haar wat anders schrijven?”

De vorstin was een wijze vrouw en zij gaf haar echtgenoot een verstandigen raad3: “O mijn heer, Tzrnoyevitch Ivo! Werd ooit een man geraden door een vrouw? Dit is nooit gebeurd en zal nooit gebeuren. Want wij vrouwen hebben lange haren, doch slechts weinig hersenen. [139]Maar daar gij mijn meening hebt gevraagd, waag ik het te zeggen, dat het een zonde voor God zou zijn en een schande voor de wereld, indien gij het geluk van het meisje zoudt vernietigen, door een eenmaal overeengekomen verloving te verbreken. Luister naar mij, mijn heer! Waarvoor maakt gij u eigenlijk bezorgd? Indien de pokken het gelaat van uw zoon hebben misvormd, dan past het uw vrienden daar ginds in aanmerking te nemen, dat de ziekte, die hem bezocht, er de oorzaak van is—wie zou durven zeggen, dat hij daartegen gevrijwaard is? En dan, indien gij vreest, dat men u moeilijkheden bereidt, wanneer gij te Venetië komt, dan herinner ik er u aan, dat gij torens vol dukaten hebt. Gij hebt den doge beloofd, dat gij met duizend svats zoudt komen, maar waarom zoudt gij niet tweeduizend uitgezochte helden en ruiters medenemen? Indien de Venetianen zien, met welk een groote macht gij reist, dan zullen zij u niet durven aanvallen, al ware uw zoon blind. Verzamel daarom de svats en haast u de bruid naar hier te brengen. O, mijn heer, verlies geen tijd meer door uw geest nog langer met gepeins te plagen.”

Deze stoutmoedige woorden troffen den vorst zoo, dat hij in lachen uitbarstte. Hij liet door een renbode dadelijk een brief van den volgenden inhoud naar Venetië brengen: “O, mijn vriend, gij doge van Venetië! Gij zoudt kunnen hooren, indien gij slechts luisterdet, het gebulder van mijn dertig kanonnen, die ik ga afvuren van de tinnen van mijn vesting! O, vriend, talm geen oogenblik, maar stuur dadelijk mij en mijn zoon en al onze svats galeien tegemoet. Vaarwel!”

Daarna zond Ivan een boodschapper naar Milosh Obrenbegovitch, om hem uit te noodigen zijn stari-svat te zijn en zich te doen vergezellen van zooveel helden, als hij maar met eenige mogelijkheid binnen de provincies van Antivari en Dulzigno kon vinden. Hij schreef ook aan zijn neef kapitein Yovan, en noodigde ook hem uit ter [140]bruiloft te komen met zooveel vrienden als hem maar wilden vergezellen.

Boden werden naar andere vrienden gezonden, die met blijdschap de uitnoodiging van Ivan ontvingen en weldra was de vlakte van Zablak bezaaid met hun ontelbare tenten. Op zekeren morgen bemerkte Ivan, dat kapitein Yovan, den leider der bruid, treurig langs de borstweringen van het kasteel op en neer liep en telkens zijn oog liet gaan over de lansknechten, stalmeesters en vlaggen van het kamp aan zijn voeten. Vorst Ivan wilde niet, dat iemand ongelukkig was te midden van de feestelijke toebereidselen en vroeg daarom aan kapitein Yovan naar de oorzaak van zijn droefgeestigheid. Yovan zei, dat indien het hem vergund was te zeggen, wat hem op het hart lag, hij den vorst zou raden een groot feest gereed te doen maken voor die tallooze Montenegrijnen, welke voor zijn kasteel gekampeerd lagen en boden door het kamp te zenden om allen aan te zeggen, dat zij naar huis moesten terugkeeren, opdat de oogst hunner akkers niet te loor zou gaan. Gebeurde dit niet, dan zou het land beroofd zijn van zijn verdedigers tegen den erfvijand, den Turk, die van hun afwezigheid gebruik zou kunnen maken om het land aan te vallen. Yovan ging in een adem voort en vertelde den vorst, dat hij den vorigen nacht in een droom gezien had hoe het uitspansel plotseling met donkere wolken werd bedekt; uit die wolken was een bliksemstraal op zijn vorstelijk kasteel gevallen en had het met den grond gelijk gemaakt; daarna was een brand uitgebroken, die de mooie hoofdstad Zablak verteerd had. Toen het kasteel ineenstortte, was Maximus, door den vallenden toren geraakt, die hem echter niet ernstig kwetste.

Toen het kasteel ineenstortte, werd Maximus door den vallenden toren geraakt, die hem echter niet ernstig kwetste

“Hoe het zij” besloot Yovan, “indien er eenige waarheid in droomen schuilt, dan moest Maximus hetzij sterven, hetzij in Venetië ernstig gewond worden en indien ik door eenig Venetiaan zou worden beleedigd, dan zouden al [141]mijn volgelingen, vijf honderd man uit Podgoritza, liever sterven dan de mij aangedane beleediging ongewroken laten.”

Vorst Ivan lachte hartelijk, toen Yovan had geëindigd, en zei, dat zijn goede vriend zijn booze droomen te wijten had aan het feit, dat zijn kussens te hoog of te laag waren geweest. En na gezegd te hebben “droomen zijn bedrog, alleen God is waarachtig” wendde hij zich af, om te bevelen de dertig kanonnen van de vesting ten teeken van vertrek af te vuren.

Toen het geschut bulderde, vooral toen de beroemde kanonnen Krgno en Zelenko in beweging kwamen, trilde de geheele vallei; de zwarte bergen weergalmden en het water van de Zetina werd beroerd tot in haar diepste diepten. Eenige ruiters werden van hun paard geslingerd, en zij, die stonden, vielen op hun knieën in het gras; want het is iets geweldigs, als het vestinggeschut buldert!

De svats begaven zich in de beste stemming op weg; eenigen zetten hun rossen aan en lieten ze rennen, anderen dronken en zongen vroolijke bruiloftsliederen onder het voortgaan. In hun midden reed vorst Ivan op zijn strijdros Zdral, met twee trotsche valken op zijn schouders; aan zijn rechterzijde reed Maximus en aan zijn linker Milosh Obrenbegovitch. Vorst Ivan keek dikwijls naar zijn metgezellen, en maakte onwillekeurig een vergelijking tusschen beiden. Plotseling beval hij halt te houden en sprak op luiden toon aldus: “Luistert, o mijn broeders, gij doorluchtige svats! Ik heb u een plan voor te leggen en ik hoop, dat het uw goedkeuring zal wegdragen. Wij staan op het punt ons in te schepen, o broeders, en zullen spoedig te Venetië aankomen. Maar ziet naar mijn zoon, hoezeer zijn voorkomen door een afschuwelijke ziekte is bedorven: hij is onbetwistbaar de leelijkste van ons allen! Helaas! Toen ik negen jaar geleden in Venetië was, [142]prees ik hem als de knapste jongeling, die te vinden was onder duizend Montenegrijnen; ja zelfs onder duizend Venetianen. Daarom, mijn broeders, ben ik hedenmorgen zeer treurig en stemt mij de gedachte aan de ontmoeting met den doge niet vroolijk. Let op, de Venetianen zullen ons aanvallen, zoo groot zal hun teleurstelling zijn. Maar ziet, o mijn dappere svats! Wij hebben hier bij ons een held, die zijns gelijke in mannelijk schoon onder geen der onzen vindt, evenmin onder de trotsche Venetianen. Ik spreek van den voïvode Milosh Obrenbegovitch. Laat ons den gepluimden helm van het hoofd van mijn zoon nemen en dien op het hoofd van Milosh zetten, zoodat hij voor den bruidegom zal doorgaan, totdat wij in vrede bezit hebben genomen van het meisje!”

Op de svats maakte het plan van Ivan grooten indruk, maar zij aarzelden om te spreken, uit vrees de gevoelens van Maximus te kwetsen, die een driftig jongeling was en die mogelijk door het voorstel beleedigd kon zijn. Maar de voïvode Milosh zei genadig: “O Ivan, onze heer! Waarom doet gij een vergeefsch beroep op de svats? Geef mij er liever uw hand op, dat het plan in geen enkel opzicht uw edelen zoon beleedigt. Zweer mij bij den waren God, dat gij het ons slechts geopenbaard hebt na overleg met uw zoon, en dan zal ik mij op mijn eer plechtig verbinden de bruid voor Maximus te verkrijgen zonder een gevecht. Maar gij moet er in toestemmen, mij als belooning voor het spelen van de valsche rol de geschenken af te staan, die mij als bruigom gegeven zullen worden en dat er niemand van mij eischen zal ze met een ander te deelen, doch dat ik ze alle voor mij zelf zal mogen behouden!”

Ivan barstte in lachen uit en riep: “O, Milosh, Servische voïvode! Wat de geschenken betreft, waarover gij spreekt, ik geef u mijn woord, vaster en harder zelfs dan steen, dat niemand een poging zal doen ze met u te deelen! Stel u slechts in het bezit van de bruid en wees haar [143]leider, totdat wij de stad Zablak bereikt hebben en ik beloof u twee laarzen vol dukaten, een gouden beker, die negen liters wijn kan bevatten, de merrie Bedevia, de stammoeder van een mijner grootste stoeterijen evenals mijn Zdral en ik zal u een sabel aangorden, die dertig beurzen gouden dukaten waard is.”

Allen keurden het plan goed en nadat zij den onderscheidenden helm en de versierselen van den bruigom op het hoofd van den voïvode Milosh hadden geplaatst, vervolgden zij hun reis, en na op de wateren van de Adriatische zee heen en weer gewiegd te zijn, bereikten zij zonder wederwaardigheden Venetië.

Een groot aantal lieden, nieuwsgierig om de Montenegrijnen te zien, stroomden van alle kanten toe, vooral ook om zich zelf te overtuigen, dat Maximus werkelijk zoo’n edele en knappe prins was als zij hadden gehoord.

Toen de Venetiaansche prinsen van hun dienaren hoorden, dat hun aanstaande schoonbroer werkelijk zoo knap was als zijn vader hem negen jaar tevoren had beschreven, kwamen zij levendig, met uitgestrekte armen om hem te omhelzen en hem welkom te heeten. Zij wezen hem de vertrekken in hun paleis, die gereed waren gemaakt voor de vorstelijke gasten en allen werden zeer geriefelijk geherbergd.

De bruiloftsfeesten duurden drie dagen en daarna kwam het uur van vertrek. Onder het gedonder van het geschut verzamelden de svats zich op het groote plein, en wachtten op de bevelen van vorst Ivan en zijn edelen zoon. Zij voelden zich niet op hun gemak, toen zij zagen, dat de poort gesloten was en er aan beide zijden twee Moorsche en twee Venetiaansche soldaten met getrokken zwaard stonden, terwijl het lemmet en zelfs hun armen met bloed bedekt waren. Hun onrust nam nog toe, toen zij na geruimen tijd noch hun vorst, noch de bruid en den bruidegom zagen verschijnen. Zij begonnen luid te morren, tot zij plotseling het geluid van paardenhoeven op het [144]marmeren plaveisel hoorden en den voïvode Milosh zagen, die beproefde zijn paard te bedwingen met de teugels, terwijl hij het zacht de sporen gaf, opdat het zou springen en steigeren.

Achter Milosh reden de beide schoonbroeders, die de geschenken brachten. De oudste leidde een zwart paard zonder een enkele vlek; het had een zilveren zadel op, versierd met zwaar goud, waarop de schoone bruid zat, die een grijzen valk droeg.

“Aanvaard, o, mijn dierbare en edele Maximus,” zei de prins, “deze schoone maagd met haar zwart paard en haar grijzen valk als een teeken van onze liefde, want gij zijt in waarheid de trots uwer broeders!”

Milosh boog diep over den nek van zijn paard, toen hij den prins dankte voor zijn welwillende woorden en de bruid aanvaardde met de geschenken, die zij meebracht. De tweede broeder schonk nu den bruigom een sabel in gouden scheede, zeggende: “Draag dit, o broeder, en wees er trotsch op!” Daarna kwam de vader der bruid. Wat een prachtig geschenk droeg hij in zijn handen! Een helm en in de pluim ervan glansde een kostbare steen, die schitterde als de zon, zoodat men er niet lang in kon zien. Maar het geschenk, dat de moeder der bruid hem gaf, was prachtiger dan alle andere. Het was een hemd van zuiver goud, dat noch geweven noch gedraaid was, maar geheel met de vingers was gemaakt; in de kraag, die een adder voorstelde (“en een adder zal hem tenslotte bijten”) was een schitterende diamant, die zulk een lichtgloed uitstraalde, dat hij nooit een kandelaar noodig zou hebben, als hij zijn bruid in haar slaapkamer ging bezoeken. Al de svats waren verbaasd over de kostbaarheid der geschenken.

Nu kwam de bejaarde broeder van den doge, Yesdimir, die een baard droeg, welke tot zijn middel reikte; hij [145]liep langzaam en steunde op een gouden staf. Bittere tranen stroomden uit zijn oogen. Het is waar, hij had goede redenen om te weenen. Gedurende zijn lange leven had hij na elkaar zeven vrouwen gehad, maar hem waren noch zoons, noch dochters geboren. Daarom droeg hij al zijn liefde over op zijn nicht, die hij als een dochter beschouwde en die in zijn hart de plaats vervulde van de kinderen, waarmede hij weleer hoopte gezegend te worden. Nu het geliefde meisje op het punt stond te vertrekken naar een ver verwijderd land, was hij diep bedroefd. Hij droeg iets zeldzaams en wonderlijks opgevouwen onder zijn arm, en toen hij de svats naderde, noemde hij den bruigom bij zijn naam. Deze verscheen dadelijk en de eerbiedwaardige man sloeg om de schouders van den jongen man een prachtigen mantel, die niet alleen hemzelf bedekte maar ook zijn paard tot aan de hoeven reikte. Hoe kostbaar was die: en daarbij kon hij den held nooit anders dan geluk aanbrengen! Er werd gezegd, dat er alleen dertig beurzen goud noodig waren geweest voor het voeren er van, en welk een som moest de stof zelf hebben gekost.

Prins Maximus sloeg alles gade en zag met naijverige oogen, hoe de voïvode Milosh de geschenken ontving, die voor hem, den waren bruidegom, bestemd waren. Toen de groote poort van het plein werd geopend, en de svats achter elkaar er uitgingen, ontving ieder van de dienaren van den doge een stuk kostbare zijde en een doos, die verschillende geschenken bevatte. Daarna zeilden zij in de galeien weg.

Weldra bereikten zij de vlakte van Zablak, waar zij samen waren gekomen, toen zij hun reis begonnen. Prins Maximus was vooruit gereden met zijn tien wapenbroeders, teneinde zoo spoedig mogelijk het heugelijk bericht aan zijn moeder mede te deelen. Toen de voïvode Milosh zag, dat Prins Maximus uit het gezicht was, gaf hij zijn paard de sporen en toen hij bij de bruid en den dever kwam, [146]nam hij stoutmoedig de hand van het edele meisje. De bruid, die in haar onschuld meende, dat hij Prins Maximus was, sloeg haar sluier terug en reikte den valschen bruigom haar hand.

Zij, die in de nabijheid waren, deden, alsof zij het voorval niet hadden opgemerkt, maar vorst Ivan zelf zag, wat er gebeurd was en het verontrustte hem zeer. Hij reed naar de bruid en sprak haar aldus aan: “Raak hem niet aan met uw hand, o, mijn lieve schoondochter! Of dat gij getroffen worde door een verlamming! Sluier uw oogen! Of dat het gezicht u steeds ontbreke! Hoe kunt gij zoo handelen in tegenwoordigheid van al de svats? Ziet gij dien held op zijn zwarte paard en met zijn lans in de hand? Ziet gij zijn glinsterend schild en zijn gelaat door pokken geschonden? Dat is mijn zoon Maximus, dien ik tegenover uw vader prees, toen ik uw hand voor hem vroeg, zeggende, dat er geen knapper jongeling onder duizenden te vinden was dan hij. Maar ik was bevreesd aan u en uw vader mijn zoon te vertoonen, toen zijn gelaat geschonden was en daarom namen wij onze toevlucht tot een krijgslist en maakten de voïvode tijdelijk tot uw bruigom, teneinde er in te slagen u in vrede naar hier te brengen. Door zich daartoe te leenen kreeg Milosh het recht op al de geschenken, die toegewezen waren aan den bruidegom!”

De woorden van haar schoonvader troffen het edele meisje als een donderslag. Zij bracht haar paard tot staan en weigerde verder te gaan zeggende: “O, mijn schoonvader, vorst Ivan! Gij zelf zijt de bewerker van het ongeluk van uw eigen zoon, door Milosh voor den echten bruigom uit te geven. Waarom hebt gij zoo gehandeld? Dat de ware God u hiervoor uw verdiende loon geve! Wat doet het er toe of zijn gelaat pokdalig is? Allen staan wij bloot aan die ziekte en werden wij door haar bezocht, dan zouden de gevolgen mogelijk nog erger zijn. Indien zijn gelaat [147]geschonden is, zijn oogen zijn zeker nog helder en zijn hart is zoo gezond als altijd. Indien gij hadt gemeend, dat uw zoon nog te jong was om mijn echtgenoot te zijn, dan hadt gij dat moeten zeggen en ik zou negen jaar in het paleis van mijn vader hebben gewacht—maar zelfs dan zou ik zeker niet gemaakt hebben, dat gij van schaamte zoudt moeten blozen voor uw eigen edelen in Zablak. Nu deedt gij beter de geschenken over te geven aan den rechtmatigen eigenaar, uw zoon Maximus, anders zal ik geen stap verder gaan, al zoudt gij mij dreigen mijn oogen uit te steken”.

Toen vorst Ivan deze besliste woorden hoorde, was hij ten zeerste verontrust en hij riep zijn vrienden en voïvodes bijeen, om hem te raden wat te doen. Maar geen hunner dorst een woord te zeggen, want zij herinnerden zich welke overeenkomst getroffen was, voordat zij de zee over zeilden.

Voïvode Milosh zag, dat niemand wilde spreken; hij gaf zijn paard de sporen en sprak vorst Ivan aldus aan: “O Ivan, onze heer! Houdt gij uw belofte niet? Indien gij ze niet gestand doet, dat gij zelf dan voortaan slechts leven moogt om bedrogen te worden! Hebt gij mij niet uw woord gegeven, dat de huwelijksgeschenken zonder uitzondering voor mij zouden zijn? Maar nu zint gij er op om uw woord te breken! Daar men zoo weinig op u kan vertrouwen, stem ik er in toe—terwille van den vrede onder onze broeders en svats—van de eerste twee geschenken afstand te doen: ik geef aan uw zoon de schoone bruid terug en haar paard en al het met goud en zilver versierde paardentuig. Naar recht, en volgens onpartijdig oordeel zou ik volkomen gerechtigd zijn het schoone meisje te trouwen—want zij werd mij gegeven door allen, die er toe gerechtigd waren, door haar ouders en haar broeders. Hierover zal ik echter niets meer zeggen, en u eenvoudig deze beide geschenken laten met den [148]grijzen valk. Hier, ik geef uw zoon zelfs de gouden scheede over en het glinsterend zwaard, maar ik zal er nooit in toestemmen den helm, den mantel en het gouden hemd over te geven; want ik ben besloten die naar mijn eigen land mee te voeren en ze aan mijn vrienden en broeders te toonen die, ik ben er zeker van,—er trotsch op zullen zijn. Ik zweer bij mijn geloof in den waren God, dat ik deze drie geschenken niet zal afstaan.”

Al de svats, getroffen door het edele gedrag van Milosh, prezen hem en dankten hem voor wat hij terwille van den vrede opofferde, maar zij ondervonden een krachtig verzet bij de bruid, die zich niet kon verzoenen met den afstand van de kostbare geschenken en vooral niet met het verlies van het gouden hemd. Daarop riep zij luid om Prins Maximus. Dit verschrikte Vorst Ivan zeer, en hij beproefde het meisje aldus te kalmeeren:

“O, mijn lieftallige schoondochter, gij Venetiaansch meisje! Roep mijn zoon niet, want wij hebben hem groot onrecht aangedaan. Prins Maximus heeft een fijn gevoel van eer en is een dapper man. Ik vrees boven alles een strijd en onze feeststemming kan zoo gemakkelijk veranderen in rouw. Ik bezit in Zablak een toren vol gouden schatten; die zal ik u geven en gij kunt er mede doen, wat gij wilt!”

Maar het meisje was niet gemakkelijk te overreden en zij riep nog eens om Prins Maximus, die met allen spoed ten tooneele verscheen. “O, Maximus, eenige zoon van uw moeder!” begon de bruid: “Dat zij u verlieze! Dat de krijgslieden een draagbaar maken van uw lansen en met uw schild uw graftombe bedekken! Dat uw gelaat bloze van schaamte op den dag des oordeels even als het dat heden doet om het geschil met voïvode Milosh! Waarom hebt gij er in toegestemd de geschenken aan een ander over te laten, terwijl zij alleen den rechtmatigen bruidegom toekomen? Ik geef niets om al de andere geschenken; laat Milosh ze meenemen, en dat een hevige [149]vloed hem verderve met al zijn schatten. Maar het verlies van het gouden hemd kan ik niet dragen; ik heb het zelf voor u gemaakt; het heeft mij drie jaren gekost; drie meisjes hielpen mij eraan; ik was mijn gezicht bijna kwijt, toen ik dit hemd klaar had en al den tijd dacht ik aan u. Het is uw plicht het hemd onmiddellijk aan voïvode Milosh te ontnemen, want anders zweer ik bij den waren God, dat ik geen stap voorwaarts zal doen; maar ik zal mijn paard op zijn weg terugvoeren, en als ik het zeestrand bereik, zal ik een blad plukken van de aloë en met zijn doornen mijn gelaat zoo krabben, dat het bloed er uit stroomt; dan zal ik door mijn valk een boodschap aan mijn bejaarden vader zenden en hem smeeken al zijn strijders te wapen te roepen en op te rukken om uw Zablak te veroveren en te plunderen, en u aldus te laten boeten voor uw schandelijk gedrag!”

Toen Prins Maximus dit gehoord had, draaide hij zijn paard om en gaf het zoo heftig de sporen, dat het vel van het kniegewricht van zijn strijdros barstte en het bloed zijn hoeven besprenkelde. Dol van pijn sprong het paard drie lansen hoog de lucht in en vier lansen vooruit, zoodat het voortschoot als de bliksem. Milosh barstte in lachen uit, zeggende: “God zij geprezen! Wat gebeurt er plotseling met den jongen.” Maar zijn vroolijkheid was van korten duur, want nu stuurde Prins Maximus recht op Milosh aan en wierp hem woedend zijn lans naar het hoofd.4

Hij raakte Milosh zoo krachtig, dat zijn beide oogen barstten en hij van zijn paard viel. Maximus viel zoo heftig aan, dat hij hem zijn hoofd in tweeën spleet; daarna nam hij zijn bruid van haar geleider en snelde het kasteel binnen.5 [150]

Toen de krijgslieden van Milosh zagen, dat hun bevelhebber viel, stormden zij verwoed op de volgelingen van Prins Maximus los en een gevecht ontstond, dat maar weinigen overleefden.

Koning Michael van Ledyen had een schoone dochter, Roksanda, en toen tsaar Doushan haar ten huwelijk vroeg, stemde de koning daar dadelijk in toe. De verloving kwam door tusschenpersonen tot stand, zonder dat Doushan de prinses gezien had; hij riep daarom Theodoor, zijn kanselier, bij zich en zei: “Luister naar mij, mijn trouwe Theodoor! Gij moet naar koning Michael in de witte stad Ledyen gaan en gij moet hem vragen den datum voor de huwelijksfeestelijkheden te bepalen. Gij moet ook de andere gebruikelijke voorbereidselen met hem regelen en er u van overtuigen, of de weergalooze Roksanda een geschikte tsarina is voor onze Servische landen.”

Theodoor beloofde zijn zending trouw te vervullen en nadat hij de noodige toebereidselen gemaakt had, begaf hij zich op weg naar de Venetiaansche provincie.

Toen hij aan de witte stad Ledyen kwam, ontving de koning hem hoffelijk en schonk hem gedurende een geheele week gastvrijheid.

Toen sprak Theodoor aldus tot den koning: “O, vriend van mijn heer, gij ridderlijke koning Michael! Mijn tsaar heeft mij niet alleen naar hier gezonden om uw wijn te drinken; hij wenscht, dat ik de noodige afspraken maak voor zijn huwelijk; zeg mij dus, wanneer mijn heer kan komen? Welken tijd van het jaar schikt het u het best om hem te ontvangen? Hoeveel svats zal hij meebrengen, als hij komt, om de schoone maagd Roksanda te komen halen? Mijn heer heeft mij ook opgedragen u als zijn wensch kenbaar te maken, dat mij het geluk ten deel valle de schoone prinses te zien.”

Hierop antwoordde de koning: “O, mijn vriend Theodoor! Breng mijn groeten over aan den tsaar en zeg hem, dat hij zooveel svats mede kan brengen als hij wil; zeg hem [152]ook, dat hij mag komen om het meisje, wanneer hij maar wil; maar verzoek hem uit mijn naam in geen geval zijn neven mede te brengen, de beide Voïnovitchs, Voukashin en Petrashin, want ik heb vernomen, dat zij zeer twistziek zijn, als zij te veel gedronken hebben en ik vrees, dat zij de eensgezindheid gedurende de feestelijkheden zullen verstoren. Wat de prinses betreft, zij zal te gelegener tijd bij u komen en uit uw handen den ring van uw heer ontvangen, gelijk de goede, oude gewoonte meebrengt.”

Bij het vallen van den avond werd Theodoor in een niet verlichte kamer geleid, en terwijl hij zich afvroeg, wanneer de kandelaren gebracht zouden worden, zie, daar stond de prinses voor hem, gehuld in een dichte duisternis.

Theodoor voelde zich beleedigd door de poets, die hem gespeeld was; maar hij wanhoopte niet. Hij had den prachtigen ring van zijn heer bij zich; die was zoo rijk bezet met kostbare steenen, dat, toen hij hem te voorschijn haalde, de geheele kamer verlicht was en de stralen het meisje beschenen, die, naar het den gezant toescheen, schooner was dan de witte veela zelf. Theodoor bood den verlovingsring aan en gaf de prinses tevens duizend dukaten. Daarna geleidden haar broeders haar terug naar haar vertrekken.

En de stralen het meisje beschenen

Den volgenden morgen nam Theodoor afscheid van den koning en aanvaardde de thuisreis; toen hij te Prisrend aankwam, vroeg de tsaar levendig: “O, mijn getrouwe Theodoor! Hebt gij het meisje Roksanda gezien en hebt gij haar den ring gegeven! Welk nieuws brengt gij mij mee van koning Michael?”

En Theodoor antwoordde: “Ja, mijn heer, ik zag uw bruid en schonk haar uw ring; maar de woorden ontbreken mij om de betooverende schoonheid van Prinses Roksanda te beschrijven! Vergeefs zou men haarsgelijke in Servië zoeken! En koning Michael gaf mij deze boodschap mee: [153]gij kunt het meisje halen, wanneer gij wilt, en gij kunt zooveel svats meenemen, als gij verkiest. Maar de koning verzoekt u dit eene: dat gij onder geen enkele voorwaarde de Voïnovitchs, uw beide neven meeneemt, want zij zijn minnaars van den wijnbeker en zijn spoedig beleedigd; zij zouden dronkemanstwisten kunnen teweeg brengen en het zou misschien moeilijk zijn hun geschillen op een vredelievende manier te beslechten.”

Toen hij dit hoorde, sloeg de tsaar met zijn rechterhand op zijn knie en riep uit: “Helaas! Dat God mij helpe! Is de slechte naam van mijn neven reeds zoover verbreid! Bij mijn onwankelbaar geloof, ik zal beiden onmiddellijk na de huwelijksfeestelijkheden aan de poorten van hun kasteel Voutchitrn laten ophangen, opdat zij niet langer over de heele wereld mijn naam te schande maken!”

Spoedig daarop riep de tsaar zijn svats bijeen en toen zij allen verzameld waren, leverden zij een schitterend schouwspel op. De huwelijksprocessie nam haar weg over de vlakte van Kossovo en toen zij voorbij de muren van het kasteel Voutchitrn kwam, keken de twee jeugdige Voïnovitchs neer op den ruiterstoet en zeiden treurig tegen elkaar: “Onze oom moet boos op ons zijn, anders zou hij ons zeker hebben uitgenoodigd om deel te nemen aan zijn huwelijksfeest! De een of andere schurk moet kwaad over ons hebben gesproken. Dat honderd onheilen komen over hem, die ons dit heeft aangedaan! Onze tsaar gaat naar het Venetiaansche land en heeft geen enkelen held in zijn gevolg, noch een naasten bloedverwant op wien hij, als gevaar hem dreigt, rekenen kan. De Venetianen zijn reeds van oudsher bekend als zeer sluw en geslepen, en zij kunnen onzen doorluchtigen tsaar dooden! En toch, hem te vergezellen zonder dat wij zijn uitgenoodigd, is meer dan wij durven doen”.

Daarop sprak hun bejaarde moeder: “O, mijn kinderen, [154]gij Voïnovitchs! Gij hebt een broeder in de bergen, Milosh, den schaapherder; ofschoon de jongste, is hij de grootste held van u allen en hij zal een middel vinden om onze eer hoog te houden. De tsaar heeft nooit van hem gehoord. Ik raad u hem een boodschap te zenden en hem te verzoeken naar het kasteel Voutchitrn te komen; meld hem de ware reden niet, maar zeg hem, dat zijn moeder, die oud is, elk oogenblik kan sterven, en dat zij hem haar zegen wenscht te geven. Zeg hem haast te maken, indien hij zijn moeder nog levend wil vinden!”

Deze raad scheen den beiden broeders goed. Zij schreven een brief en zonden dien met spoed naar den berg Shar, waar Milosh met zijn kudde vertoefde.

De berg Shar, waar Milosh, de herder, met zijn kudde vertoefde

Toen Milosh den brief las, veranderde zijn gelaat en hij stortte bittere tranen. Zijn smart werd opgemerkt door dertig herders, die hem omringden: “O, Milosh, dapper hoofdman!” riepen zij. “Vele berichten hebben u bereikt, maar nooit hebben wij u tranen zien storten, als gij ze laast. Van waar kwam deze brief, en welk slecht nieuws brengt hij? Vertel het ons gauw, wij smeeken het u!”

Milosh sprong op en sprak zijn herders aldus aan: “Luistert, o herders, mijn dierbaarste broeders! Dit bericht komt van het kasteel. Mijn moeder ligt op haar doodsbed en zij roept mij, om mij haar zegen te geven, opdat mijn ziel niet gevloekt zij. Ik moet mij tot haar spoeden, en ik draag u op tijdens mijn afwezigheid goed op de schapen te passen.”

Toen Milosh het witte kasteel naderde, zagen zijn broeders hem vanaf een toren en zij trokken uit om hem tegemoet te gaan; hun bejaarde moeder volgde ook. Milosh was verbaasd haar te zien en zei verwijtend:

“Waarom, waarde broeders, meldt gij ongeluk, als er geen grond voor is en als alles goed met u is! Dat de Almachtige u deze misleiding vergeve.”

En zijn broeders antwoordden: “Kom binnen, waarde broeder, er is toch een groot ongeluk!” [155]

De jonge mannen omhelsden elkaar en Milosh kuste de hand zijner moeder. Toen deden de broers het verhaal van de verloving van hun oom en hoe hij naar het Venetiaansche land trok zonder zijn beide neven te hebben uitgenoodigd in den huwelijksstoet mede te rijden en zij besloten hun verhaal met deze smeekbede: “O, lieve broeder Milosh! Gij moet den tsaar vergezellen, ja, al zijt gij niet genoodigd. Zoo hij door eenig ongeluk bedreigd werd, zoudt gij uw oom kunnen bijstaan. Gij kunt gaan en terugkeeren—zonder u aan iemand bekend te maken!”

Milosh was daartoe dadelijk bereid en hij antwoordde verheugd: “Ik zal gaan, o, mijn broeders. Ja, hoe zou ik anders kunnen? Indien ik niet bereid was onzen dierbaren oom bij te staan, wien anders zou ik het dan willen doen?”

Daarop begonnen zijn broers de noodige toebereidselen te maken. Peter ging naar den stal om zijn paard, Koulash, te zadelen, terwijl Vankashin bleef om toe te zien, dat Milosh van een passende uitrusting werd voorzien. Eerst trok hij hem een fijn hemd aan, dat van den hals tot het middel met goud geborduurd was; van daaraf was het geweven van witte zijde. Op het hemd waren drie dunne, sierlijke linten bevestigd; dan een vest, versierd met dertig gouden knoopen; daarover een gouden borstharnas, dat ongeveer vijftien pond woog. En ook in onderdeelen werd zijn uitrusting verzorgd als ware hij een prins; tenslotte hing hij over zijn breede schouders een ruwen Bulgaarschen herdersmantel, die hem geheel omhulde en zette hem een Bulgaarschen bonten muts met een hoogen punt op het hoofd, zoodat hij zoo volkomen op een zwarten Bulgaar geleek, dat zelfs zijn eigen moeder hem niet herkend zou hebben. Nu brachten de broeders hem een krijgslans en een knots en het betrouwbare zwaard van hun ouden vader Voïn. Toen leidde Peter Koulash voor, waarop hij een berenhuid had gelegd, opdat de tsaar het welbekende paard niet zou herkennen. [156]

Milosh was nu gereed om te vertrekken en toen hij afscheid van zijn broeders nam, gaven zij hem dezen raad: “Indien gij bij de bruiloftsgasten komt, zullen zij u vragen, wie gij zijt en vanwaar gij komt. Gij moet antwoorden, dat gij van het land Karavallahia komt, waar gij een Turksch heer hebt gediend, Radoul-bey, die u uw loon niet wilde uitbetalen, waarom gij nu uitziet naar een milddadiger heer. Zeg daarbij, dat, daar gij toevallig bericht hebt ontvangen van het huwelijk van den tsaar, gij zijt komen aanrijden om u bij de bedienden van het gezelschap te voegen, niet om eenig loon te ontvangen, maar dat gij graag wilt dienen voor een stuk brood en een glas rooden wijn. Intusschen moet gij de teugels van uw paard stevig in handen houden, want Koulash is gewoon in hetzelfde gelid te gaan als de strijdrossen van den tsaar en hij zou u kunnen verraden!”

Nadat de broeders hun goeden raad gegeven hadden, nam Milosh afscheid van hen en van zijn moeder en stuurde hij zijn paard in de richting van den huwelijksstoet; in het gebergte Zagoryé haalde hij hen in. Toen zij den vreemdeling zagen, riepen de svats hem aan.

“Vanwaar komt gij, kleine, jeugdige Bulgaar?” En Milosh antwoordde: “Van verre!” gelijk zijn broeders hem hadden aangeraden. Toen namen de svats hem dadelijk in hun kring op, zeggende: “Dat gij gelukkig in ons gezelschap moogt zijn, kleine, jonge Bulgaar! Wij zijn altijd blij, als we weer iemand meer in onze nabijheid hebben!”

Het vorstelijk gezelschap, stralend van de schitterende kleuren der luisterrijke uniformen, terwijl de lansen en harnassen in de zon glinsterden, reed door, totdat het in een vallei kwam. Nu had Milosh de slechte gewoonte, die hij zich in het gebergte Shar bij het hoeden van zijn schapen had eigen gemaakt, om tegen den middag in te slapen en terwijl zijn Koulash fier voortstapte, viel hij in een diepen slaap en zoo kwam het, dat zijn hand de teugels [157]losser vast hield. Zoodra Koulash voelde, dat de toom losser was, kromde hij zijn nek en vloog als een pijl uit den boog door de rijen van den ruiterstoet, waarbij hij paarden en ruiters omverwierp, totdat hij de paarden van den tsaar had bereikt. Toen drong hij zich in hun gelid en nam denzelfden, langzamen, regelmatigen pas aan.

Maar nu was de geheele stoet in wanorde geraakt en een menigte Lales1 zou op de onschuldige oorzaak van de beroering zijn aangevallen, indien Doushan niet tusschenbeide was gekomen om hem te beschermen: “Slaat dezen jeugdigen Bulgaar niet; hij is een herder en herders hebben de gewoonte tegen den middag in te dommelen onder het hoeden van hun schapen; weest niet boos, maar maakt hem zacht wakker.”

Daarop wekten de svats Milosh, roepende: “Ontwaak, o dwaze, jonge Bulgaar! Dat de Almachtige uw oude moeder spare, die u niet heeft kunnen doen begrijpen, dat gij het niet wagen moogt u bij het gezelschap van den tsaar te voegen!”

Milosh ontwaakte plotseling en zag, dat de tsaar met zijn diepe, zwarte oogen naar hem keek en zie! zijn Koulash liep in de koninklijke rij. Hij draalde geen oogenblik, maar nam de teugels stevig in de hand en gaf zijn paard flink de sporen. Een oogenblik trilde Koulash van zijn kop tot zijn hoeven, daarna sprong hij als waanzinnig in in de lucht, drie lansen hoog, vier lansen ver terzijde, en over een afstand van zooveel lansen vooruit, dat niemand ze kon tellen! Vuur kwam uit zijn bek en blauwe vlammen kwamen uit zijn neusvleugels! Twaalf duizend svats aanschouwden met ontzag en bewondering den verbazenden sprong van het Bulgaarsche paard en riepen als één man uit: “Vader der barmhartigheid, welk een groot wonder!” [158]Toen zeiden eenigen tegen anderen: “Hoe komt zulk een goed paard in het bezit van zoo iemand? Zulk een wonder hebben wij te voren nooit gezien!”

Anderen zeiden: “Er was werkelijk één ros als dit in de stallen van den schoonzoon van onzen tsaar; en nu is het in bezit van zijn neven, de beide broeders Voïnovitchs”.

Onder de helden, die het paard bewonderden, waren Voutché van Dyakovitza, Yanko van Nestopolyé en een jongeling uit Priepolyé. Dezen spraken aldus tegen elkaar: “Wat een prachtig paard heeft die Bulgaar! Zijns gelijke is in dezen huwelijksstoet niet te vinden, zelfs onze eigen tsaar heeft er geen zoo. Laat ons wat achter blijven en trachten er hem van te berooven”.

Toen zij Klissoura bereikten, waren de drie ruiters ver achter de andere svats; en Milosh reed daar ook alleen. Toen naderden de helden hem en terwijl zij zich zeer beleefd voordeden, spraken zij hem aldus aan: “Luister naar ons, gij jeugdige Bulgaar! Wilt gij uw paard voor een beter ruilen? Wij zullen u bovendien honderd dukaten geven en daarbij een ploeg en een paar ossen, opdat gij uw akkers kunt bebouwen en in vrede het overige van uw dagen kunt slijten!”

Maar Milosh antwoordde: “Laat mij met rust, o, gij drie machtige ruiters! Ik wensch geen beter paard dan dat, hetwelk ik reeds heb; want hebt gij niet gezien, dat ik dit zelfs niet rustig kan houden? En wat uw koopsom betreft, wat zou ik met zooveel dukaten doen? Ik weet niet, hoe ik ze moet wegen en ik kan ook niet tellen tot honderd. Wat zou ik doen met uw ploeg en ossen? Mijn vader heeft nooit een ploeg op zijn akkers gebruikt en toch hebben zijn kinderen nooit honger gekend!”

Op het hooren van dit antwoord zeiden de drie ruiters toornig: “Gij deedt beter ons voorstel te aanvaarden, o, hooghartige Bulgaar, opdat wij niet met geweld uw paard [159]nemen!” Op deze bedreiging antwoordde Milosh: “Het is waar: met geweld neemt men zelfs landen en steden; hoe gemakkelijk moet het dan aan drie mannen niet vallen om mijn paard met geweld te ontnemen! Daarom ruil ik het liever, want ik ben niet in staat te voet te reizen”.

Dit zeggende deed Milosh alsof hij gewillig afstand van Koulash deed; hij stak zijn rechterhand onder zijn ruwen mantel. Zij meenden, dat hij zijn sporen wilde afnemen, maar zij vergisten zich deerlijk, want dadelijk daarop kwam zijn zeshoekige knots te voorschijn en voordat zij nog van hun verbijstering bekomen waren, gaf Milosh Voutché een zacht tikje, dat hem drie keer na elkaar deed ombuitelen. Daarna sprak Milosh hem spottend toe: “Dat de vruchtbaarheid uwer wijngaarden in uw vreedzaam landgoed Dyakovitza even groot zij als uw dapperheid!”

Toen hij zag, hoe het zijn makker verging, vluchtte Yanko in allerijl, maar Koulash had bijna geen tijd noodig om het vluchtende paard te achterhalen en Milosh liet op den schouder van zijn ruiter zulk een slag vallen, dat ook hij op den grond werd geslingerd, waar hij vier keer omtuimelde, voordat hij liggen bleef.

“Wacht even! O, Yanko!” smaalde Milosh. “Dat de vruchtbaarheid der appelboomen op uw vreedzaam landgoed even overvloedig zij als de dapperheid, die gij heden aan den dag hebt gelegd!”

Nu bleef nog slechts de man uit Priepolyé over, die ondertusschen een eind verder was gevlucht. Maar de snelheid van zijn paard baatte hem niet bij de vlugheid van Koulash en Milosh bereikte hem spoedig en gaf hem met zijn strijdknots een tik, die hem niet minder dan zes keer kopje deed duikelen. Of hij het hooren kon of niet, Milosh riep luid uit: “Houd u vast, o jonge man van Priepolyé, en als gij teruggaat naar Priepolyé, dan moogt gij er wat mij aangaat tegen de meisjes op pochen, hoe gij heden met geweld een Bulgaarsch paard hebt genomen”.

Hierop wendde Milosh zijn ros om en bereikte weldra [160]den huwelijksstoet. Te zijner tijd bereikte de processie de witte stad Ledyen en de Serviërs sloegen hun witte tenten onder de muren op. De stalknechts gaven aan de paarden gerst, maar zij gaven niets aan Koulash. Toen Milosh dit zag, nam hij in zijn linkerhand een voederzak en van paard tot paard loopend, nam hij met zijn rechterhand van elk een handvol weg, totdat hij den zak voor zijn trouwen Koulash had gevuld. Daarna ging hij naar den opperwijnschenker en verzocht hem om een glas wijn. Maar deze weigerde, zeggende: “Ga heen, gij zwarte Bulgaar! Indien gij uw ruwen Bulgaarschen houten nap had meegebracht, zou ik er wellicht een dronk ingeschonken hebben, maar deze gouden bekers zijn niet voor u!” Milosh wierp een donkeren blik op den lompen wijnbewaarder, en liet dien volgen door een zachten tik op zijn wang, die drie gezonde tanden naar zijn keel zond. Toen werd de man bang en hij verzocht Milosh: “Laat uw hand rusten, o machtige Bulgaar! Gij zult wijn in overvloed hebben, zelfs al zou onze tsaar er bij te kort komen”.

Maar Milosh lette niet meer op den man, doch hielp zich zelf. Toen hij door den pittigen wijn verkwikt was, daagde de dag en de zon begon te schijnen.

Toen Milosh in de frissche schoonheid van den vroegen morgen stond te drinken, riep een page van koning Michael luid van een toren van het koninklijk kasteel: “Luister o, Servische tsaar Doushan! Zie, in de vallei onder de muren der stad bevindt zich de kampioen van onzen koning! Gij moet een tweegevecht met hem aangaan, gij zelf of een plaatsvervanger. Indien gij hem niet overwint, zult gij deze plaats niet ongedeerd verlaten, evenmin zal een uwer bruiloftsgasten terugkeeren! En nog minder zult gij prinses Roksanda met u meevoeren!”

Doushan hoorde de hooghartige boodschap en hij zond een omroeper, die een krachtige stem had, rond onder [161]de bruiloftsgasten. Hier en daar stond hij stil om de boodschap van den tsaar luid uit te roepen: “Heeft een moeder het leven geschonken aan een onbevreesden held, die de uitdaging voor onzen tsaar wil aannemen? Hij, die dapper genoeg is om den strijd tegen den kampioen aan te binden, zal door den tsaar in den adelstand worden verheven.”

Maar helaas! toen de omroeper het kamp door was gegaan, was niemand naar voren getreden, om de eer op te eischen voor den tsaar te strijden.

Toen Doushan dit hoorde, sloeg hij met zijn rechterhand op zijn knie en riep uit: “Wee mij! o machtige Schepper! Indien ik nu mijn lievelingsneven, de twee voïnovitchs bij mij had, dan zou ik niet zonder kampioen zijn. De tsaar had nauwelijks zijn jammerklacht geslaakt, of Milosh, zijn paard bij den toom leidend, verscheen voor de tent van den tsaar.

“O, mijn heer, gij machtige tsaar!” zei hij, “staat gij mij toe dit tweegevecht aan te gaan?”

De tsaar antwoordde: “Gij moogt het aanvaarden, o jeugdige Bulgaar! Maar helaas, er is maar weinig kans, dat gij dien pochenden kampioen van den koning kunt overwinnen. Maar als gij slaagt, waarlijk dan zal ik u in den adelstand verheffen!”

Milosh sprong in het zadel en toen hij zijn vurigen Koulash van den tsaar afwendde, wierp hij achteloos zijn lans over zijn schouder met de punt naar achteren. Dit ziende riep Doushan hem toe: “O, mijn zoon, draag uw lans zoo niet. Draag de punt vooruit, opdat de trotsche Venetianen u niet uitlachen!” Maar Milosh antwoordde: “Zie toe, o tsaar, dat gij uw eigen waardigheid hoog houdt, en maak u niet bezorgd over de mijne! Indien het noodig is, zal ik gemakkelijk mijn lans op het juiste oogenblik omkeeren, zoo niet, dan kan ik ze even goed op deze verkeerde manier houden!”

Terwijl Milosh over de vlakte van Ledyen reed, zagen [162]de vrouwen en meisjes van Ledyen hem, en lachend riepen zij uit: “Heiligen in den hemel! Een wonder! Welk een plaatsvervanger voor een Servisch keizer! De jonge man heeft zelfs geen ordentelijke kleeren aan! Wees blij, gij kampioen van den koning, want gij zult nauwelijks uw zwaard uit de scheede behoeven te halen!”

Ondertusschen had Milosh de tent bereikt, waarin de kampioen van den Venetiaanschen koning zat. Voor den ingang had hij zijn lans diep in den grond gestoken en hieraan had hij zijn grijs paard vastgebonden. Milosh sprak aldus den kampioen aan: “Sta op, kleine, blanke Venetiaansche heer; wij zullen samen vechten voor de eer van onze meesters!”

Maar de kampioen antwoordde toornig: “Scheer u weg, gij leelijke, zwarte Bulgaar! Mijn zwaard is niet voor dezulken als gij zijt! Ik zou mijn staal niet willen bezoedelen door het in zulk een in lompen gehulden kerel te steken!”

Deze opmerking maakte Milosh zeer boos en hij riep uit: “Sta op, hooghartige Venetiaan! Gij hebt werkelijk een rijker gewaad; ik zal het u ontnemen en wie zal dan de mooiere veeren hebben?”

Nu sprong de kampioen op en besteeg zijn grijs paard, dat hij over het veld liet steigeren en springen. Milosh stond er kalm naar te kijken, totdat de Venetiaan plotseling zijn lans recht naar de borst van Milosh slingerde. De behoedzame Serviër ving ze op den gouden knop van zijn knots op en terwijl hij het wapen over zijn hoofd wierp, brak hij het in drie stukken.

Deze behendigheid verontrustte den kampioen en hij riep uit: “Wacht een oogenblik, jij leelijke, zwarte Bulgaar! Mijn lans deugde niet, wacht, totdat ik er een betere heb gekregen!” Hiermede gaf hij zijn paard de sporen, maar Milosh riep hem na: “Wacht, gij blanke Venetiaan! Gij zult mij niet ontkomen!” Tegelijk gaf hij zijn Koulash de sporen, joeg den lafhartigen kampioen achterna, en vervolgde hem tot vlak aan de poorten van [163]Ledyen. Jammer genoeg voor den vluchteling waren de poorten gesloten! Een oogenblik stond de kampioen besluiteloos stil en dit oogenblik was zijn laatste. Milosh zond zijn onfeilbare lans af; zij floot door de morgenlucht en de kampioen was aan de poort genageld.

Toen steeg Milosh van zijn paard, sloeg het hoofd van den Venetiaan af, en wierp het in den voederzak van Koulash. Daarna greep hij het grijze paard en reed er mee naar den tsaar. “Hier, o machtige tsaar”, zei hij, “is het hoofd van den kampioen van den koning!”

Doushan was meer dan verheugd over zijn dapperheid en gaf hem veel goud. “Ga, mijn zoon” zei hij vriendelijk, “drink wat goeden wijn, en dadelijk zal ik u in den adelstand verheffen!”

Nauwelijks had Milosh plaats genomen achter zijn beker wijn of weer riep een page met luider stem van het koninklijk kasteel: “Zie, o Servische tsaar! Ginds beneden in de weide kunt gij drie vurige paarden gezadeld zien; op iederen rug is een vlammend zwaard bevestigd met de punt omhoog. Indien gij in vrede van hier wilt gaan en de dochter van den koning medenemen, dan moet gij of uw plaatsvervanger over deze vlammende zwaarden springen.”

Weer zond de tsaar een omroeper zijn kamp rond: “O, Serviërs” riep hij, “heeft niet een moeder het leven geschonken aan een held, die den sprong wil wagen over de drie paarden en de vlammende zwaarden, die op hun rug zijn bevestigd?”

Weer ging hij het geheele kamp door, waarbij hij er voor zorgde, dat zijn woorden door elken svat gehoord konden worden, maar weer kwam er geen enkele held zich aanbieden. Terwijl de tsaar nog in angstig gepeins over het vraagstuk verzonken zat, keek hij op en zie! weer stond Milosh voor hem. “O, roemruchtige tsaar!” [164]zei hij, “staat gij mij toe deze heldendaad te beproeven?” En de tsaar antwoordde dadelijk: “Zeker moogt gij gaan, mijn lieve zoon! Maar doe eerst dien lompen Bulgaarschen mantel af! Dat God den dommen kleermaker straffe, die hem zoo maakte!” Maar Milosh zei:

“Wees gerust, o machtige tsaar en drink uw koelen wijn! Maak u niet bezorgd over mijn ruwen mantel. Indien de held een hart heeft, dan zal zijn mantel hem niet in den weg zijn; en indien een schaap haar vacht te zwaar vindt, dan is er geen schaap in haar noch wol op haar huid!”

Zoo reed hij naar de weide van Ledyen, waar de drie paarden naast elkaar vastgebonden stonden en den grond met hun voorpooten omwoelden. De jonge man steeg van zijn Koulash af en ging op verscheidene passen van het derde paard naast hem staan; daarna streelde hij Koulash zacht over zijn trotschen nek en zei: “Je zult hier rustig staan blijven, totdat ik weer op het zadel kom!” Toen liep hij de paarden voorbij, bleef op korten afstand van het eerste paard staan, waar hij zich omwendde, zoodat zijn gelaat naar de op eenigen afstand van elkaar op een rij geplaatste paarden gekeerd was. Daarna danste hij eerst op den eenen voet en toen op den anderen, waarop hij plotseling als een vlug hert vooruit schoot en toen, hoog opspringende, zich over de drie paarden met de vlammende zwaarden wierp, waarna hij veilig op het zadel van zijn eigen Koulash terecht kwam. Nadat hij dit gedaan had, nam hij de teugels van de drie rossen, en reed er mede in triomf naar den Servischen tsaar.

Heel spoedig kwam de page van den Venetiaanschen koning weer naar den toren van het koninklijk kasteel en sprak aldus: “Luister, gij tsaar van de Serviërs! Onder den hoogsten toren van dit kasteel bevindt zich een slanke lans, waarop een gouden appel is gestoken; op twaalf pas afstand is een ring: gij moet een pijl door den [165]ring schieten en den appel doorboren—gij of uw afgezant!”

Dezen keer wilde Milosh niet wachten, tot de omroeper zijn boodschap gedaan had, maar ging regelrecht naar den tsaar en verkreeg zijn toestemming om de taak te vervullen. Na zijn gouden pijl en boog genomen te hebben, begaf hij zich naar de aangewezen plaats, plaatste zijn pijl op het koord van den boog en de pijl ging recht door den ring en trof het hart van den appel, dien hij in zijn hand opving, toen hij viel. Weer schonk de tsaar hem ontelbaar veel gouden dukaten.

Nauwelijks was dit wonderbare heldenfeit volbracht, of de vorstelijke page verscheen weer op den toren van het kasteel:

“Zie, o tsaar van de Serviërs! De twee koninklijke prinsen hebben voor het paleis des konings drie schoone meisjes gebracht, allen precies gelijk en gekleed in gelijke gewaden. De koning verzoekt u te raden, wie van de drie prinsessen Roksanda is! Wee u, als gij een ander meisje aanraakt dan Roksanda! Gij zult de prinses niet als uw bruid meevoeren, noch zult gij heengaan met uw hoofd op uw schouders, en evenmin zullen uw gasten deze plaats levend verlaten!”

Toen Doushan deze boodschap hoorde, liet hij dadelijk zijn raadsman Theodoor komen en beval: “Ga, Theodoor, en zeg wie Roksanda is!” Maar Theodoor verklaarde, dat hij haar maar zoo’n kort oogenblik had gezien, dat het hem onmogelijk zou zijn van de drie meisjes, die allen op elkaar geleken, de eene aan te wijzen, die hij gezien had bij het licht van den ring zijns meesters.

Toen hij dit hoorde, sloeg de tsaar in wanhoop met zijn hand op zijn knie, uitroepende: “Helaas: helaas! Moeten wij na vele verbazingwekkende heldendaden te hebben uitgevoerd, terugkeeren zonder de bruid en geschandvlekt [166]in de oogen van ons volk?” Juist op dat oogenblik kwam Milosh, die begrepen had in welke moeilijkheden de tsaar zich bevond, naar de keizerlijke tent en sprak aldus: “Staat gij mij toe, o tsaar, om voor u te raden wie van de meisjes prinses Roksanda is?” En de tsaar antwoordde verheugd: “Mijn volmacht hebt gij, o mijn lievelingszoon. Maar gering is de hoop, dat gij juist zult raden, daar gij de prinses nooit te voren hebt gezien!”

Daarop antwoordde Milosh “Wees niet bevreesd, mijn roemruchtige heer! Toen ik nog een herder was en in het gebergte Shar de wacht hield bij twaalf duizend schapen, werden er in een nacht drie honderd lammeren geboren en ik was in staat van elk lam te zeggen uit welke moeder het geboren was. Hoeveel gemakkelijker zal het zijn Roksanda te herkennen, die toch eenige gelijkenis moet hebben met haar broers!”

“Ga, ga dan, mijn lievelingszoon! Dat God u bijsta, wanneer gij raadt. Indien gij slaagt, dan zal ik u het geheele land van Skender geven; gij zult er heerschen, zoolang gij leeft!”

Milosh ging over de uitgestrekte vlakte, totdat hij aan de plaats kwam, waar de drie meisjes stonden te wachten. Met een snelle en onverwachte beweging, zwaaide hij den ruwen bonten muts van zijn hoofd, wierp hij den zwaren mantel van zijn schouders, waardoor het scharlaken fluweel en het gouden harnas, dat er onder verborgen was, zichtbaar werden. Waarlijk, hij schitterde in het groene veld als de ondergaande zon achter een bosch! Milosh spreidde zijn mantel op het gras uit en wierp daarop ringen, parelen en kostbare steenen. Daarna trok hij zijn fijn-gehard zwaard uit de scheede en sprak de drie mooie meisjes aldus aan: “Dat zij, die prinses Roksanda is, haar sleep bij elkaar neme en haar mouwen en deze ringen, parelen en kostbare steenen oprape! Indien iemand anders dan Roksanda deze schoone voorwerpen zou durven aanraken, zweer ik bij mijn vast geloof, dat ik haar dadelijk [167]beide handen zal afhouwen, ja, tot aan haar ellebogen!”

De drie schoone meisjes waren ontsteld en twee van haar keken beteekenisvol naar haar gezellin, die in het midden stond. Dit was de prinses en na een oogenblik aarzelens nam Roksanda haar zijden sleep en mouwen bijeen en begon de ringen, parelen en kostbare steenen op te rapen. De twee andere meisjes waren op het punt te vluchten, maar Milosh nam haar zacht bij de hand en geleidde alle drie naar den tsaar, aan wien hij prinses Roksanda voorstelde; deze eer viel ook een van haar gezellinnen te beurt, die als haar hofdame bij haar blijven mocht, maar het andere meisje hield hij voor zich zelf. De tsaar kuste Milosh tusschen zijn vurige oogen; nog altijd wist hij niet, wie Milosh was of vanwaar hij kwam.

De ceremoniemeesters riepen nu overluid: “Maak u gereed, gij svats! Het wordt hoog tijd, dat wij ons naar huis spoeden!” En de svats maakten zich gereed voor de reis en spoedig begaven zij zich op weg en namen de schoone prinses Roksanda mee.

Toen zij de poorten van de stad verlieten, naderde Milosh den tsaar en zei: “O, mijn heer, gij Servische tsaar Doushan, luister naar mij! Er is in de stad Ledyen een geweldig held, Balatchko, de voïvode genaamd; ik ken hem en hij kent mij. Balatchko heeft drie hoofden: uit een er van komt een blauwe vlam, uit het andere blaast een ijskoude wind. Wee hem, naar wien een van deze gericht is! Maar indien een held ze weerstaat, dan is het niet moeilijk Balatchko te verslaan, als zijn wind en vlam hem hebben verlaten. De Venetiaansche koning heeft hem zeven jaar geoefend, want het is zijn voornemen hem te gebruiken om den koninklijken huwelijksstoet te vernietigen en prinses Roksanda te bevrijden, voor het geval gij er in zoudt slagen haar in uw bezit te krijgen. Nu is het zeker, dat hij hem zal zenden om u te overvallen. [168]Vervolg uw weg en ik zal achter blijven met driehonderd uitgelezen helden, om het monster tegen te houden, als het u vervolgt.”

Daarom bleef Milosh met zijn driehonderd makkers in het groene woud, terwijl de svats verder gingen met de schoone prinses Roksanda.

Twee harer keken haar gezellin, die in het midden stond, met een veelzeggenden blik aan

De svats hadden ternauwernood hun tenten opgebroken, of koning Michael liet den voïvode Balatchko roepen. “O Balatchko, mijn getrouwe dienstknecht,” zei hij, “kunt gij vertrouwen op uw dapperheid en uittrekken tegen de svats van den tsaar, om mijn dochter Roksanda terug te brengen?”

En Balatchko antwoordde: “Mijn heer, gij koning van Ledyen! Zeg mij eerst, wie die moedige held was, die de groote heldendaden heeft verricht, waartoe gij den Servischen tsaar hebt uitgedaagd?” De koning van Ledyen antwoordde hem: “O, Balatchko, mijn getrouwe dienaar? Hij is geen held; hij is slechts een jeugdige zwarte Bulgaar.” En Balatchko antwoordde: “Neen, gij vergist u; hij is geen zwarte Bulgaar. Ik ken hem goed; hij is prins Milosh Voïnovitch zelf, dien zelfs den Servischen tsaar niet kon herkennen onder zijn vermomming als herder. Waarlijk, hij is geen gewoon held, en een, die niet licht geacht mag worden door eenig krijgsman, hoe onbevreesd hij ook moge zijn.” Toch drong de koning aan: “Trek op tegen de svats, o voïvode Balatchko! Indien gij de prinses weer terugwint, dan geef ik u haar tot vrouw!”

Toen zij op zekeren avond samen aan het avondeten zaten, sprak tsarina Militza aldus tot tsaar Lazarus:

“O Lazarus, gij gouden kroon van Servië! Gij zult morgen naar de vlakte van Kossovo gaan met uw hertogen en dienaren, maar helaas, gij zult niemand in het paleis achterlaten om mijn brieven aan u te bezorgen, en de uwe van Kossovo naar mij te brengen. Gij neemt ook mijn negen broeders Yougovitchs met u mede; ik verzoek u althans een van mijn broeders bij mij te laten, op wien ik kan vertrouwen en bij wien ik kan zweren!”1

En de tsaar antwoordde: “O, mijn vrouwe, gij tsarina Militza! Welken van uw broeders zoudt gij het liefst thuis houden.” Daarop sprak de tsarina: “Het liefst zou ik Boshko Yougovitch bij mij houden!”

Hierin stemde de tsaar toe. “O, mijn vrouwe, tsarina Militza! Als de ochtend daagt en de zon boven de kim rijst en de poorten van de vesting geopend worden, dan kunt gij naar de hoofdpoort gaan, waardoor het geheele leger, voorafgegaan door zijn standaards, zal uittrekken—de ridders met krijgsmanslansen worden aangevoerd door Boshko Yougovitch, die de vlag met het gouden kruis zal dragen. Groet hem uit mijn naam en zeg hem uit mijn naam, dat ik hem verlof geef met u in ons witte kasteel te blijven en zijn vlag over te dragen aan wien hij wil!”

Toen de morgen daagde en de zon scheen, werden de poorten van de vesting geopend en tsarina Militza verscheen aan de hoofdpoort der stad, en zie! het machtige leger maakte zich gereed uit te trekken; aan het hoofd [171]reden de roemruchtige ridders, aangevoerd door Boshko Yougovitch. Boshko stond op het punt zijn bruin paard te bestijgen, een heerlijk met gouden harnachement opgetuigd dier. Op den vlaggestok was een gouden appel bevestigd en van het groote kruis hingen gouden kwasten neer, die zachtjes tegen de schouders van Boshko tikten.

Tsarina Militza naderde haar broer en haar teedere armen om zijn hals slaande sprak zij hem met haar lieve stem aldus toe: “O, mijn lieve broeder, onze tsaar heeft u aan mij gegeven en wenscht, dat gij niet ten oorlog trekt naar Kossovo. Hij draagt u op uw vlag over te geven aan wien gij wenscht en in Kroushavatz te blijven, opdat ik een broeder heb op wien ik kan vertrouwen!”

Maar Boshko Yougovitch antwoordde: “Ga terug, o lieve zuster, naar uw witte kasteel! Ik wil niet terugkeeren, noch deze vlag uit mijn handen geven, al kreeg ik Kroushavatz2 zelf als belooning. Hoe zou ik kunnen verdragen dat mijn makkers zeiden: ‘Ziet naar den lafaard Boshko Yougovitch! Hij durft niet naar Kossovo gaan, om zijn bloed te storten voor de zaak van het Heilige Kruis en zijn geloof!’ ” Hierna maakte hij zich los uit de omhelzing zijner zuster en sprong in het zadel.

Ziet! Daar komt de bejaarde Youg-Bogdan aan het hoofd van een rij van zijn zeven andere zoons! De tsarina beproefde achtereenvolgens ieder hunner tegen te houden, maar te vergeefs. Voïn Yougovitch, de achtste broer, was de laatste in de rij; hij wilde evenmin als zijn broeders luisteren en toen hij verder ging viel de arme tsarina voor de voeten der paarden in zwijm. De doorluchtige Lazarus zag zijn geliefde gade neervallen en daar hij de oorzaak van haar verdriet begreep, stortte hij tranen. Na snel rechts en links een blik geworpen te hebben, ontwaardde hij zijn vertrouwden dienstknecht Golouban en riep hem [172]toe: “O Golouban, mijn getrouwe knecht! Stijg van uw ros en breng de tsarina in uw heldhaftige armen zacht naar haar slanken toren. God en ik stellen u vrij van den dienst in den oorlog, blijf in ons witte kasteel in de nabijheid van de tsarina!”

Op het hooren van deze woorden verbleekte Golouban en tranen stroomden langs zijn wangen, toen hij afsteeg van zijn Laboud.3 Hij nam de tsarina in zijn armen en droeg haar in den slanken, hoogen toren, zooals de tsaar bevolen had; maar nadat hij dit gedaan had, kon hij niet langer weerstand bieden aan den wensch van zijn hart om naar Kossovo te gaan; daarom snelde hij terug naar zijn ros, gaf het de sporen en reed snel zijn makkers achterna.

Zie, den volgenden morgen, toen het daagde, streken twee onheilspellende raven van het slagveld van Kossovo neer op den witten toren van den doorluchtigen tsaar Lazarus. De een zei tegen den ander: “Is dit het kasteel van den beroemden vorst Lazarus? Is er geen levende ziel in?”

Slechts een in het kasteel hoorde het. Tsarina Militza trad op het balkon van haar toren en smeekend sprak zij de twee raven aldus aan: “Ter wille van alles, wat u dierbaar is, o gij twee donkere raven! Vanwaar komt gij? Komt gij niet aangevlogen van het slagveld van Kossovo? Hebt gij daar twee machtige legers gezien? O, zeg het mij. Hebben zij elkander ontmoet? Welke van de twee zal overwinnen?”

Daarop antwoordden de beide raven: “Dat onheil ons treffe, indien wij de waarheid niet tot u spreken, o schoone keizerin Militza! Wij komen werkelijk aanvliegen van de vlakte van Kossovo. Ja! Daar hebben wij twee machtige [173]legers gezien; twee tsaren zijn omgekomen.4 Van de Turken zijn er maar weinigen in leven gebleven, de overlevenden van de Serviërs zijn bedekt met wonden en bloed!”

Nauwelijks hadden de raven uitgesproken, of de tsarina zag een ruiter naderen, dien zij herkende. Zijn linkerarm hing hulpeloos neer; hij was overdekt met zeventien wonden; bloed liep langs zijn paard. De tsarina riep hem toe op een toon van ontzetting: “Helaas, helaas! Zijt gij het, mijn getrouwe Miloutin? Hebt gij dan uw tsaar verraderlijk achtergelaten op de vlakte van Kossovo?”

Maar Miloutin antwoordde langzaam en pijnlijk: “Help mij, o vrouwe, bij het afstijgen van mijn paard! Bet mijn gelaat met koel water en verfrisch mij met rozekleurigen wijn, want met zware wonden is mijn lichaam overdekt!”

De tsarina liep naar hem toe en hielp hem bij het afstijgen van zijn met bloed bedekt paard, bette zijn gelaat met koel water en bracht wijn aan zijn verdroogde lippen. Toen zij hem aldus had verkwikt, sprak zij: “Wat voor vreeselijke dingen zijn er gebeurd, o gij trouwe dienstknecht, te Kossovo, op de vlakte? Waar is de roemruchte prins Lazarus omgekomen? Waar kwam de bejaarde Youg-Bogdan om? Waar vielen de negen broeders Yougovitch? Waar Voïvode Milosh? Waar kwam Vouk Brankovitch om? Waar Ban Strahiyna?”

Daarop bracht de krijgsman er met moeite en kreunend uit:

“Allen bleven te Kossovo, o vrouwe! Waar de doorluchtige Prins Lazarus omkwam, daar zijn vele, vele lansen gebroken, zoowel Turksche als Servische, maar minder Turksche dan Servische, die daar, o vrouwe, werden opgeheven bij de verdediging van onzen geliefden heer, den [174]roemruchtigen Prins Lazarus. En uw vader, o vrouwe, kwam bij den eersten aanval om. Ook uw negen broeders vielen—getrouw bleven zij bij elkaar. Totdat hij stierf, hadt gij daar den dapperen Boshko kunnen zien, zijn vlag wapperend in den wind, terwijl hij her en derwaarts snelde en de Turken verspreidde als een valk, die onder een vlucht bedeesde duiven neerstrijkt. Daar bij het riviertje de Sitnitza, waar het bloed den helden tot boven de knieën reikte, kwam Ban Strahiyna om.

“Maar onze helden stierven niet alleen! Twaalf duizend Turken liggen neer op de vlakte. Sultan Mourat5 werd verslagen door voïvode Milosh. Dat God hem al zijn zonden vergeve! De held heeft aan het Servische volk de herinnering aan vele edele daden nagelaten, welke de barden zullen bezingen, zoolang menschen leven en Kossovo is, wat het is. Wat den verrader Vouk betreft, vervloekt zij zij, die hem het leven schonk! Hij bedroog onzen tsaar te Kossovo. Twaalf duizend onzer beste en krachtigste ruiters misleidde hij en bracht hij op een dwaalspoor, o, vrouwe! Vervloekt voor altijd zij zijn nageslacht!”

De ochtendstond was nog niet aangebroken, nog had Danitza2 haar gelaat niet vertoond, toen een veela van den top van den berg Avala bij Belgrado luid Demitrius en Stephanus, de twee gebroeders Yakshitch riep: “O, gij broeders Yakshitch! Slechts ongunst verbergt het lot dezen morgen voor u in zijn schoot! Ziet gij niet, dat de machtige Turk zich heeft opgemaakt om de heerlijke stad Belgrado van drie kanten aan te vallen? Luistert, ik zal u de Pasha’s bij name noemen. De vizier van Tyoopria is met veertigduizend man troepen gekomen; de Pasha van Vidin leidt een leger van dertig duizend; en de Pasha van Novi Bazar heeft twintigduizend woeste Janitsaren om zich verzameld! Indien gij mij niet wilt gelooven, klim dan op den top van een uwer torens en kijk over de breede vlakte van Belgrado!”

Op het hooren van deze plechtige verzekering keek Demitrius uit, en zag werkelijk, wat de veela had gezegd. Indien er regen uit den hemel ware gevallen, dan zou er geen druppel op den grond zijn neergekomen, zoo dicht was de vlakte bedekt door de menigte Turken met hun paarden! Bij den aanblik daarvan werd hij met schrik vervuld en zonder zich een oogenblik te bedenken snelde hij naar zijn stal, zadelde zijn paard en ontsloot [178]de hoofdpoort van de vesting, rende naar buiten en liet de sleutels in de poort steken. Hij haalde de teugels niet in voordat hij een groot bosch bereikt had, en nu stond de zon reeds hoog aan den hemel. Hij sprong uit het zadel, ging aan de oevers van de verkoelende rivier Yahorika zitten en sprak aldus bij zich zelf: “Helaas, Demitrius, gij verdient het om te komen! Hoe hebt gij aldus uw eenigen broeder Stephanus kunnen achterlaten?”

Overstelpt door berouw over zijn lafheid, wilde hij naar Belgrado terugkeeren, maar het was te laat. De Turken waren de stad reeds door de geopende poort binnen getrokken. Er was niemand, die zich tegen hen verzette en na de stad geplunderd te hebben trokken zij af, waarbij zij verscheidene gevangenen mede voerden, onder wie zich ook Stephanus Yakshitch bevond. Zij onthoofdden hem niet om zijn ongewone schoonheid en omdat zij ook zeer goed bekend waren met zijn heldenmoed, waarvan de faam wijd en zijd verbreid was. Zij brachten Stephanus in tegenwoordigheid van den vizier van Tyoopria, die zoo aangenaam verrast was, toen hij hem zag, dat hij beval zijn handen vrij te maken en hem zijn paard en wapenen terug te geven. Hij gaf ook een groot feestmaal, waarbij een groot aantal kanonnen werden afgeschoten. Hierna keerde de vizier van Tyoopria met zijn geheele leger in triomf terug naar Stamboel, waar hij zijn aanzienlijken gevangene voor den Sultan leidde.

De machtige Padisha zat op zijn sidjadé,3 en nadat hij Stephanus had voorgesteld, nam de vizier in zijn nabijheid plaats. Stephanus maakte een diepe neiging en kuste de muil en de knie van den sultan. Daarna noodigde de sultan hem uit een zetel te nemen dicht bij hem en sprak aldus: [179]

“O heldhaftige Stephanus Yakshitch! Indien gij een Turk wilt worden, (Dat Allah u bescherme)! dan zal ik u tot mijn Groot-vizier van Bosnië in de stad Travnik maken! Gij zult zeven andere viziers hebben, die aan uw bevelen zullen gehoorzamen; ik zal u mijn eenige dochter ten huwelijk geven en voor u zorgen als voor mijn eigen zoon!”

Hierop antwoordde Stephanus met vaste stem: “O, groote Padisha! Gij machtige beheerscher der wereld! Ik zal nooit een Turk worden en het Heilige Kruis verzaken, ja, al boodt gij mij uw eigen kroon aan! Ik ben bereid mijn leven te geven voor het heilige, christelijke geloof!”

Op het hooren van deze stoutmoedige woorden werd de sultan zeer verstoord en gaf bevel Stephanus terecht te stellen. Maar Stephanus bezat een goed vriend in den vizier van Tyoopria, die op dit kritieke oogenblik den sultan smeekte niet toe te geven aan zijn toorn. “Laat, in den naam van Allah, o mijn Padisha,” zei hij, “een zoo onverschrokken jongeman niet onthoofden! Ik heb hem mijn eerewoord gegeven, o sultan, dat gij zijn leven niet zoudt nemen! Stel hem onder borgtocht in mijn handen! Ik zal u evenveel gouden dukaten geven als hij op uw weegschaal weegt en zal hem bewaken in mijn kasteel te Tyoopria, waar, ik beloof het u, ik hem het Mohammedaansche geloof zal leeren liefhebben.”

De sultan stond zijn vizier genadiglijk dit verzoek toe en Stephanus vertrok met den Turk naar zijn provincie.

Toen de vizier te Tyoopria kwam, noodigde hij Stephanus uit om te genieten van al de weelde van zijn kasteel en gedurende een geheel jaar beproefde hij door voorkomendheid en vriendelijkheid den Servischen prins tot het geloof van den Muzelman over te halen. Toen al zijn [180]pogingen mislukten, riep hij zijn hodja’s4 en kadi’s5 zoowel als de edellieden van zijn district op en deze mannen spraken aldus tegen Stephanus:

“O, Stephanus, de vizier heeft ons bevolen u tot het ware geloof te bekeeren. Indien gij dit wilt omhelzen, dan zal hij u zijn eenige dochter ten huwelijk geven—zij is mooier dan de witte veela zelf—en hij zal u dan doen aanwijzen tot Groot-vizier van Novi Bazar. Maar indien gij weigert een Turk te worden, dan zal zijn djelat6 uw hoofd doormidden splijten.”

Hierop antwoordde Stephanus: “Ik dank u, eerwaardige hodja’s en kadi’s! Maar ik zou liever mijn leven willen verliezen voor de zaak van ons heilig geloof en de wet van onzen Heer Jezus, dan te leven en een Turk te worden.”

De vizier wendde zich treurig af, en beval zijn djelat prins Stephanus te onthoofden. Maar weer stond Stephanus’ goed gesternte hem bij. De Groot-vizier van Novi Bazar kwam naar den vizier van Tyoopria en smeekte hem den jongen man niet te onthoofden. “Herinnert gij u niet,” zei hij, “dat gij beloofd hebt hem niet naar het leven te staan? Het zou beter zijn hem aan mij onder borgstelling over te leveren. Ik zal u tweemaal zijn gewicht in gouden dukaten geven, en ik beloof plechtig dat ik, indien ik hem in mijn provincie Novi Bazar heb, er zeker in slagen zal hem tot den Islam te bekeeren!”

De vizier van Tyoopria nam het aanbod aan en Stephanus was dus voor den tweeden keer gered van den dood.

Toen de vizier te Novi Bazar aankwam, stuurde hij om zijn knecht Hoossein.

“Luister, Hoossein, mijn getrouwe dienaar!” zei hij. [181]

“Neem dezen duur gekochten gevangene en leid hem door de kerkers, totdat gij aan den twaalfden komt; laat hem daarin en sluit de twaalf deuren zorgvuldig achter u, zoodat hij noch zon noch maan kan zien. Mij dunkt, dan zal hij spoedig bereid zijn een Mohammedaan te worden!”

Hoossein deed gelijk hem bevolen was en Stephanus werd voor een half jaar gevangen gezet. Na verloop van dien tijd kreeg de vizier medelijden met hem. Hij liet zijn eenige dochter Haykoona roepen en sprak haar aldus aan: “Mijn liefste dochter, mijn hart van zuiver goud! Luister naar de woorden van uw vader! Ga terug naar uw toren, open uw gouden kasten en tooi u met uw rijksten opschik. Trek uw mooiste gewaad van rose zijde aan, dat versierd is met fluweelen lussen en gouden draden en sla over dat alles uw van goud geweven mantel. Neem in uw rechter hand een gouden appel en onder uw arm deze flesch; het is een drank, bereid van planten en bloemetjes uit het bosch. Het wordt genoemd ‘water der vergetelheid.’ Men heeft mij gezegd, dat hij, die zijn gezicht er mede wascht en er van drinkt, zijn bloedverwanten moet haten en zijn godsdienst. Ga naar de diepste der torengewelven en open de twaalf deuren; sluit ze weer alle zorgvuldig achter u. Indien gij bij prins Stephanus komt, geef hem dan deze flesch met haar wondervollen inhoud. Hij zal stellig zijn gelaat er mede wasschen en er van drinken: dan zal hij zijn geloof vergeten, den Islam omhelzen en u trouwen!”

Het Turksche meisje haakte naar geen grooter geluk, want sinds zij den knappen Servischen prins gezien had, had een vreemd verlangen haar gepijnigd. In haar droomen zag zij niemand dan hem; en overdag werd zij verteerd van koorts.

Daarom voldeed zij met groote levendigheid aan den wensch van haar vader en toen zij Stephanus bereikte, [182]begroette zij hem teeder: “Heil u, o Servische held! Dat God met u zij!” En de ridderlijke prins beantwoordde haar groet: “Dat God u helpe, o weergalooze Haykoona!”

Toen zei het mooie meisje: “O, prins Stephanus, ik schat u hooger dan mijn zwarte oogen! Het smart mij, dat uw gelaat zoo donker geworden is en gij een zoo ellendig leven moet leiden in de gevangenisgewelven van mijn vader. Neem deze flesch verkoelend water; wasch uw heldhaftig gelaat met het vocht en drink er van!”

De held nam de flesch uit de mooie handen; maar hij was verstandig! Zonder aarzeling verbrijzelde hij haar tegen den steenen muur, waarbij hij er wel zorg voor droeg, dat geen druppel hem bespatte. Het Turksche meisje bloosde van toorn, maar een oogenblik later beheerschte zij zich en een teederen blik op den prins werpende, zei zij lieftallig: “Ik smeek u, word een Turk en trouw mij! Ik houd meer van u dan van mijn zwarte oogen.”

Maar Stephanus was tegen de verleiding bestand en hij antwoordde streng: “O, Turksche jonkvrouwe, dat ongeluk u vergezelle! Gij weet, dat mijn geloof een christen verbiedt een Turk te kussen! De hemelen boven ons zouden vaneen scheuren en steenen zouden op ons hoofd neervallen!”

De dochter van den vizier had den prins oprecht lief en ofschoon het voor haar hooghartig gemoed niet gemakkelijk was zich over zulk een afwijzing heen te zetten, sprak zij toch aldus: “O prins Stephanus, waarlijk ik heb u meer lief dan mijn eigen oogen! Ik zou voor al den rijkdom dezer wereld niet gedoopt willen zijn, maar indien gij mij bezweert, dat gij mij lief zult hebben en belooft mij te trouwen, dan wil ik zelfs het christelijk geloof omhelzen! Laat ons veel goud nemen uit mijns vaders schatkamers en te zamen vluchten naar uw heerlijk Belgrado.”

Toen hij dit hoorde, sprong de jonge prins verheugd op en opende zijn armen voor het mooie meisje. Hij was volstrekt niet ongevoelig voor haar bekoorlijkheden en hij [183]riep met vuur uit: “Gij hebt mijn prinselijke belofte, dat ik u zal liefhebben en trouw blijven—gelijk de plicht van een goed ridder is. Dat de Heere Jezus in den hemel mijn getuige zij!”

Toen opende de jonge dochter van den vizier achtereenvolgens de twaalf deuren en het jonge paar stond weldra in de heerlijke, frissche lucht, onder het uitspansel, dat bezaaid was met sterren en bestraald werd door het licht der maan. Zij namen drie tovars goud en uit haar vaders stallen twee van zijn beste paarden. En het meisje gaf Stephanus een sabel, bezet met groote diamanten—het was half Novi Bazar waard—zeggende: “Neem dit zwaard, mijn geliefde heer, opdat gij niet gedwongen wordt te zwichten voor mindere helden, indien wij op onzen weg mochten aangevallen worden!”

Toen stegen zij op hun paarden en zetten ze tot snelle vaart aan: in een nacht legden ze een afstand tusschen zich en het kasteel van den vizier, waarover een karavaan niet minder dan drie dagen en drie nachten zou gedaan hebben.

Den volgenden morgen, bij het aanbreken van den dag bereikten zij Belgrado en onmiddellijk liet prins Stephanus twaalf monniken komen, die het mooie Turksche meisje doopten, waarna het jonge paar gelukkig vereenigd werd.

De bard eindigt zijn ballade met de volgende woorden, die dikwijls het slot van een Montenegrijnsche ballade vormen: “Dit gebeurde op zekeren tijd; laat ons, o broeders, God bidden, dat hij onzen heiligen Vladika7 een goede gezondheid schenke! Amen o God, tot Wien wij altijd bidden!” [184]

In den regel eindigen de Servische barden zoo niet; zij stellen er zich mee tevreden hun toehoorders een goede gezondheid toe te wenschen.

Koning Voukashin1 van Skadar aan de Boyana2 schreef een boek3 en zond dat naar Herzegovina, naar de witte stad Pirlitor4 tegenover den berg Dourmitor. Hij schreef het in het geheim, en in het geheim zond hij het aan de schoone Vidossava, de eenzame gade van den voïvode Momtchilo. Aldus was de inhoud van het boek:

“Heil u, Vidossava, echtgenoote van Momtchilo! Waarom woont gij te midden van ijs en sneeuw? Indien gij opziet van de muren van uw kasteel, dan ziet gij den berg Dourmitor met sneeuw en ijs, niet alleen in den winter, maar ook midden in den zomer; indien gij naar beneden kijkt, zie, daar stroomt uw onstuimige rivier, de Tarra, die op haar golven hout en steenen draagt. Er zijn geen doorwaadbare plaatsen, noch bruggen die haar overspannen; ze is slechts omgeven door pijnboomen en stukken rots. Waarom zoudt gij geen vergif toedienen aan uw echtgenoot of hem aan mij verraden? Dan zoudt gij naar mij kunnen vlieden, naar de vlakke zeekust in mijn witte stad aan de Boyana. Ik zal u gaarne trouwen en gij zult mijn koningin worden. Gij zult zijde spinnen op een gouden spoel, zitten op gouden kussens en fluweel dragen, geborduurd met goud. En hoe prachtig is deze stad Skadar aan de Boyana! Als gij neerziet op de vruchtbare hellingen boven de muren, dan rust uw blik op ontelbare vijgen en olijvenboomen en wijngaarden vol druiventrossen; als gij omlaag kijkt, zie! hoe wit de vlakten zijn van [186]nijgende tarwevelden en groen van de sappige weiden. Door de weiden stroomt de heldergroene Boyana; haar wateren worden bevolkt door alle soorten van visschen, die gij versch opgediend op tafel zult hebben, indien gij dat wenscht.”

Toen Vidossava het boek had gelezen, schreef zij haar antwoord in fijne letters: “Mijn heer, gij koning Voukashin! Het is geen gemakkelijke taak den voïvode Momtchilo te verraden, nog minder gemakkelijk is het hem te vergiftigen. Momtchilo heeft een zuster, Yevrossima genaamd, die zijn gerechten gereed maakt en voor hem van elk gerecht iets gebruikt. Hij heeft negen broers en twaalf volle neven, die wijn schenken in zijn gouden beker; zij drinken altijd vóór hem, eer hij een teug neemt! Ook, o koning! bezit de voïvode Momtchilo een paard, Yaboutchilo genaamd, dat vleugels heeft en vliegen kan, zoo ver als zijn meester maar wil. Dit is nog niet alles. Mijn echtgenoot heeft een zwaard, versierd met diamanten, zoo groot als de oogen van een meisje; hiermede gewapend vreest hij niemand dan God. Maar luister naar mij, o koning Voukashin! Verzamel een ontzaglijk groot leger! Voer uw helden naar het meer, en verberg u daar in de bosschen. Het is de gewoonte van Momtchilo elken Zondagmorgen op de jacht te gaan; dan rijdt hij uit met zijn negen broeders en twaalf neven, en wordt daarbij vergezeld door een wacht van veertig mannen uit zijn kasteel. Op den avond, die aan den volgenden Zondag vooraf gaat, zal ik Yaboutchilo de vleugels afbranden; het met juweelen bezette zwaard zal ik in gezouten bloed doopen, zoodat het Momtchilo onmogelijk zal zijn het uit de scheede te trekken: aldus zult gij in staat zijn hem te overwinnen.”

Toen dit boek in handen kwam van koning Voukashin, werd zijn hart verheugd, en hij verzamelde een groote strijdmacht en trok op naar Herzegovina. Hij trok naar [187]het meer bij het kasteel van Momtchilo, waar hij zich in de naburige bosschen verborg.

Aan den vooravond van den Zondag trok Momtchilo zich in zijn slaapkamer terug om te rusten op de zijden kussens, toen, zie! zijn gade tot hem kwam. Zij legde zich niet neer op de zijden kussens, maar bleef naast haar echtgenoot staan en haar tranen vielen op zijn hoofd. Toen hij de warme tranen op zijn ridderlijke wangen voelde, keek de voïvode op en zei:

“O, Vidossava, mijn getrouwe gade! Welk groot verdriet heeft u getroffen, dat gij tranen op mijn hoofd stort?”

En Vidossava antwoordde: “Mijn heer, gij voïvode Momtchilo. Ik heb geen ander verdriet dan over u. Ik heb van een wonder gehoord, dat mijn eigen oogen niet hebben gezien. Men heeft mij gezegd, dat gij een gevleugeld paard hebt, maar ik kan het verhaal niet gelooven. Het zal u het een of ander machtig kwaad brengen en ik vrees, dat gij zult omkomen!”

Momtchilo was gewoonlijk voorzichtig, maar dezen keer liep hij in den val: “Vidossava, mijn dierbare gade,” zei hij teeder, “indien dat de oorzaak van uw verdriet is, dan kan ik u gemakkelijk troosten. Gij zult de vleugels van mijn ros Tchile5 zien; als de eerste hanen kraaien, ga dan naar beneden, naar de stallen; dan zult gij zien, hoe Tchile zijn vleugels ontplooit.”

Na dit gezegd te hebben, legde hij zich weer neer om te slapen. Maar niet alzoo Vidossava. Zij bleef waken om het eerste hanengekraai te hooren en toen zij het geluid vernam, sprong zij op, stak een lantaarn en een kaars aan, nam wat kalfsvet en teer en spoedde zich naar de stallen. En zie! Zij zag, hoe Yaboutchilo zijn vleugels ontplooide, die tot aan zijn hoeven reikten. Vidossava smeerde de vleugels met vet en teer in en stak ze met [188]haar kaars in brand. Wat niet verbrandde, bond zij stevig onder den buik van het paard vast. Hierna ging zij naar het arsenaal en doopte het lievelingszwaard van Momtchilo in gezouten bloed. Daarna keerde zij naar de kamer van haar gade terug.

Bij het aanbreken van den dag ontwaakte Momtchilo en sprak tot Vidossava: “Mijn geliefde gade! Heden nacht heb ik een vreemden droom gehad: plotseling verscheen een nevel wolk van het vervloekte land Vassoye, die den berg Dourmitor omhulde. Ik reed door de wolk met mijn negen geliefde broeders en twaalf volle neven, vergezeld van mijn veertig wachten. In dien nevel, o, mijn geliefde Vidossava! verloren wij elkaar uit het oog; en nooit ontmoetten wij elkaar meer! God alleen weet, wat deze droom beteekent; maar ik heb een voorgevoel, dat het een of ander onheil ons weldra zal treffen!”

Vidossava beproefde haar heer gerust te stellen. “Vrees niet, mijn geliefde heer!” zei zij; “droomen zijn bedrog, God verlaat u niet!”

Momtchilo kleedde zich voor de jacht en wandelde uit zijn witten toren naar het plein, waar zijn negen broeders, twaalf neven en veertig wachten reeds op hem wachtten. Zijn gade leidde zijn Yaboutchilo naar hem toe; hij sprong in het zadel en als gewoonlijk reed hij met zijn gevolg ter jacht. Zonder dat een hunner iets vermoedde, bereikten zij het meer, waar eensklaps een groote strijdmacht hen omringde. Momtchilo greep naar zijn zwaard, maar helaas, hij was niet in staat het uit de scheede te trekken. Toen riep hij bitter uit: “Luistert, mijn geliefde broeders! Mijn gade Vidossava heeft mij verraden, geeft mij een zwaard?”

Haastig gehoorzaamden zijn broeders; zij gaven hem het beste zwaard, dat zij hadden! Toen zei Momtchilo weer: “Luistert, mijn geliefde broeders: gij zult de vleugels van het leger [189]aanvallen en ik zal tegen het midden den strijd aanbinden.”

Machtig God, welk een heerlijk wonder! “Hoe gelukkig zoudt gij u achten, als gij, mijn broeders6, dat wonder hadt gezien: hoe voïvode Momtchilo zijn zwaard zwaaide, en zich een weg baande door den muur van vijanden!” Echter werden er meer verpletterd door Yaboutchilo dan door het zwaard van den held! Maar helaas een droevig ongeluk wachtte hem ten slotte. Toen hij zich door den vijand had heengeslagen, volgden de negen zwarte paarden van zijn broeders hem; maar de zadels waren leeg!

Toen Momtchilo dit zag, barstte zijn moedig hart haast van verdriet over het verlies van zijn negen geliefde broeders; de arm, waarin hij zijn zwaard hield, viel slap langs zijn zijde; en wetende, dat hij niet langer zou kunnen vechten, gaf hij Yaboutchilo de sporen, opdat deze zijn vleugels zou uitspreiden en naar zijn kasteel vliegen.

Maar helaas! Voor het eerst gehoorzaamde zijn paard niet aan de sporen. Toen sprak Momtchilo verwijtend:

“O, Yaboutchilo, dat de wolven u verslinden! Menig keer hebt gij van hier gevlogen, alleen uit tijdverdrijf en nu ik in gevaar verkeer, wilt gij niet vliegen!”

En het ros antwoordde hinnikend: “Mijn heer, machtige voïvode Momtchilo! Vloek mij niet, en beproef niet mij verder te dwingen! Heden kan ik niet vliegen! Dat God uw Vidossava straffe! Dezen nacht heeft zij de punten van mijn beide vleugels verbrand. Wat zij niet verbrandde, heeft zij stevig onder mijn buikriem vastgebonden. O, mijn geliefde meester; gij deedt beter te trachten alleen te ontsnappen. Ik kan u niet helpen!”

Toen Momtchilo dit hoorde, biggelden de tranen langs zijn heldhaftig gelaat. Het kostte hem moeite van zijn geliefde Yaboutchilo af te stijgen; na een laatste liefkozing vermande hij zich en met drie sprongen bevond hij zich [190]voor den ingang van zijn kasteel. En zie! de massieve poorten waren gesloten en gegrendeld.

Toen hij dit zag, riep Momtchilo luid zijn zuster toe: “O Yevrossima, mijn geliefde zuster! Laat een rol linnen naar beneden, opdat ik tegen den muur van het kasteel kan opklimmen en ontkomen, voordat mijn vervolgers mij hebben ingehaald!”

Yevrossima hoorde de smeekbede en antwoordde onder een vloed van tranen: “Helaas, mijn geliefde broeder, gij voïvode Momtchilo! Hoe kan ik een linnen band naar beneden laten, nu mijn schoonzuster, uw ontrouwe Vidossava, mijn haren aan een balk heeft vastgebonden?”

Maar zusters hebben een week hart voor broers7 en Yevrossima rukte, terwille van haar eenigen broer, zoo hevig met haar hoofd, dat zij los kwam, maar haar haren aan den balk liet; toen nam zij een rol linnen, maakte het eene eind vast en wierp het ander eind over den muur van af den wal. Momtchilo greep het linnen en klom snel op naar den rand van den wal. Hij was op het punt in de vesting te springen, toen zijn trouwelooze gade snel kwam aanloopen, en met een scherp zwaard het linnen boven de handen van Momtchilo doorsneed.

Terzelfder tijd was de strijdmacht van Voukashin genaderd en Momtchilo stortte neer op hun lansen en zwaarden. Toen de koning den held zag vallen, spoedde hij zich naar de plek en doorstak hem het hart met een hevigen stoot. Hij stiet zoo heftig, dat het zwaard door den muur drong.

Voïvode Momtchilo was een buitengewoon held, en hij was in staat deze laatste woorden tegen koning Voukashin [191]te spreken: “Mijn laatste verzoek aan u, o koning Voukashin, is, dat gij mijn trouwelooze Vidossava niet huwt, want zij zal ook u verraden. Heden heeft zij mij aan u verraden, morgen zal zij u hetzelfde aandoen! Veel beter zou het zijn mijn lieve zuster Yevrossima te huwen, de lieftalligste van alle meisjes. Zij zal u altijd trouw zijn en u een held schenken, even groot als gij zelf zijt!”

Dit zei voïvode Momtchilo, toen hij worstelde met den bleeken dood. Toen hij het gezegd had, vloog zijn ziel hemelwaarts.

De poorten van het kasteel werden nu geopend en de ontrouwe Vidossava kwam naar buiten om koning Voukashin welkom te heeten. Nadat zij hem begroet had, ging zij hem voor naar haar witten toren en wees hem een plaats aan haar gouden tafel. Zij bood hem fijne wijnen aan en vele kostbare gerechten. Daarna ging zij naar het arsenaal en bracht hem de wapenrusting en de wapenen van Momtchilo. Maar merkwaardig! De helm, die Momtchilo juist paste, viel koning Voukashin neer op de schouders. Een van Momtchilo’s kaplaarzen was groot genoeg voor de twee voeten van koning Voukashin. Het zwaard van Momtchilo was een armlengte te lang, toen koning Voukashin het aan zijn gordel paste!

Toen hij dit alles zag, riep koning Voukashin uit: “Helaas! Wee mij! Dat God mij vergeve! Welk een trouweloos monster moet deze jeugdige Vidossava zijn om zulk een held te verraden, wiens gelijke over de geheele wereld vergeefs gezocht moet worden! Hoe kon ik, rampzalige, verwachten, dat zulk een vrouw mij trouw zou blijven?”

Na dit gezegd te hebben, riep hij luid zijn bedienden, die Vidossava grepen en haar mooie ledematen aan de staarten van vier paarden bonden, die ze toen voor het kasteel Pirlitor uiteen joegen.

Vreeselijk lot, aldus werd ze levend aan stukken gescheurd. [192]

Daarna plunderde de koning het kasteel van Momtchilo en voerde Yevrossima weg naar Skadar aan de Boyana. Later betoonde hij zich haar liefde waardig trouwde haar en zij schonk hem Marko en Andreas. En inderdaad, Marko erfde den heldenmoed van voïvode Momtchilo en zoo werd de voorspelling van zijn oom vervuld.

Genadige schepper! Dondert het of schudt de aarde? Of kan het zijn het loeien van den stormachtigen oceaan, die zijn golven tegen het strand beukt?2

Neen, het is geen donder, noch is de aarde aan het schudden of de onstuimige Oceaan bezig tegen het strand te beuken.

Zie! de heiligen verdeelen onder elkaar de schatten des Hemels, van de Aarde en van de Zee; de Heilige Petrus en de Heilige Nicolaas, Johannes en Elias; onder hen is ook de Heilige Panthelias.

Plotseling nadert met langzame, sleepende schreden, Beata Maria; de tranen stroomen haar langs het bleeke gelaat.

“Lieve zuster” sprak de heilige Elias, “gij Beata Maria! Welk groot ongeluk heeft u getroffen, dat de tranen langs uw wangen stroomen?”

Daarop sprak Beata Maria onder haar snikken door: “O mijn lieve broeder, gij Donderaar Elias. Hoe kan ik nalaten tranen te storten, nu ik juist uit Indië ben teruggekeerd, uit Indië, dat gevloekte land? In dat ontaarde land heerscht volstrekte regeeringloosheid; het volk heeft geen eerbied voor zijn meerderen; kinderen gehoorzamen hun ouders niet; ouders vertreden hun kinderen onder hun [195]eigen voeten. (dat hun wangen blozen bij den divan3 voor God, die de waarheid zelf is). De eene koom beschuldigt den ander voor den rechter en legt een valsche getuigenis tegen hem af—waarmee hij zijn eigen ziel verliest, en nadeel toebrengt aan hem, die als getuige aanwezig is geweest bij zijn huwelijk of doop; de broeder daagt den broeder uit tot een tweegevecht; een bruid is niet veilig in handen van een dezer, en helaas, zelfs nog ontzettender dingen heb ik gezien!”

De Donderaar Elias gaf ten antwoord: “O, lieve zuster, gij Beata Maria. Wisch deze tranen af van uw lieftallig gelaat. Indien wij deze schatten hebben verdeeld, zullen wij naar den divan tot onzen Almachtigen Schepper gaan. Tot Hem willen wij bidden, dat Hij in Zijn oneindige genade ons de sleutels verleene der Zeven Hemelen, om die er mede te sluiten. Ik zal de wolken verzegelen, zoodat er geen droppel regen meer uit neervalt, noch stortregen, noch zachte dauw. Ook zullen de zilveren stralen der maan gedurende den nacht niet schijnen. Alzoo zal er gedurende drie volle jaren een ontzettende droogte heerschen en noch tarwe, noch wijn zal er groeien, ja, zelfs niet zooveel als er noodig is voor de Heilige Mis.”

Beata Maria was getroost en wischte de tranen weg van haar melkwit gelaat. En de heiligen gingen voort met het verdeelen der schatten: Petrus koos wijn en tarwe en de sleutels van het Hemelsche Rijk: Elias koos den bliksem en den donder; Panthelias de groote hitte; Johannes broederschap en koomschap, zoowel als het Heilige Kruis; Nicolaas koos de zeeën met de galeien er op.

De volgende gedichten zijn overgenomen uit Sir John Bowrings “Servian popular Poetry”, London 1827. Deze vertalingen zijn in dien vorm opgenomen, om eenig denkbeeld te geven van den vorm van het nationale gedicht, waaraan de stof van dit boek voor het grootste gedeelte ontleend is.

Werd voor de ochtendschemering door de Veela geslecht

Eens ging een jager naar de bergen om te jagen, en daar kwam hem een ram met een gouden vacht tegemoet. De jager nam zijn geweer om hem te schieten, maar de ram snelde op hem toe en voordat de jager kon schieten, stootte de ram hem met zijn horens en hij viel dood neer. Eenige dagen later vonden zijn vrienden zijn lijk; zij wisten niet, wie hem gedood had; zij namen het lijk mee naar huis en begroeven het. De vrouw van den jager hing het geweer tegen den muur van haar hut. Toen haar zoon opgroeide, vroeg hij haar verlof om het te nemen en ermee op jacht te gaan. Zij wilde het echter niet toestaan, en zei: “Nooit mag je mij weer om dit geweer vragen. Het redde het leven van je vader niet en ik zou niet willen, dat het ook de oorzaak van jou dood werd!”

Op zekeren dag nam de jongeling het geweer stilletjes weg en ging ermee het bosch in om te jagen. Heel spoedig kwam dezelfde ram uit het dichte kreupelhout aansnellen en zei: “Ik heb uw vader gedood; nu is het uw beurt!” Dit verschrikte den jongeman en onder den uitroep: “God helpe mij!” haalde hij den haan van zijn geweer over en zie! de ram viel dood neer.

De jongeling was buitengewoon blij, dat hij den ram met de gouden vacht gedood had, zoo was er geen tweede in het geheele land. Hij ontdeed den ram van zijn huid en droeg de vacht naar huis,—zeer prat ging hij op zijn dapperheid. Gaandeweg verspreidde het nieuws zich over het land, totdat het ’t hof bereikte en de koning den jeugdigen jager beval hem de vacht van den ram te brengen, opdat hij er zich van overtuigen kon welke soorten van beesten er in zijn bosschen werden gevonden. Toen de jongeling de vacht bij den koning bracht, zei deze tot hem: “Vraag wat gij wilt voor deze vacht, en ik zal u geven, wat gij vraagt!” Maar de jongeling [212]antwoordde: “ik zou haar voor niets ter wereld willen verkoopen.”

Toevallig was de eerste minister een oom van den jeugdigen jager, maar hij was zijn vriend niet; integendeel hij was zijn grootste vijand. Daarom zei hij tegen den koning: “Daar hij u de huid niet wil verkoopen, moet gij hem iets opdragen, wat bepaald onmogelijk is!” De koning riep den jongeman weer bij zich en beval hem een wijngaard te planten en over zeven dagen den nieuwen wijn van den eersten oogst te brengen.

De jongeling begon te schreien en smeekte om ontheven te worden van deze onmogelijk te vervullen opdracht; maar de koning bleef bij hetgeen hij bevolen had en zei:

“Indien gij over zeven dagen mijn bevel niet hebt uitgevoerd, dan zal uw hoofd worden afgeslagen!”

De jongeling vindt hulp.

Nog steeds schreiende begaf de jongeling zich naar huis en vertelde zijn moeder alles, wat bij zijn bezoek aan den koning was voorgevallen en zij antwoordde: “Heb ik je niet gezegd, mijn zoon, dat het geweer je het leven zou kosten?”

In diepe smart en verwarring verliet de jongeman het dorp en liep een heel eind het bosch in. Eensklaps stond een meisje voor hem, dat hem vroeg: “Waarom weent gij, mijn broeder?” En hij antwoordde boos:

Waarom weent gij, mijn broeder?

“Vervolg uw weg! Gij kunt mij niet helpen!” Daarom liep hij verder, maar het meisje volgde hem en verzocht hem nogmaals haar de oorzaak van zijn tranen te zeggen, “want misschien,” voegde zij er aan toe, “is het mogelijk, dat ik u helpen kan.”

Toen stond hij stil en zei: “Ik zal het u vertellen, maar ik weet, dat God alleen mij kan helpen.” Toen vertelde hij haar alles, wat er met hem was gebeurd en welke taak hem was opgedragen. Toen zij het verhaal had gehoord, [213]zei zij: “Wees niet bevreesd, mijn broeder, maar ga naar den koning en vraag hem, waar hij wenscht, dat de wijngaard zal geplant worden en laat dien dan aanleggen in volkomen rechte lijnen. Daarna moet gij een zak nemen met een takje thijm erin; leg u dan te slapen op de plaats, waar de wijngaard zal moeten komen en gij zult zien, dat hij binnen zeven dagen rijpe druiven zal dragen.”

Hij keerde naar huis terug en vertelde zijn moeder, wat het meisje, dat hij had ontmoet, gezegd had, en welke belachelijke dingen hij zou moeten doen. Maar zijn moeder zei ernstig: “Ga, ga, mijn zoon, doe zooals het meisje zegt; in elk geval kun je er niet slechter aan toe worden dan je nu bent.”

Hij ging dus naar den koning, gelijk het meisje hem had gezegd, en de koning gaf hem de aanwijzing, die hij verlangde. Toch was hij nog altijd treurig, toen hij zich met zijn tak thijm neerlegde op de aangewezen plek.

Toen hij den volgenden morgen wakker werd, zag hij, dat de wijnstokken al geplant waren; den tweeden morgen waren zij bedekt met bladeren; en op den zevenden dag droegen zij rijpe druiven. Niettegenstaande de voorspelling van het meisje, was hij verbaasd rijpe druiven te zien in een tijd van het jaar, waarin zij nergens te vinden waren; maar hij plukte ze, perste wijn, en bovendien nam hij een mand vol rijpe vruchten mede naar den koning.

De tweede taak.

Toen hij het paleis bereikte, stond de koning en zijn geheele hofhouding verbaasd. De eerste minister zei: “Wij moeten hem iets opdragen, dat absoluut onmogelijk is!” en hij gaf den koning den raad den jongeling te bevelen—een kasteel te bouwen van de slagtanden van olifanten.

Toen hij deze onvervulbare opdracht vernomen had, ging de jongeling weenende naar huis, en vertelde zijn moeder, wat er gebeurd was en voegde er aan toe: “Dit moeder, is volkomen onmogelijk!” Maar weer gaf zijn [214]moeder hem raad en zei: “Ga, mijn jongen, het dorp uit, misschien ontmoet je het meisje weer!”

De jongeling gehoorzaamde, en werkelijk, zoodra hij de plaats bereikte, waar hij den vorigen keer het meisje had ontmoet, stond zij weer voor hem en zei: “Dit zal ook gemakkelijk gaan; maar ga eerst naar den koning en vraag hem een schip met driehonderd vaten wijn en evenveel kruiken brandewijn en ook twintig timmerlieden. Dan gaat ge naar die en die plaats tusschen twee bergen; ge damt daar de beek af, en giet er al den wijn en den brandewijn in. De olifanten zullen op die plaats komen om water te drinken en zij zullen dronken op den grond vallen. Dan moeten uw timmerlieden dadelijk de slagtanden afzagen en die naar de plaats brengen, waar de koning zijn kasteel gebouwd wil hebben. Daar moogt gij u te slapen leggen en binnen zeven dagen zal het kasteel gereed zijn.”

Toen de jongeman dit gehoord had, spoedde hij zich naar huis, en vertelde zijn moeder alles, wat het meisje hem gezegd had. De moeder was vol vertrouwen en raadde haar zoon aan te doen, wat het meisje hem had voorgeschreven. Hij ging dus naar den koning en verzocht hem om het schip, de driehonderd vaten wijn en brandewijn en ook om de twintig timmerlieden; en de koning gaf hem alles, wat hij verlangde. Daarna ging hij naar de plek, die het meisje hem had aangewezen en deed alles, wat zij hem had aangeraden. En werkelijk, de olifanten kwamen, gelijk hij verwacht had, dronken en vielen daarna bedwelmd neer. De timmerlieden hieuwen de ontelbare slagtanden af, brachten die naar de aangewezen plaats en begonnen te bouwen en binnen zeven dagen was het kasteel gereed. Toen de koning dit zag, was hij weer verbaasd en zei tot zijn eersten minister: “Wat moet ik nu met hem doen? Het is geen gewone jongeman! God alleen weet, wie hij is!” Daarop antwoordde de ambtenaar: “Geef hem nog een opdracht en als het hem gelukt ook die ten uitvoer [215]te brengen, dan heeft hij bewezen een bovennatuurlijk wezen te zijn.”

En werkelijk, de olifanten kwamen, gelijk hij verwacht had

Er leefde eens een tsaar, die drie zoons en een dochter had. De laatste werd in een kooi bewaakt, want hij had haar lief, zooals hij zijn eigen oogen lief had. Toen het meisje opgroeide, verzocht zij haar vader een avond te mogen uitgaan met haar broeders, en de tsaar stond haar verzoek toe.

Nauwelijks had zij het paleis verlaten of een draak vloog naar omlaag, greep de prinses en verdween, ondanks het verweer van haar broeders, in de wolken. De prinsen haastten zich hun vader te vertellen, wat er was gebeurd, en zij smeekten hem hun zuster te mogen gaan zoeken.

Daarop gaf hun ongelukkige vader elk hunner een paard en een volledige uitrusting voor een lange reis, en zij begaven zich op weg om haar te zoeken. Toen zij lang gereisd hadden, zagen zij in de verte een paviljoen, dat noch in den hemel, noch op aarde was, maar dat er midden tusschenin hing. Toen zij er vlak onder waren, kwamen [219]zij op het denkbeeld, dat hun zuster zich daar wel kon bevinden en zij begonnen te overwegen, hoe zij het ’t best zouden kunnen bereiken. Eindelijk besloten zij, dat een hunner zijn paard zou dooden, de huid in reepen snijden, daarvan een riem maken, en na het eene eind aan een pijl te hebben bevestigd, den riem met den pijl omhoog te schieten, en dat wel zóó krachtig, dat de pijlspits diep in het geraamte van het paviljoen zou boren, waarna zij in de gelegenheid zouden zijn om naar boven te klimmen. De twee jongere broers stelden den oudsten voor, dat hij zijn paard zou dooden, maar hij weigerde. De tweede wilde het zijne evenmin ten offer brengen; toen doodde de jongste, ziende dat er niets anders op zat, zijn paard, sneed de huid tot een langen riem, bevestigde een eind aan zijn pijl en schoot regelrecht omhoog naar het paviljoen, waar de pijl stevig bleef zitten.

Den volgenden dag moesten zij uitmaken, wie langs den riem omhoog zou klimmen; weer weigerden de twee oudste broers en zoo viel het den jongsten ten deel dit waagstuk te ondernemen. Daar hij zeer vlug was, bereikte hij weldra het paviljoen; hij dwaalde van de eene kamer naar de andere en kwam eindelijk in een vertrek, waar hij zijn zuster zag zitten met den kop van den slapenden draak op haar knie. Toen de prinses haar broer zag, was zij buitengewoon bang voor zijn leven en zij smeekte hem te vluchten, voordat de draak zou ontwaken.

De trouweloosheid van de broeders.

Zijn broeders, die den jeugdigen prins zijn heldenmoed benijdden en jaloersch waren op zijn gelukkig geslaagde heldenfeiten, maakten zich nu schuldig aan een laaghartige daad. Zij sneden den riem door, opdat hij de aarde niet zou kunnen bereiken, en haastig braken zij op, waarbij zij hun zuster en de geheele buit meenamen.

Op hun weg naar huis ontmoetten zij een schaapherder, die zijn schapen hoedde en hem haalden zij over zich te vermommen en zich voor hun jongsten broeder uit te geven, terwijl zij aan hun zuster en haar drie maagden bevel gaven het geheim strikt te bewaren.

Er verliep eenige tijd; toen vernam de jongste prins, dat zijn broeders en de vermomde herder op het punt stonden de drie meisjes te trouwen. Deze mededeeling scheen letterlijk juist te zijn, want op den dag, waarop zijn oudste broer zou trouwen, besteeg hij het zwarte paard, vloog omlaag en steeg af vlak voor de kerk. Daar wachtte hij het oogenblik af, waarop de stoet naar buiten zou komen en toen zijn broer te paard zou stijgen, naderde hij snel, hief zijn knots op en gaf hem een hevigen slag, zoodat hij op hetzelfde oogenblik neerviel. Toen besteeg de jonge prins het zwarte paard weer en werd onmiddellijk weer naar het geheimzinnige paviljoen teruggevoerd.

Op den trouwdag van zijn tweeden broer werd het heldenfeit nu op het witte paard herhaald, zonder dat iemand er eenig vermoeden van had, wie die vreemde aanvaller was.

Nu kwam de beurt aan den herder. Op den dag van diens huwelijk met het derde meisje besteeg de jonge prins het Arabische ros, stapte af op het kerkplein, juist op het oogenblik, dat de trouwstoet op het punt stond terug te [222]keeren. Dezen keer sloeg hij den bruidegom zoo hevig op zijn hoofd, dat hij dood neerviel. De gasten stegen gezwind van hun paard en omringden den prins, die geen poging deed te ontsnappen, maar zich bekend maakte als de derde zoon van hun tsaar. Hij vertelde hun, dat de voorgewende prins, die hij naar de andere wereld had gezonden, slechts een gewoon herder was, en dat zijn broeders hem uit naijver in het betooverde paviljoen hadden gelaten, waar hij zijn zuster gevonden en den draak gedood had. Alles, wat hij zei, werd dadelijk bevestigd door zijn zuster en de drie meisjes. Toen de tsaar dit vernam, was hij zeer vertoornd op zijn twee oudste zoons en hij verbande hen voor altijd uit zijn paleis. En wat zijn dapperen jongsten zoon betrof, hij liet hem met het derde meisje huwen en wees hem aan als de erfgenaam van den troon en van alles, wat hij bezat.

En daar zag hij zijn zuster zitten, met den kop van den slapenden draak op haar knie

Op een hooggelegen weiland, bij een onmetelijk diepen afgrond waren eenige meisjes bezig met spinnen, terwijl zij haar vee hoedden, toen een oude, vreemd uitziende man met een witten baard, die hem tot aan den gordel reikte, naderde en tot haar sprak: “O, schoone meisjes, neemt u in acht voor den afgrond, want indien een uwer haar spoel van de klip zou laten vallen, dan zou haar moeder op hetzelfde oogenblik in een koe veranderen!”

Na dit gezegd te hebben, verdween de oude man en de meisjes, die onthutst waren door zijn woorden, naderden, terwijl zij het vreemde geval bespraken, het ravijn tot dicht bij den rand; eensklaps was hun belangstelling voor de diepe kloof gewekt. Zij gluurden nieuwsgierig over den rand, als verwachtten zij iets ongewoons te zullen zien, totdat eensklaps de mooiste van haar allen haar spoel uit haar hand liet vallen, en voor dat zij die weer kon grijpen, viel zij van rots tot rots in de diepte onder haar. Toen zij dien avond thuis kwam, bevond zij, wat zij reeds [223]gevreesd had, dat de voorspelling bewaarheid was, want haar moeder stond, veranderd in een koe, voor de deur.

Korten tijd daarna hertrouwde haar vader. Zijn nieuwe vrouw was een weduwe en bracht een eigen dochter in haar nieuw tehuis. Dit meisje was door de natuur allesbehalve begunstigd, en de moeder begon onmiddellijk haat te koesteren tegen haar stiefdochter om haar goed uiterlijk. Zij verbood haar voortaan haar gelaat te wasschen, haar haar te kammen of van kleeren te verwisselen en op alle mogelijke manieren trachtte zij haar ongelukkig te maken.

Op zekeren dag gaf zij haar een zak vol hennep, zeggende: “Indien gij dit niet spint, en zorgt dat het van avond tot een mooi kluwen geworden is, behoeft gij niet thuis te komen, want dan ben ik van plan u te dooden.”

Het arme meisje was diep terneergeslagen; zij liep achter het vee, onderwijl met ijver spinnende, maar op het middaguur, toen het vee zich neerlegde om te rusten, zag zij, dat zij nog slechts heel weinig gevorderd was en zij begon bitter te weenen.

Nu werd haar moeder dagelijks met het andere vee naar de weide gedreven en toen zij de tranen van haar dochter zag, kwam zij nader en vroeg, waarom zij schreide, waarop het meisje haar alles vertelde. Toen troostte de koe haar dochter met de woorden: “Mijn lief kind, wees getroost! Laat mij de hennep in mijn mond nemen en ze kauwen; ze zal als een draad uit mijn oor komen. Je hebt niets anders te doen dan het einde te nemen en het op een klos te winden.”

Dit gebeurde; de hennep was weldra gesponnen en toen het meisje ze ’s avonds aan haar stiefmoeder gaf, was deze ten hoogste verbaasd.

Den volgenden morgen beval de vrouw het meisje op ruwen toon een nog grooteren zak hennep te spinnen en toen het meisje, dank zij haar moeders hulp alles spon en opwond, gaf haar stiefmoeder haar den volgenden dag tweemaal zooveel om te Spinnen. Desondanks bracht het [224]meisje ’s avonds zelfs die ongewone hoeveelheid goed gesponnen thuis, waaruit de stiefmoeder opmaakte, dat zij niet alleen spon, maar dat andere meisjes, haar vriendinnen, haar hielpen. Daarom zond zij den volgenden morgen haar eigen dochter om het meisje te bespieden en haar te vertellen, wat zij zou zien. Het meisje merkte spoedig, dat de koe de arme wees hielp door de hennep te kauwen, terwijl deze niets anders te doen had, dan de draad op een klos te winden. Zij snelde naar huis en vertelde haar moeder, wat zij had gezien. Deze drong er toen op aan, dat haar man bevel zou geven die bijzondere koe te slachten. Eerst aarzelde haar echtgenoot, maar daar zijn vrouw meer en meer aandrong, besloot hij te doen, wat zij verlangde.

Marra gaat naar de kerk.

Marra had geen tweede uitnoodiging noodig; zij nam het eerste zijden kleed, dat haar hand aanraakte, kleedde zich en ging naar de kerk, waar haar komst groot opzien baarde. Iedereen, mannen zoowel als vrouwen, bewonderden haar schoonheid en de dure kleeren, maar zij vroegen elkaar vergeefs, wie zij was en van waar zij kwam. Er was toevallig dien dag een prins in de kerk en ook hij bewonderde het schoone meisje.

Juist voor de dienst was afgeloopen, sloop het meisje de kerk uit en snelde naar huis, deed haar kleeren uit en legde ze weer in den koffer, die zich onmiddellijk sloot en onzichtbaar werd. Daarna spoedde zij zich naar de keuken en bemerkte, dat het middagmaal gereed was en [226]de gierst verzameld in de mand. Spoedig daarop kwam haar stiefmoeder met haar dochter terug en zij waren er verbaasd over, dat de gierst opgeraapt en de maaltijd gereed en al het overige werk ook klaar was. De wensch om het geheim te kennen, kwelde de stiefmoeder nu geweldig.

Den volgenden Zondag gebeurde alles als te voren, behalve, dat het meisje een zilveren kleed in de koffer vond en de prins haar nog meer bewonderde, zoozeer, dat hij niet in staat was ook maar een oogenblik zijn oogen van haar af te wenden. Op den derden Zondag maakten moeder en dochter zich weer gereed naar de kerk te gaan en nadat zij de gierst weer had neergestrooid, herhaalde zij haar vorige bedreigingen. Zoodra zij vertrokken waren, liep het meisje regelrecht naar het graf harer moeder, waar zij evenals bij de vorige gelegenheid de open koffer en dezelfde twee duiven vond. Dezen keer vond zij een gewaad van gouden kant. Zij kleedde er zich haastig in en ging naar de kerk, waar zij nog meer dan te voren door allen werd bewonderd. Wat de zoon van den tsaar betrof, hij was dezen keer gekomen met het voornemen haar niet uit het oog te verliezen, maar haar te volgen en te zien, waar zij heenging. Toen de dienst dus ten einde liep, en het meisje stil als te voren vertrok, volgde de verliefde prins haar. Marra spoedde zich voort, want zij had niet al te veel tijd en onder het loopen, verloor zij een van haar gouden muiltjes. Zij was te gehaast om stil te staan en het op te rapen. Maar de prins, die het meisje uit het oog had verloren, zag het muiltje en stak het in zijn zak. Marra deed haar gouden gewaad uit, toen zij thuis kwam, borg het op in den koffer en spoedde zich naar het huis.

Marra deed haar gouden gewaad uit

Hoeveel overeenstemming er is in de folklore van verschillende volken wordt op zeldzame wijze geïllustreerd [228]door het volgend verhaal, dat een treffende gelijkenis vertoont met een verhaal, dat ook bij de negers van West-Afrika algemeen bekend is. Daarin wordt door den Koning der Dieren aan den held als gunst toegestaan de taal der dieren te verstaan; hij ontvangt daarbij de waarschuwing, dat hij zal sterven, zoodra hij aan iemand het bezit van deze gave openbaart. De gave, die hem verleend is, maakt hem tot een rijk man; hij lacht om een gesprek tusschen dieren, die hij beluistert; zijn vrouw vraagt hem, waarom hij lacht. Tot op dit punt zijn de beide verhalen aan elkaar gelijk, maar in het West-Afrikaansche verhaal openbaart de man het geheim en boet zijn overtreding met den dood; terwijl het Servische slot veel minder tragisch is, zooals wij zullen zien.

Een rijk landbouwer had een schaapherder, die hem een groot aantal jaren trouw en eerlijk had gediend. Op zekeren dag, toen hij zijn schapen door een bosch naar de weide leidde, hoorde hij een sissend geluid en hij vroeg zich verbaasd af, wat het kon zijn. Aandachtig luisterend liep hij steeds dichter naar de plaats, van waar het geluid kwam; en nu zag hij, dat het bosch in brand stond en dat het gesis werd uitgestooten door een slang, die door vlammen was omringd. De herder keek toe, wat het arme schepsel zou doen in haar nood en toen de slang den schaapherder zag, riep ze te midden der vlammen uit: “O, herder, ik smeek u, red mij uit dit vuur!” De herder stak haar zijn staf toe en de slang kronkelde zich snel om den stok, om zijn arm en verder tot zijn schouders en rondom zijn hals.

De slang kronkelde zich snel om zijn arm

Toen de herder besefte, wat er gebeurde, werd hij aangegrepen door afschuw, en riep uit: “Wat zijt gij van plan te doen, gij ondankbaar schepsel! Heb ik je leven gered, om het mijne te verliezen?” En de slang antwoordde hem: “Wees niet bang, mijn redder! Maar breng mij naar het huis van mijn vader! Mijn vader is de koning van de slangenwereld.” [229]

De herder beproefde de slang te bewegen medelijden met hem te hebben en smeekte hem te willen verontschuldigen; want hij kon zijn schapen niet verlaten.

Daarop zei de slang tot hem: “Wees gerust, mijn vriend! Maak u niet bezorgd over uw schapen; er zal niets met ze gebeuren, maar haast u nu naar het huis van mijn vader!” De herder ging dus met de slang om zijn hals door het bosch, totdat zij aan een grot kwamen, waarvan de ingang door slangenlichamen werd bedekt. Toen zij bij de poort kwamen, siste de gids van den herder tegen haar dienaressen, waarop al de slangen onmiddellijk uit elkaar gingen, en een weg voor den herder open lieten, die er zonder eenig letsel te bekomen doorging. Toen zei de slang tegen haar redder: “Als wij voor mijn vader verschijnen, zal hij u zeker als belooning voor uw vriendelijkheid jegens mij alles geven, wat gij wenscht: goud, zilver en kostbare steenen; maar niets van dat alles moet gij aannemen. Ik zou u aanraden te vragen de taal der dieren te leeren verstaan. Hij zal zich ongetwijfeld tegen uw wensch verzetten, maar eindelijk zal hij toegeven.”

Zij traden nu de vertrekken van den koning binnen, die blijkbaar aanmerkelijk verlicht vroeg: “Mijn dochter, waar zijt gij al dien tijd geweest?”

Het reptiel vertelde toen alles van den brand in het bosch en van de vriendelijkheid van den schaapherder, die zijn leven had gered. Nu richtte de slangenkoning zich aangedaan tot den herder: “Welke belooning mag ik u geven, omdat gij het leven van mijn dochter hebt gered?”

De herder antwoordde: “Ik wensch niets dan de macht om de taal der dieren te kunnen spreken en te begrijpen.” Maar de vorst zei: “Dat is niets voor u, want indien ik u die macht gaf, en gij zoudt het geheim aan een ander mededeelen, dan zoudt gij onmiddellijk sterven. Kies daarom iets anders.”

Maar de herder bleef volhouden. “Indien gij mij wilt [230]beloonen, schenk mij dan de gave om de taal der dieren te verstaan; indien gij mijn wensch niet wilt vervullen, dan hebben wij niets meer met elkaar te bespreken; ik zeg u vaarwel!”

En werkelijk wendde hij zich om teneinde weg te gaan. Maar de koning, die zag, dat hij volharden zou bij zijn besluit, hield hem terug en riep uit: “Kom hier, mijn vriend! Daar gij zoo vurig verlangt de taal der dieren te begrijpen, zal die gave u niet onthouden worden; open uw mond!”

De herder gehoorzaamde, en de slangenkoning blies in zijn mond en zei: “Blaas nu in mijn mond!” De herder deed wat hem gezegd werd, en de slangenkoning blies een tweeden keer in den mond van den herder. Toen sprak hij: “Nu bezit gij de taal der dieren. Ga in vrede; maar zorg er goed voor, dat gij uw geheim niet aan een ander meedeelt, anders zult gij op hetzelfde oogenblik sterven!”

De herder nam afscheid van zijn vrienden en toen hij door het bosch terugging, hoorde en verstond hij alles, wat de vogels en planten en andere levende schepsels tegen elkaar zeiden. Toen hij zijn kudde bereikte en al zijn schapen in veiligheid vond, zooals hem was beloofd, legde hij zich neer op het gras om te rusten.

Er was eens een meisje, dat met haar stiefmoeder samen woonde. De vrouw haatte haar stiefdochter buitengewoon, daar zij mooier was dan haar eigen dochter, die zij mee had gebracht naar het huis. Zij deed haar uiterste best de eigen vader van het arme meisje tegen haar op te zetten en dit deed zij met zulk een goeden uitslag, dat hij weldra zijn eigen kind begon uit te schelden, ja zelfs te haten.

Op zekeren dag zei de vrouw tegen haar echtgenoot: “Wij moeten je dochter wegsturen. Zij moet de wereld ingaan om zelf haar fortuin te zoeken!” En hij antwoordde: “Hoe kunnen wij het arme meisje wegzenden? Waar zou zij alleen heen moeten?” Maar de slechte stiefmoeder antwoordde: “Morgen moet je ver met haar de bosschen ingaan, haar daar achter laten, en je dan naar huis spoeden—anders wil ik niet langer bij je wonen.” [234]

Eindelijk gaf de ongelukkige vader toe en zei: “Maak tenminste wat voor het meisje klaar, opdat zij niet van honger omkomt.”

Daarom bakte de stiefmoeder een koek en gaf dien den volgenden morgen, toen zij met haar vader het huis verliet, aan het meisje mee. De man en zijn dochter stapten voort, totdat zij midden in het bosch waren, en toen sloop de vader weg en keerde naar huis terug.

Den geheelen dag dwaalde het meisje in het bosch rond om een pad te zoeken, maar zij kon er geen vinden. Het werd intusschen steeds donkerder en eindelijk klom zij in een boom; zij vreesde door het een of andere wilde dier verslonden te worden, indien zij gedurende den nacht op den grond bleef. En werkelijk den ganschen nacht huilden de wolven zoo bloeddorstig onder den boom, dat het arme meisje in haar zenuwachtigen angst bijna was gevallen.

Den volgenden morgen klom zij weer naar beneden en dwaalde weer rond om een weg te vinden, maar hoe verder zij liep, des te dichter werd het bosch; er scheen geen einde aan te zijn. Toen het weer donker werd, keek zij rond naar een anderen geschikten boom, waarin zij tusschen de takken veilig den nacht zou kunnen doorbrengen. Maar eensklaps zag zij een lichtglans door de duisternis. Zij meende, dat het misschien een woning kon zijn en liep er heen. En werkelijk, zij kwam spoedig aan een groot, mooi huis; de deuren stonden open. Zij ging binnen en zag veel sierlijke kamers; in een er van stond een groote tafel met brandende lichten er op. Zij dacht, dat dit een woning van roovers moest zijn, maar zij was hoegenaamd niet bang. Want zij zei tegen zich zelf: “Alleen rijke menschen behoeven bang voor roovers te zijn; ik, een arm, eenvoudig meisje, behoef voor niets te vreezen; ik zal hun zeggen, dat ik graag voor hen wil werken, als zij mij iets te eten willen geven.” [235]

Er was een koning, die twee zoons had; de een was sluw en onrechtvaardig en de andere goed en rechtvaardig. Toen zijn tijd gekomen was, stierf de koning en de onrechtvaardige zoon zei tegen zijn broeder: “Daar gij jonger zijt dan ik, kunt gij niet verwachten, dat ik den troon met u deel; gij deedt daarom beter het paleis te verlaten. Neem deze driehonderd tzechins3 en een paard mee; dat is jou aandeel in de erfenis.”

De jongere broer nam het goud en zijn paard en na een oogenblik nagedacht te hebben zei hij: “God zij geprezen! Hoeveel van het geheele koninkrijk is mijn deel geworden!”

Eenigen tijd later ontmoetten de beide broers elkaar bij toeval op een weg, en de jongste begroette den oudste aldus: “God helpe u, broeder!” En de oudste antwoordde: “Dat God u een ongeluk zende! Waarom roept gij steeds [239]Gods naam aan tegen mij? Onrecht is beter dan recht.”

Daarop antwoordde de goede broeder: “Ik wed, dat onrecht niet beter is dan recht!”

Zij wedden om honderd tzechins en kwamen overeen de beslissing aan den eersten voorbijganger, die zij zouden ontmoeten, over te laten. Na een poosje gereden te hebben, ontmoetten zij Satan, die zich als een monnik had verkleed en zij verzochten hem in hun geschil te beslissen. Satan antwoordde onmiddellijk, dat onrecht beter was dan recht; daarmee verloor de rechtvaardige broeder honderd tzechins. Toen gingen zij opnieuw een weddenschap aan voor dezelfde som, en vervolgens een derde; en telkens besliste de Duivel—elken keer verschillend vermomd—voor het onrecht. Ten slotte verloor de goede broeder zelfs zijn paard; maar hij was volstrekt niet overtuigd en dacht na. “Wel! ik heb al mijn tzechins verloren, dat is waar, maar ik heb mijn oogen nog en dezen keer zal ik om mijn oogen wedden.” Zoo gingen zij de weddenschap nog eens aan; de onrechtvaardige broer wachtte echter niet eens op de uitspraak van een ander, maar nam zijn ponjaard, en stak zijn broer de oogen uit, zeggende: “Laat het recht u nu maar helpen, nu gij geen oogen meer hebt!”

De arme jongeling zei tegen zijn wreeden broeder: “Ik heb mijn oogen verloren terwille van Gods rechtvaardigheid, maar ik verzoek u, mijn broeder, mij wat water in een kom te geven, opdat ik mijn wonden kan wasschen en mij onder een pijnboom bij de bron te brengen!”

De onrechtvaardige broer deed, wat hem werd verzocht en vertrok toen.

Het genezende water.

De ongelukkige jongeling bleef tot diep in den nacht onbewegelijk zitten, toen eenige veele naar de bron kwamen om te baden en hij een harer tegen haar zusters hoorde zeggen: “Zusters, weet gij, dat de prinses lijdende is aan melaatschheid en de koning, haar vader, al de beroemde [240]geneesheeren heeft geraadpleegd, maar geen enkele haar kan redden? Maar als de koning de genezende kracht van dit water kende, zou hij er zeker een weinig van nemen en zijn dochter er in baden. Dan zou zij volkomen herstellen.”

Toen eenige veele naar de bron kwamen om te baden

Toen de hanen begonnen te kraaien, verdwenen de veele; de prins kroop naar de bron, om de wonderbare hoedanigheden van het water te onderzoeken. Hij bette er zijn oogen mee en zie! Zijn gezicht was onmiddellijk teruggekeerd. Daarna vulde hij zijn kom met het water en spoedde zich naar den koning, wiens dochter lijdende was aan melaatschheid. Toen hij aan het paleis kwam, zei hij tegen de wachthebbende officieren, dat hij de prinses kon genezen in een dag en een nacht. De officieren deelden het den koning mede, die dadelijk toestond, dat hij zijn middel beproefde. En de prinses was genezen. Dit stemde den koning zoo gelukkig, dat hij de helft van zijn koninkrijk aan den jongen prins afstond en hem ook zijn dochter tot vrouw gaf. Zoo werd de rechtvaardige broeder de schoonzoon van den koning en zijn staatsraad.

Het nieuws van deze groote gebeurtenis verspreidde zich over het koninkrijk en kwam ten slotte ook den onrechtvaardigen prins ter oore. Hij dacht, dat zijn broer zijn geluk onder den pijnboom moest hebben gevonden; hij ging daar dus ook zijn geluk beproeven. Daar aangekomen doorstak hij zijn eigen oogen. Laat in den avond kwamen de veele baden en de prins hoorde met verbazing, hoe zij spraken over het herstel der prinses. “Iemand moet ons bespied hebben,” zei een harer, “toen wij spraken over de hoedanigheden, die dit water bezit. Misschien slaat ook nu iemand ons gade. Laten we eens rond zien!” Toen zij onder den pijnboom kwamen, vonden zij den jongeman, die zijn geluk was komen zoeken en zij scheurden hem onmiddellijk in vieren.

En aldus kreeg de slechte prins de straf voor zijn onrechtvaardigheid. [241]

Er leefden eens drie broers, die in plaats van groote bezittingen slechts een pereboom hun eigendom konden noemen. Om de beurt zouden zij bij den boom de wacht houden, terwijl de twee anderen zich verhuurden om te werken. Op zekeren nacht zond God zijn engel om te zien, hoe de broeders het maakten, en, indien zij in moeilijkheden verkeerden, hun toestand te verbeteren. De engel kwam vermomd als een bedelaar en toen hij een der broeders aantrof, die de wacht hield bij den boom, verzocht hij om een peer. De jongeman nam een paar vruchten, die tot zijn eigen deel van den boom benoorden, overhandigde ze aan den bedelaar en zei: “Neem deze peren van mijn deel van den boom; die, welke aan mijn broeders behooren, kan ik u niet geven.” De engel nam de vruchten, dankte den jongeman en verdween.

Den volgenden dag was het de beurt van den tweeden broeder om over de vruchten te waken, en weer kwam de engel in de gedaante van een bedelaar en vroeg om een peer. Deze broer gaf ook van zijn eigen deel van den boom, zeggende: “Neem deze; zij zijn van mij, maar van die, welke aan mijn broeders behooren, durf ik niet te geven.”

De engel nam de vruchten dankbaar aan en verdween.

De derde broer had een gelijke ervaring.

Toen de vierde dag kwam, vermomde de engel zich als een monnik en kwam heel vroeg, opdat hij de drie broers thuis zou kunnen vinden, en zei tegen de jongelieden: “Komt met mij mede, ik zal u een beter leven geven!” Zonder verdere vragen te stellen gehoorzaamden zij hem.

Weldra kwamen zij aan een rivier, waardoor het water hevig stroomde en de engel vroeg aan den oudsten broer: “Wat wenscht gij te bezitten?” Hij antwoordde: “Ik zou willen, dat al dit water in wijn veranderde en dat het mij toebehoorde!” De engel maakte het teeken des kruises met zijn stok en zie! Wijn stroomde in plaats van water [242]en op hetzelfde oogenblik werden op de oevers van het stroompje verscheidene tonnen zichtbaar en er verschenen mannen, die ze met wijn vulden; in een woord: er was een heel dorp ontstaan. Daarna wendde de engel zich weer tot den jongeman en zei: “Hier is wat gij verlangdet, vaarwel!” En hij vervolgde zijn reis met de anderen. De drie liepen voort, totdat zij aan een veld kwamen, waarop een groot aantal duiven rondliepen, en de engel vroeg aan den tweeden broer: “Nu, en wat zoudt gij wenschen te bezitten?” En hij antwoordde: “Ik zou wenschen, dat de duiven in schapen veranderden en dat die mij toebehoorden!” Weer maakte de engel het teeken des kruises in de lucht, en zie! Schapen in plaats van duiven bedekten het veld. Plotseling verrezen er vele melkhuizen; meisjes waren bezig de schapen te melken, anderen schonken de melk over en weer anderen maakten room. Er was ook een slachthuis, waar mannen bezig waren; enkelen sneden het vleesch in groote stukken, anderen wogen het en weer anderen verkochten het en namen er het geld voor in ontvangst. Daarna sprak de engel: “Hier is alles, wat gij verlangdet; vaarwel!”

Nu ging de engel verder met den jongsten broer, en nadat hij het veld over was gegaan, vroeg hij: “Wat verlangt gij te bezitten?” De jonge man antwoordde: “Ik zou mij tot den gelukkigsten man rekenen, indien God zoo genadig was mij een vrouw te schenken van zuiver christelijk bloed!”

Daarop antwoordde de engel: “O, dat is nog al moeilijk; er zijn maar drie zulke vrouwen in de geheele wereld en twee van haar zijn getrouwd. De jongste, dat is waar, is een jong meisje, maar reeds dingen twee jonge mannen naar haar hand.”

Zij reisden verder en kwamen in een stad, waar een machtig tsaar woonde met zijn dochter. Zij was werkelijk van zuiver christelijk bloed. De reizigers traden het paleis binnen en troffen er twee prinsen aan, die daar reeds [243]waren en hun huwelijksappels4 op de tafel hadden gelegd. De jonge man legde nu ook zijn appel op de tafel. Toen de tsaar de nieuw aangekomenen zag, zei hij tot hen, die hem omringden: “Wat zullen wij nu doen. Genen zijn vorstelijke prinsen, en dezen zien er uit als bedelaars!” Daarop sprak de engel: “Laat het geschil aldus beslist worden: de prinses moet drie wijnstokken in den tuin planten, en elk der drie, die aanzoek deden, er een aanwijzen. Met hem, aan wiens wijnstok den volgenden morgen druiven gevonden worden, zal de prinses trouwen!” Dit plan had aller instemming en de prinses plantte dus drie wijnstokken.

Toen de volgende morgen daagde, zie! hingen er druiven in groote trossen aan den wijnstok, die aan den armen man was toegewezen. Daarom kon de tsaar zijn dochter niet weigeren aan den jongsten broeder. Na het huwelijk leidde de engel het jonge paar naar het bosch, waar hij beiden een vol jaar alleen liet.

De Engel keert terug.

Toen zond God opnieuw zijn engel, zeggende: “Daal neer naar de aarde en zie, hoe deze armen nu leven; indien zij in ellende verkeeren, moet gij hen helpen en hun toestand verbeteren!”

De engel gehoorzaamde onmiddellijk en weer als bedelaar verkleed, ging hij eerst naar den oudsten broer. Hij vroeg hem om een glas wijn. Maar de rijke man weigerde: “Indien ik iedereen een glas wijn zou moeten geven, zou er niets voor mij overblijven!”

Hierop maakte de engel het teeken des kruises met zijn stok en onmiddellijk stroomde er weer water door de rivier evenals te voren. Toen wendde hij zich tot den man en zei: “Dit was niet voor u, keer terug naar den pereboom, en ga voort met dien te bewaken!” [244]

Daarna ging de engel naar den tweeden broer, wiens velden bedekt waren met schapen en vroeg hem om een plak kaas, maar de rijke man weigerde, zeggende: “Indien ik iedereen een plak kaas zou moeten geven, dan zou er geen voor mij overblijven!” Weer maakte de engel het teeken des kruises met zijn stok en zie! Al de schapen veranderden onmiddellijk in duiven, die weer wegvlogen. Toen sprak hij tot den tweeden broer: “Dit was stellig niet voor u; ga naar den pereboom en houd daarbij weer de wacht!”

Eindelijk ging de engel naar den jongsten broeder om te zien, hoe hij het maakte en vond hem met zijn vrouw in het bosch, waar hij leefde als een arm man in een hut. Hij verzocht de hut te mogen binnen komen en daar den nacht te mogen doorbrengen. Zij heetten hem hartelijk welkom, maar zeiden hem, dat zij hem niet zoo’n goed onderkomen konden verschaffen, als zij zouden wenschen. “Wij zijn,” zoo voegden zij er aan toe, “heel arme menschen.” Waarop de engel antwoordde: “Spreek zoo niet; ik zal heel tevreden zijn met hetgeen gij hebt!”

Zij vroegen zich af, wat zij zouden doen, want er was geen koren in de hut, waar zij goed brood van konden bakken. Gewoonlijk maalden zij boomschors fijn en bakten dat in den oven. Zulk brood bereidde de vrouw nu voor haar gast en zette het in den oven om te bakken. Even later ging zij naar haar baksel kijken, en was aangenaam verrast, toen zij een echt brood zag liggen.

Toen het paar dit wonder zag, hieven zij hun handen ten hemel en zeiden: “Wij danken u, o God! dat wij nu in staat zijn onzen gast te onthalen!” Nadat zij hun gast het brood hadden voorgezet, brachten zij een kom water en zie! Toen zij dronken, zagen zij, dat het wijn was.

Toen maakte de engel nog eens het teeken des kruises met zijn stok over de hut, en daarop verrees onmiddellijk op de plek een prachtig paleis, dat een overvloed van alles bevatte. Daarop zegende de engel het paar en verdween. [245]De nederige en godvreezende man en vrouw leefden daar verder gelukkig.

Daarop verrees onmiddellijk op die plek een prachtig paleis

Er leefde eens een tsaar, die drie zoons en drie dochters had. Toen ouderdom hem overviel en het stervensuur voor hem sloeg, riep hij zijn kinderen tot zich en hij beval zijn zoons, dat zij hun zusters zouden geven aan den eersten, die naar haar hand mochten dingen. “Doet, zooals ik ulieden zeg,” voegde de stervende tsaar er aan toe, “of vreest mijn vloek!”

Kort nadat de tsaar gestorven was, werd er op zekeren nacht heftig op de poort van het paleis geklopt, zoodat het geheele gebouw schudde; een geweldig gebulder, gegil en geblaas werd vernomen; het scheen, alsof het paleis gebeukt werd door een hevigen orkaan. Al de hovelingen werden aangegrepen door een onuitsprekelijke vrees en eensklaps werd een stem van buiten gehoord: “O, prinsen, opent de deur!” Daarop riep de oudste broeder uit: “Doe niet open!” De tweede broer voegde er aan toe: “Doe voor niets ter wereld open!” Maar de jongste broeder zei: “Ik moet de deur openen!” En hij sprong naar de deur en wierp die open. Toen hij het gedaan had, kwam er iets binnen, maar de broeders konden slechts een helder licht zien, waaruit deze dringende woorden hen toeklonken: “Ik ben gekomen om uw oudste zuster ten huwelijk te vragen en haar terstond mee te nemen; want ik heb geen tijd te verliezen; evenmin zal ik een tweeden keer kunnen komen om haar te vragen! Antwoordt snel. Wilt gij haar geven of niet? Dat is het, wat ik wil weten.”

De oudste broeder antwoordde: “Ik wil haar niet geven. Ik kan u niet zien, ik weet niet wie gij zijt, en evenmin vanwaar gij komt. Vanavond is het voor het eerst, dat ik uw stem heb gehoord en gij dringt er op aan mijn zuster dadelijk mede te nemen. Ik zou niet eens weten, waar ik mijn zuster nu en dan zou kunnen bezoeken!” [246]

De tweede broer zei eveneens: “Ik geef mijn toestemming niet, dat gij mijn zuster vannacht met u meevoert!”

Maar de jongste broeder verzette zich en zei: “Indien gij haar niet wilt geven, dan doe ik het. Hebt gij de woorden van onzen vader niet onthouden?” Daarna nam hij zijn zuster bij haar hand5 en gaf haar aan den onzichtbaren gast, die aanzoek gedaan had, zeggende: “Dat zij een getrouwe en gehoorzame echtgenoote zij!”

Op het oogenblik, waarop de prinses den drempel overging, viel ieder in het paleis van ontsteltenis op den grond, zoo ontzettend waren de bliksemschichten en zoo luid de donderslagen. Het geheele gebouw schudde, alsof het zou instorten. Maar de storm ging voorbij en de dag brak aan. Dien morgen werd er vlijtig gezocht, of er eenig spoor gevonden kon worden van den vreemden bezoeker of van den weg, dien hij was gegaan; maar helaas, alle pogingen waren vruchteloos.

Den volgenden nacht omstreeks denzelfden tijd werd een gelijk geraas rondom het paleis vernomen en een stem aan de deur riep uit: “O, prinsen, doet de deur open!”

Door vrees aangegrepen dorsten zij niet ongehoorzaam te zijn. Toen sprak de meedoogenlooze stem weer: “Geef mij uw tweede zuster, ik ben gekomen, om haar ten huwelijk te vragen!”

De oudste broer verzette zich: “Ik wil mijn toestemming niet geven!” De tweede broer zei eveneens: “Ik wil mijn zuster niet weggeven!” Maar de jongste was bereid. “Ik zal haar geven!” zei hij. “Zijt gij reeds vergeten, wat onze vader bevolen heeft in het uur van zijn dood?”

Daarop nam de jongste prins zijn zuster bij de hand en gaf haar aan den onzichtbaren bezoeker, zeggende: “Neem haar, dat zij trouw en gehoorzaam zij!” Zoo vertrok de bezoeker met de prinses en den volgenden dag was er geen spoor meer van haar te vinden. [247]

Den derden nacht op hetzelfde uur trilde de aarde en het paleis schudde op zijn grondvesten, zoo geweldig was de beroering in het rond. Weer werd een geheimzinnige stem van buiten gehoord. De prinsen openden de deur en weer trad een onzichtbare gast binnen en zei: “Ik kom uw jongste zuster ten huwelijk vragen!” De twee oudste broers riepen gelijktijdig uit: “Wij willen onze zuster niet in den nacht geven; wij moeten weten, aan wien wij haar geven, zoodat wij haar kunnen bezoeken, als wij het wenschen!” Maar weer riep de jongste broer uit: “Ik zal haar geven, als gij het niet wilt! Zijt gij dan vergeten, wat onze vader ons heeft gezegd? Zoolang is het nog niet geleden!” Met deze woorden nam hij het meisje bij de hand en gaf haar aan den onzichtbaren gast, zeggende: “Neem haar mee! En dat zij u vreugde en geluk geve!”

De slapende prinses.

Hij bleef doorloopen en zag eindelijk een zeer hoogen toren; door een van de luchtgaten scheen licht. Hij opende de deur en liep recht door naar de kamer, vanwaar hij meende, dat het licht kwam. Ze was allerprachtigst versierd met goud en fluweel en op een luisterrijke rustbank lag een [252]meisje te slapen. Het meisje was buitengewoon mooi en nadat de prins zich eenige oogenblikken in haar aanblik verlustigd had, ontstelde hij hevig op het zien van een slang tegen den muur; ze bewoog haar afschuwelijken kop, klaarblijkelijk met de bedoeling het meisje op haar voorhoofd tusschen de oogen te raken. Maar de prins snelde vlug naar voren met zijn getrokken ponjaard en doorboorde den kop van de slang, zoodat die tegen den muur werd genageld, waarbij hij uitriep: “Dat God geve, dat mijn ponjaard door niemand uit den muur getrokken kan worden dan door mij!” Daarna snelde hij heen, klom den muur van den stad weer over, juist zooals hij was gekomen. Hij nam een brandend stuk hout uit het vuur en spoedde zich naar de plaats, waar hij zijn broers had achtergelaten en waar hij hen nog slapende vond. Hij legde opnieuw een vuur aan. Intusschen was de zon opgekomen; hij wekte zijn broers en onmiddellijk zetten zij hun reis voort. Dienzelfden dag kwamen zij aan den weg, die naar de stad voerde, waarvan wij gehoord hebben. Het was de gewoonte van den tsaar, die in de stad woonde, elken morgen naar buiten te wandelen, waarbij hij telkens de groote slachting weer door de reuzen onder zijn volk aangericht, bejammerde. Zijn grootste angst was, dat zijn eenige dochter hun eens ten prooi zou vallen. Op dezen dag wandelde hij ongewoon vroeg door de straten, die alle geheel verlaten waren. Na een poosje kwam hij aan een deel van den stadsmuur, waartegen de pijnboom van de reuzen leunde. Hij ging er heen en ontwaarde, dat de lijken van de negen reuzen, de ontzettende vijanden van zijn volk, alle met afgehouwen hoofd op den grond lagen. Toen de tsaar dit wonder zag, was hij buitengewoon gelukkig en het volk verzamelde zich weldra om hem heen en bad God een gelukkig en lang leven te geven aan den held, die de reuzen had gedood. Op datzelfde oogenblik kwamen de bedienden van het kasteel aansnellen en deelden den tsaar mede, dat een slang bijna [253]den dood van zijn dochter had veroorzaakt. Toen hij dit vernam, spoedde hij zich naar zijn dochter en toen hij haar kamer binnen kwam, was hij verbaasd een afschuwelijke groote slang tegen den muur genageld te zien. Hij beproefde dadelijk den ponjaard er uit te trekken, maar hij was er niet toe instaat.

Ontstelde hij hevig op het zien van de slang tegen den muur

Daarop vaardigde de tsaar een proclamatie uit door het geheele rijk, waarin hij mededeelde, dat de held, die de negen reuzen gedood en de slang doorstoken had, indien hij naar het vorstelijk paleis kwam, kostbare geschenken en de dochter van den tsaar ten huwelijk zou ontvangen. De inhoud van de proclamatie was snel door het geheele rijk bekend en op bevel van den tsaar werd in elke herberg langs de hoofdwegen een beambte op wacht geplaatst, die aan elken reiziger moest vragen, of hij ook iets wist van den held, die de negen reuzen had gedood. Indien iemand inlichtingen kon geven, moest hij onmiddellijk voor den tsaar verschijnen en vertellen, wat hij wist, en dan zou hij beloond worden. De bevelen van den tsaar werden letterlijk uitgevoerd.

De drie prinsen, die hun zusters zochten, brachten eens den nacht door in een van de herbergen van dat land en na het avondeten begonnen zij een levendig gesprek met den herbergier, in den loop waarvan de snoevende waard pochte op zijn heldendaden en eindelijk aan de prinsen vroeg: “Vertel mij nu eens, welke heldenfeiten gij, jongemannen verricht hebt!”

Daarop begon de oudste broer aldus: “Toen mijn broeders en ik ons op weg begaven om onze zusters te zoeken, besloten wij den eersten nacht door te brengen aan de oevers van een meer midden in een uitgestrekt bosch. Op mijn voorstel gingen mijn broers slapen, terwijl ik de wacht hield. Zoodra zij ingeslapen waren, rees een ontzettende krokodil uit het meer op om mijn broeders te verslinden, maar ik ontving hem met de punt van mijn zwaard en hieuw zijn kop van zijn lichaam: indien gij het [254]niet gelooft, hier zijn de ooren van het monster!” Bij deze woorden haalde de oudste broer de ooren van den krokodil uit zijn tasch en legde ze op de tafel.

Toen de tweede broer dit hoorde, zei hij: “En ik hield den tweeden nacht de wacht, mijn broeders, terwijl gij sliept; en uit het meer verrees een krokodil met twee koppen. Ik snelde er met mijn zwaard heen en hieuw de twee koppen af! Indien gij mij niet gelooft, ziet! Hier zijn de vier ooren van het monster!” Bij deze woorden haalde hij de ooren uit zijn tasch en lei ze voor hen op de tafel, tot groote verbazing van zijn toehoorders.

Er was eens een koning, die drie zoons had. In den tuin van het paleis groeide een gouden appelboom, die in een en denzelfden nacht bloeide en rijpe vruchten droeg. Maar gedurende den nacht kwam een dief en plukte de gouden appelen, en niemand wist hem te ontdekken. Op zekeren dag overlegde de koning met zijn zoons en zei: “Het was mij heel wat waard, als ik wist, wat er met de vruchten van onzen appelboom gebeurt!” Daarop antwoordde de oudste zoon: “Ik zal vannacht onder den appelboom de wacht houden en zien, wie de vruchten plukt.”

Toen de avond daalde, legde de prins zich onder den appelboom om de wacht te houden; maar terwijl de appels rijpten, viel hij in slaap en ontwaakte niet voor den volgenden morgen, toen de appels verdwenen waren. Hij vertelde zijn vader, wat er was gebeurd, waarop zijn broeder, de tweede zoon, aanbood dien nacht de wacht te houden. Maar hij had niet meer succes dan zijn oudste broer.

Het was nu de beurt van zijn jongsten zoon om zijn geluk te beproeven en toen de nacht kwam, plaatste deze een bed onder den boom en legde zich neer om te slapen. Ongeveer middernacht werd hij wakker en keek op naar den boom. En zie! de appels rijpten juist en het geheele kasteel was verlicht door hun glans. Op dat oogenblik vlogen negen pauwinnen naar den boom en streken neer op de takken, waar acht harer gingen zitten om de vruchten te plukken. Maar de negende streek dadelijk op den grond neer, waar ze in een meisje veranderde. Zoo mooi was zij, dat men vergeefs naar haar gelijke zou zoeken door het geheele koninkrijk.

Streek dadelijk op den grond neer, waar ze in een meisje veranderde

De prins werd onmiddellijk doodelijk verliefd op zijn bezoekster en het mooie meisje was volstrekt niet onwillig [266]om te blijven en met den jongeman te praten. Zoo verstreken een paar uren. Ten laatste zei het meisje, dat zij niet langer mocht blijven. Zij dankte de prins voor de appels, die haar zusters hadden geplukt; maar hij vroeg, of zij hem er althans een wilde geven om mee naar huis te nemen.

Het meisje glimlachte lieftallig en overhandigde hem twee appels, een voor hem zelf, den anderen voor zijn vader, den koning. Toen veranderde zij weer in een pauwin, voegde zich bij haar zusters en allen vlogen heen.

Den volgenden morgen bracht de prins de twee appels naar zijn vader. De koning, die zeer tevreden was, prees zijn zoon, en den volgenden nacht begaf de gelukkige prins zich evenals den vorigen keer naar den boom en ’s morgens bracht hij weer twee appels bij zijn vader. Toen dit verscheidene nachten gebeurd was, werden zijn twee broers jaloersch, omdat zij niet instaat waren geweest te doen, wat hij had gedaan. Toen bood een slechte, oude vrouw den ontevreden prinsen aan hun het geheim te openbaren. Den volgenden avond sloop de oude vrouw zachtjes onder het bed van den jongen prins en verborg zich daar. Spoedig daarop verscheen de prins en viel dadelijk evenals de vorige keeren in slaap. Toen het middernacht was, zie! streken de pauwinnen als gewoonlijk neer; acht gingen er op de takken van den appelboom zitten, maar de negende daalde neer op het bed van den prins en veranderde dadelijk in een meisje. Toen de oude vrouw deze vreemde gedaanteverwisseling zag, kroop zij zachtjes nader en sneed een lok van het haar van het meisje af, waarop dit dadelijk opstond en weer in een pauwin veranderde en met haar zusters verdween. Toen sprong de jonge prins op, verwonderd over het plotseling vertrek van zijn geliefde, en keek overal rond. Hij zag de oude vrouw, sleurde haar onder het bed vandaan en beval zijn knechts haar vast te binden aan de staarten van vier paarden en haar zoo te dooden.

Maar de pauwinnen kwamen nooit terug, tot groot [267]verdriet van den prins, die luid weenend uiting gaf aan zijn smart.

Weenen beweegt geen enkelen berg, en eindelijk besloot de prins de wijde wereld in te gaan, om zijn liefste te vinden en niet terug te keeren, voordat hij haar had gevonden. Als een goed zoon vroeg hij toestemming aan zijn vader, die al zijn best deed, hem van dit gewaagde plan af te brengen en hem een veel mooiere bruid beloofde uit zijn uitgestrekt koninkrijk—want hij was er zeker van, dat elk meisje blij zou zijn zulk een dapperen prins te trouwen.

Er was eens een koning, die een eenigen zoon had, dien hij, toen hij opgegroeid was, uitzond om een geschikte vrouw te zoeken. De prins begaf zich op reis; maar ofschoon hij de geheele wereld rondreisde, slaagde hij er niet in een bruid te vinden. Ten slotte, toen zijn beurs en zijn geduld uitgeput waren, besloot hij te sterven en opdat er geen spoor van hem zou achterblijven, klom hij op een hoogen berg met het voornemen zich van den top naar beneden te werpen. Hij was op het punt zich van den hoogsten top te storten, toen een stem deze geheimzinnige woorden uitte: “Wacht! wacht! O man! Dood u zelf niet, voor de driehonderdvijfenzestig in een jaar om zijn!”

De prins beproefde tevergeefs te ontdekken, vanwaar de stem kwam. Daar hij niemand zag, vroeg hij: “Wie zijt gij, die tegen mij spreekt? Laat u zien! Indien gij wist, hoe groot mijn verdriet is, dan zoudt gij mij zeker niet trachten te weerhouden!” Daarop verscheen een oud man, met haren zoo wit als sneeuw en hij zei tot den ongelukkigen prins: “Ik weet heel goed, hoe gij lijdt; luister naar mij. Ziet gij gindschen hoogen heuvel?” De zoon van den koning antwoordde: “Ja stellig.” “Heel goed,” vervolgde de oude man, “daar zit dag en nacht op een en dezelfde plek, op den top van dien heuvel, een oude vrouw met gouden haren; zij houdt een vogel op haar schoot. Hij, die dien vogel kan bemachtigen, is de gelukkigste man op aarde. Maar indien gij uw geluk wilt beproeven, moet gij omzichtig te werk gaan; gij moet de oude vrouw stilletjes naderen en voordat zij u ziet, moet gij haar bij de haren vatten. Indien zij u ziet, voordat gij haar gegrepen hebt, dan verandert gij oogenblikkelijk in een steen, gelijk al met zoo vele jonge mannen gebeurd is, die gij daar in den vorm van blokken marmer zult zien staan!”

De oude heks.

Toen de prins deze woorden hoorde, dacht hij na. [279]“Het is mij alles om het even; ik zal gaan en als ik er in slaag haar te grijpen, des te beter voor mij; en mocht zij mij zien, voordat ik haar grijp, dan kan ik toch niet meer dan sterven, wat ik toch reeds van plan was te doen.” Hij dankte dus den ouden man en ging opgeruimd verder om zijn geluk te beproeven. Weldra beklom hij den anderen heuvel en zag de oude vrouw, die hij van achteren heel behoedzaam naderde. Gelukkig werd de oude vrouw zoo in beslag genomen door het spelen met den vogel, dat de prins heel dicht bij kon komen zonder opgemerkt te worden. Toen sprong hij plotseling naar voren en greep haar bij de gouden haren. Hierop begon zij zoo hard te gillen, dat de berg, als door een aardbeving bewogen, schudde. Maar de moedige prins hield haar stevig vast. Toen riep de oude vrouw uit: “Laat mij los, en vraag, wat gij maar wenscht!” En de prins antwoordde: “Ik zal u loslaten, indien gij mij dien vogel geeft, en indien gij dadelijk al de jonge mannen weer in het leven terugroept, die gij hebt betooverd.” De oude vrouw was genoodzaakt zijn eisch in te willigen en zij gaf den vogel. Daarna blies zij van haar lippen een blauwen wind naar de versteende gestalten, waardoor zij onmiddellijk weer levende menschen werden. De edele prins kuste den vogel in zijn handen van blijdschap, waarop deze in een buitengewoon mooi meisje veranderde, dat de toovenares naar het scheen behekst had, om jonge mannen tot zich te lokken en een afschuwelijk lot te bereiden.

Gelukkig werd de oude vrouw zoo in beslag genomen door het spelen met den vogel

De prins was zoo ingenomen met zijn gezellin, dat hij onmiddellijk verliefd op haar werd. Toen zij van de plaats weggingen, gaf het meisje hem een stok, waarmee hij, naar zij zei, alles zou kunnen doen, wat hij wenschte. Dadelijk verlangde de prins de middelen te bezitten om te reizen, zooals het een prins en zijn verloofde betaamt; hij sloeg met den stok op een rots en onmiddellijk stroomde er een vloed van goudstukken uit, waarvan zij zooveel namen, als zij voor de reis noodig hadden. Toen zij aan [280]een rivier kwamen, raakte de prins het water aan met zijn stok en een pad ontstond, waarover zij droogvoets konden gaan. Een eindje verder werden zij aangevallen door een troep wolven, maar de prins verdedigde zijn bruid met zijn stok en een voor een veranderden de wolven in mieren.

En nog veel meer avonturen beleefden zij. Eindelijk bereikten zij veilig het huis van den prins. Toen trouwden zij en leefden verder gelukkig.

Op zekeren dag zond een vader zijn zoon naar den molen met koren, dat gemalen moest worden. Toen hij vertrok, waarschuwde zijn vader hem het koren niet te malen in een molen, waar hij een baardeloos man6 mocht aantreffen.

Toen de jongen eindelijk aan een molen kwam, was hij dus teleurgesteld daar een baardeloos man aan te treffen.

“God zegene u, Baardelooze!” groette de jongen.

“Dat God u helpe!” antwoordde de molenaar.

“Mag ik mijn koren hier malen?” vroeg de jongen.

“Ja, waarom niet?” antwoordde de man zonder baard, “mijn koren zal spoedig gemalen zijn, dan kunt gij dat van u malen, zoolang gij wilt.”

Maar de jongen herinnerde zich de waarschuwing van zijn vader, verliet dezen molen, en ging naar een anderen, verder de beek op. Baardeloos nam echter wat graan, koos een korteren weg, zoodat hij den tweeden molen het eerst bereikte en begon ook daar zijn koren te malen. Toen de jongen er aankwam en zag, dat de molenaar weer een baardeloos man was, haastte hij zich naar een derden molen; maar weer spoedde Baardeloos er zich heen langs een korter pad en kwam er voor den jongen aan. Hetzelfde herhaalde zich bij den vierden molen, zoodat [281]de jongen tot de gevolgtrekking kwam, dat alle molenaars mannen zonder baard waren. Hij zette daarom zijn zak neer en wachtte tot het koren van Baardeloos gemalen was op zijn beurt. Toen al zijn koren gemalen was, zei Baardeloos: “Luister, mijn jongen! Laten wij een brood bakken van uw koren.”

De jongen had het bevel van zijn vader niet vergeten om zich niet in te laten met molenaars zonder baard, maar toen hij geen voorwendsel vond om het verzoek af te wijzen nam hij het voorstel aan. Nu nam Baardeloos al het meel, vermengde het met water, dat de jongen hem bracht, en maakte aldus een heel groot brood. Daarna stookten zij den oven en bakten het brood, dat zij, toen het gereed was, tegen den muur plaatsten.

Toen zei de molenaar: “Luister, mijn jongen! Indien wij dit brood nu met ons tweeën deelden, zou er voor ieder van ons te weinig zijn. Laten wij elkaar daarom verhalen vertellen en wie den grootsten leugen vertelt, zal het geheele brood voor zich alleen hebben.”

De jongen dacht een oogenblik na, en daar hij geen anderen uitweg zag, nam hij den voorslag aan en zei: “Heel goed, maar gij moet beginnen.”

Toen vertelde Baardeloos verschillende verhalen, totdat hij geheel uitgeput was. Toen zei de jongen: “Wel, mijn waarde Baardeloos, het is jammer, dat u in het geheel niets meer weet, want wat gij gezegd hebt, is werkelijk niets; luister maar, en ik zal u de volle waarheid vertellen.”

Het verhaal van den jongen.

“In mijn jonge dagen, toen ik een oud man was, bezaten wij vele bijenkorven; ik placht de bijen elken morgen te tellen; dat was makkelijk genoeg, maar wat ik nooit kon klaar spelen, dat was het tellen van de bijenkorven. Nu, op zekeren morgen, toen ik de bijen telde, was ik ten hoogste verbaasd, toen ik merkte, dat de beste bij ontbrak. Ik zadelde daarom een haan, steeg er op, en [282]begaf mij op weg om mijn bij te zoeken. Ik vond eindelijk haar spoor bij het zeestrand en zag, dat zij de zee over gestoken was. Ik besloot haar te volgen. Toen ik het water over was, bemerkte ik, dat een boer de bij had gevangen; hij ploegde met haar zijn land en was voornemens er gierst op te zaaien. Ik riep toen: ‘Dat is mijn bij! Hoe komt gij er aan?’ En de ploeger antwoordde: ‘Broeder, indien dit werkelijk uw bij is, kom dan hier en neem haar!’ Ik ging er dus heen en hij gaf mij mijn bij terug en een zak vol gierst bovendien voor de diensten, die mijn bij hem had bewezen. Ik nam den zak op mijn rug en legde het zadel van den haan op de bij. Daarna steeg ik op en leidde den haan achter mij aan, opdat die wat zou kunnen uitrusten. Toen ik de zee weer overstak, ging een van de koorden van mijn zak los en al de gierst stroomde in het water. Toen ik den overkant had bereikt, was het reeds nacht. Daarom stapte ik af en liet de bij los om te kunnen grazen; wat den haan betreft, hem maakte ik dicht bij mij vast en gaf hem wat hooi. Daarna legde ik mij te slapen. Hoe groot was mijn verbazing, toen ik den volgenden morgen opstond, en zag, dat wolven gedurende den nacht mijn bij hadden verslonden, en de honig over de vallei verspreid lag; het was een laag, die tot de knieën reikte en tot aan de enkels op de heuvels. Ik wist me geen raad om den honig te verzamelen. Toen herinnerde ik mij, dat ik een kleinen bijl bij mij had. Ik ging dus naar de bosschen om een dier te vangen, teneinde een zak van zijn huid te maken. Toen ik het bosch bereikte, zag ik twee herten op een poot dansen; ik haalde mijn bijl te voorschijn, kapte hun eenigen poot af en greep ze beiden. Van deze twee herten stroopte ik drie huiden af, maakte van elk een zak en verzamelde daar al den honig in. Daarna laadde ik de zakken op den haan en begaf mij weer op weg om thuis te komen. Toen ik thuis kwam, merkte ik, dat mijn vader pas geboren was en ik kreeg bevel naar den hemel te gaan om wat heilig water te [283]halen. Ik wist niet, hoe ik daar komen moest, maar toen ik over het geval nadacht, herinnerde ik mij de gierst, die in de zee was gevallen. Ik ging naar de plaats terug en zag, dat het koren tot aan den hemel was gegroeid, want de plaats, waar het gevallen was, was nogal vochtig. Ik klom dus langs een van de stengels omhoog. Toen ik den hemel bereikt had, was de gierst intusschen rijp geworden en een engel oogstte het graan, bakte er een brood van en at dat op met wat warme melk. Ik groette hem en zei: ‘God zegene u!’ De engel antwoordde: ‘Dat God u helpe!’ en hij gaf mij wat heilig water. Op mijn terugweg bemerkte ik, dat het hevig had geregend en de zee zoo hoog was gestegen, dat ze mijn gierst had meegevoerd! Ik maakte mij bezorgd en vroeg mezelf af, hoe ik nu weer op de aarde terug zou komen. Eindelijk herinnerde ik mij, dat ik lang haar had; het was zoo lang, dat het tot den grond reikte, als ik rechtop stond; als ik zat, kwam het tot mijn ooren. Nu, ik nam mijn mes en sneed het eene haar na het andere af en bond ze aan elkaar, terwijl ik er langs naar beneden ging. De duisternis overviel mij echter, voordat ik den grond bereikte en ik besloot daarom een grooten knoop te leggen en daarop den nacht door te brengen! Maar wat moest ik beginnen zonder vuur? De tondeldoos had ik bij mij, maar ik had geen hout. Plotseling herinnerde ik mij, dat ik in mijn vestjeszakje een naainaald had. Ik vond ze, spleet ze doormidden en maakte een groot vuur, dat mij heerlijk verwarmde. Toen legde ik mij te slapen. Terwijl ik sliep, zengde ongelukkigerwijs de vlam het haar, en hals over kop viel ik op den grond, en daar zonk ik tot aan mijn gordel in de aarde. Ik liep overal rond om te zien, hoe ik er uit zou kunnen komen en toen ik merkte, dat ik stevig ingegraven zat, liep ik hard naar huis om een spade te halen. Ik kwam terug en groef mij zelf uit. Zoodra ik bevrijd was, nam ik het heilige water weer op en ging naar huis. Toen ik aankwam, waren [284]er maaiers aan het werk op het veld. Het was zoo’n warme dag, dat ik vreesde, dat de menschen zouden doodbranden en riep hen toe: ‘Waarom brengt gij onze merrie niet hier, die twee dagreizen lang is, en een halven dag breed en op wier rug groote wilgenboomen groeien; zij zou wat schaduw kunnen geven op de plaats, waar gij werkt?’ Mijn vader, die dit hoorde, bracht snel de merrie en de maaiers werkten nu in de schaduw voort. Toen nam ik een kruik, om water te halen. Bij de put gekomen zag ik, dat het water bevroren was. Daarom nam ik mijn hoofd af en brak het ijs stuk, vulde de kruik en bracht het water bij de maaiers. Toen zij mij zagen, vroegen zij mij: ‘Waar is uw hoofd?’ Ik hief mijn hand op, en tot mijn groote verbazing zat mijn hoofd niet op mijn schouders. Toen eerst bedacht ik, dat ik het bij de put had laten liggen. Ik ging dadelijk terug, maar bemerkte, dat een vos mij voor was geweest en bezig was mijn hoofd te verslinden. Ik naderde langzaam en gaf het beest een zoo krachtigen schop, dat het van angst een klein boekje liet vallen. Dit raapte ik op, opende het en vond er deze woorden in geschreven: ‘Het geheele brood is voor u, en Baardeloos zal er niets van meehebben!’ ”

Het heele brood is voor u

Met deze woorden nam de jongen het brood en maakte zich uit de voeten. Wat Baardeloos betreft, hij was sprakeloos van verbazing en bleef den jongen met open mond nastaren.

Lang geleden leefde er een oude man, die in een armoedige hut woonde. Hij bezat slechts een ding in de wereld en dat was een dochter, die zoo verstandig was, dat zij zelfs haar ouden vader kon onderrichten.

Op zekeren dag ging de man naar den tsaar om te bedelen en de tsaar, verbaasd over zijn beschaafde manieren, vroeg hem, wie hem geleerd had zoo goed te spreken. Hij vertelde den tsaar, waar hij woonde en dat het zijn [285]dochter was, die hem geleerd had zoo welsprekend te zijn.

“En van wie ontving uw dochter haar onderricht?” vroeg de tsaar.

“God en onze armoede hebben haar zoo wijsgemaakt,” antwoordde de arme man.

Daarop gaf de tsaar hem dertig eieren en zei: “Breng deze aan uw dochter en beveel haar er kuikens uit te voorschijn te doen komen. Indien zij dit met goed gevolg volbrengt, zal ik haar rijke geschenken geven, maar indien zij faalt, zult gij gemarteld worden.”

De arme man ging weenende terug naar zijn hut en vertelde alles aan zijn dochter. Het meisje zag dadelijk, dat de eieren, die de tsaar gezonden had, gekookt waren, en verzocht haar vader zich ter ruste te leggen, terwijl zij overlegde, wat haar te doen stond. Toen de oude man sliep, vulde het meisje een pot met water en kookte eenige boonen.

Den volgenden morgen wekte zij haar vader en verzocht hem een paar ossen voor den ploeg te spannen en langs den weg te gaan ploegen, waar de tsaar voorbij zou komen. “Als gij hem ziet komen”, zei zij, “neem dan een handvol boonen, en terwijl gij zaait moet gij roepen: ‘Gaat voort, ossen, en dat God geve, dat de gekookte boonen ontkiemen!’ Als de tsaar dan vraagt: ‘Hoe kunt gij van gekookte boonen vruchten verwachten?’ Moet gij hem antwoorden: ‘Evengoed als men van gekookte eieren kuikens kan krijgen!’ ”

De oude man deed, zooals zijn dochter hem zei en ging heen om te ploegen. Toen hij den tsaar zag, nam hij een handvol boonen en riep uit: “Gaat voort, ossen! En dat God geve, dat de gekookte boonen ontkiemen!”

Toen de tsaar dit hoorde, liet hij zijn rijtuig stilstaan en zei tegen den man: “Maar arme man, hoe kunt gij verwachten, dat gekookte boonen vrucht dragen?”

“Even goed als gekookte eieren kuikens kunnen voortbrengen,” antwoordde de op het oog eenvoudige, arme man. [286]

De tsaar lachte en ging verder, maar hij had den ouden man herkend en vermoedde, dat zijn dochter hem het antwoord in den mond had gegeven. Hij zond daarom dienaren uit om den boer in zijn tegenwoordigheid te brengen. Toen de oude man kwam, gaf de tsaar hem een bos vlas en zei: “Neem dit en maak daarvan al de zeilen, die noodig zijn voor een schip; indien gij het niet doet, zult gij uw leven verliezen.”

De arme man nam het vlas met de grootste vrees aan en ging in tranen badende naar huis om zijn dochter te vertellen, welke nieuwe opdracht hij gekregen had. Dit verstandige meisje stelde hem gerust en zei, dat hij maar kalm moest zijn en dat zij wel een plan zou beramen. Den volgenden morgen gaf zij haar vader een klein stukje hout en verzocht hem er mede naar den tsaar te gaan met het verzoek daarvan al de noodige werktuigen om te spinnen en te weven te laten maken, opdat hij in staat zou zijn het bevel van Zijne Majesteit uit te voeren. De oude man gehoorzaamde en toen de tsaar het buitengewone verzoek hoorde, was hij ten hoogste verbaasd over de schranderheid van het meisje, en om niet door haar overtroffen te worden, nam hij een klein glas, zeggende: “Neem dit kleine glas mee naar uw dochter en zeg haar, dat zij er de zee mee moet ledigen, zoodat er droog land komt, waar nu zee is.”

De oude man ging met een bezwaard hart naar huis, om dit aan zijn dochter te vertellen. Maar het meisje stelde hem weer gerust, en den volgenden morgen gaf zij hem een pond werk, zeggende: “Breng dit naar den tsaar en zeg, dat ik de zee zal droog maken, indien hij met dit werk de bronnen van alle rivieren verstopt.”

De tsaar stuurt om het meisje.

De vader ging terug naar den tsaar en zei hem, wat zijn dochter had voorgezegd en de tsaar, die nu inzag, dat het meisje verstandiger was dan hij zelf, gaf bevel, [287]dat zij voor hem gebracht zou worden. Toen zij verscheen, vroeg de tsaar haar: “Kunt gij raden, wat op den grootsten afstand gehoord kan worden?” En het meisje antwoordde: “Uwe Majesteit, er zijn twee dingen: de donder en de leugen kunnen op den grootsten afstand gehoord worden!”

De verbaasde tsaar greep naar zijn baard, en zich tot zijn hovelingen wendende, riep hij uit: “Raadt eens, wat mijn baard waard is?” Eenigen zeiden zooveel, weer anderen zooveel; maar het meisje zei tegen den tsaar, dat geen van zijn hovelingen goed had geraden. “De baard van Uwe Majesteit is evenveel waard als drie zomerregens,” zei zij. De tsaar, die verbaasder dan ooit was, zei: “Het meisje heeft goed geraden!”

Toen vroeg hij haar zijn vrouw te willen worden, want “ik heb u lief” zei hij. Het meisje was verliefd geworden op den tsaar; zij neeg diep voor hem en sprak: “Gij doorluchtige Majesteit! Laat het zijn, gelijk gij verlangt! Maar ik verzoek Uwe Majesteit eigenhandig op een stuk perkament te schrijven, dat zoo Uwe Majesteit zelf of een uwer hovelingen ontevreden op mij is en ik dientengevolge uit uw paleis verbannen zou worden, het mij toegestaan is dat mee te nemen, waar ik het meest van houd.”

De tsaar stemde daar met vreugde in toe, schreef de verklaring en hechtte er zijn zegel aan.

Eenige jaren gingen gelukkig voorbij, maar er kwam eindelijk een dag, waarop de tsaar zich beleedigd voelde door de tsarina en hij sprak toornig: “Gij zult mijn vrouw niet langer zijn; ik beveel u het paleis te verlaten!”

De tsarina antwoordde gehoorzaam: “O, zeer doorluchtige tsaar, ik zal gehoorzamen; sta mij toe nog een nacht in het paleis te vertoeven en morgen zal ik vertrekken.”

Hierin stemde de tsaar toe.

Dien avond mengde de tsarina eenige kruiden in den wijn en gaf den beker aan den tsaar, terwijl zij zei: “Drink, o zeer roemruchtige tsaar! En wees vol moed! Ik zal [288]heengaan, maar geloof mij, ik zal gelukkiger zijn dan toen ik u den eersten keer ontmoette!”

Nadat de tsaar had gedronken, viel hij in slaap. Toen zette de tsarina, die een koets in gereedheid had gehouden, den tsaar er in en voerde hem weg naar de hut van haar vader.

Toen de tsaar den volgenden morgen wakker werd en zag, dat hij in een hut was, riep hij uit: “Wie bracht mij hierheen?”

“Ik deed het,” antwoordde de tsarina.

De tsaar werd boos en zei: “Hoe hebt gij dat durven doen? Heb ik u niet gezegd, dat gij niet langer mijn vrouw zijt?”

In plaats van te antwoorden, haalde de tsarina het perkament te voorschijn en hij stond met stomheid geslagen.

Hij kon geen woord uitbrengen

Toen sprak de tsarina: “Zooals gij ziet, gij hebt mij beloofd, dat ik, indien ge mij uit het paleis bandet, mee mocht nemen, wat mij het liefste was!”

Toen hij dit hoorde, keerde de liefde van den tsaar voor zijn gade terug; hij nam haar in zijn armen en samen keerden zij naar het paleis terug.

Er leefden eens een man en een vrouw, die een zoon hadden. Toen de jongen opgroeide, deden zijn ouders hun best hem een goede opvoeding te geven, die hem van nut zou zijn in zijn verdere leven. Hij was een goede, kalme jongen en bovenal vreesde hij God. Nadat hij zijn studiën voltooid had, vertrouwde zijn vader hem een galei toe, die beladen was met verschillende goederen, waarmee hij handel kon drijven in verre landen. Zoodoende zou hij de steun van zijn ouders worden op hun ouden dag.

De terugkomst van den jongeman.

Na een reis van dertig dagen, bracht zijn goed gesternte hem naar de stad van den tsaar en hij zette zich met den staf in de hand bij de poorten van het paleis neer; nog altijd droeg hij zijn trouwring aan zijn vinger, waarop zijn naam en die van zijn vrouw gegraveerd was. De bedienden van den tsaar hadden medelijden met hem; [295]zij boden hem een nachtverblijf in het paleis aan en gaven hem een deel van hun eigen maal. Den volgenden morgen ging hij naar den tuin van het paleis, maar de tuinman kwam en joeg hem weg, waarbij hij hem toevoegde, dat de tsaar en zijn familie spoedig voorbij zouden komen. Hij verwijderde zich en ging in een hoek op het gras zitten, tot hij plotseling de tsaar met zijn eigen vader en moeder zag loopen en zijn geliefde vrouw arm in arm met zijn vijand, den minister. Hij maakte zich niet dadelijk bekend, en de tsaar en zijn gevolg gingen voorbij en gaven hem aalmoezen. Hij strekte zijn hand uit om ze te ontvangen en toen trok de trouwring aan zijn vinger de aandacht der prinses. Zij herkende dien dadelijk, maar het was ongelooflijk, dat de bedelaar haar echtgenoot kon zijn en zij zei tegen hem: “Geef mij uw hand, opdat ik uw ring kan zien!” De minister trachtte dit te verhinderen, maar de prinses sloeg geen acht op hem, en zij bekeek den ring en zag, dat haar eigen naam en dien van haar echtgenoot er in gegraveerd waren. Haar hart was zeer ontroerd, maar zij deed haar best om haar aandoening niet te toonen en zei niets. Bij de terugkomst in het paleis ging zij naar haar vader en vertelde hem, wat zij had gezien. “Laat u hem, alsjeblieft, voor u komen; dan kunnen wij onderzoeken, hoe hij in het bezit van den ring komt!” De tsaar zond onmiddellijk een bediende om den bedelaar te halen. Het bevel werd dadelijk uitgevoerd, en toen de vreemdeling verscheen, vroeg de tsaar hem zijn naam, van waar hij kwam en hoe hij den ring had verkregen. De ongelukkige jonge man kon zijn vermomming niet langer handhaven, hij vertelde dus aan den tsaar, wie hij was en verder al de avonturen, die hij had beleefd, sedert de minister hem verraderlijk in de zee geworpen had! “Zie!” zei hij ten laatste: “de genade van onzen Heer heeft mij terug gebracht bij mijn ouders en mijn vrouw.”

Geef mij uw hand, opdat ik uw ring kan zien

Bijna buiten zich zelf van vreugde liet de tsaar de ouders van den jongeman komen en deelde hun het goede [296]nieuws mede. Wie is in staat de vreugde uit te drukken van het bejaarde paar, toen zij hun zoon herkenden. De woorden ontbreken ons de vreugde te beschrijven, die het geheele hof vervulde. De bedienden maakten welriekende baden voor den jongeman gereed en brachten hem prachtige gewaden. De tsaar beval, dat hij als tsaar gekroond zou worden en gedurende verscheidene dagen waren er schitterende feesten, waaraan heel de stad deelnam; ieder zong, danste en richtte feestmalen aan. De oude tsaar beval den slechten minister voor zijn schoonzoon te verschijnen, opdat deze naar eigen goeddunken over hem zou beslissen. Maar de jonge tsaar had een vriendelijk hart; hij vergaf hem dus op voorwaarde, dat hij het rijk onmiddellijk zou verlaten en gedurende zijn regeering nooit meer zou terugkeeren.

De nieuwe tsaar had ternauwernood het bewind aanvaard, of de oude visscher, die hem van het rotsachtig eiland had gered, vroeg bij hem toegelaten te worden. De tsaar ontving zijn bevrijder dadelijk, die daarop zijn geschreven belofte te voorschijn haalde. “Heel goed, oude man,” zei de tsaar: “nu ben ik heerscher, maar ik zal even trouw mijn woord houden, alsof ik een bedelaar was, die maar weinig te deelen heeft; laten wij dus mijn bezittingen in twee gelijke deelen verdeelen.” De tsaar nam nu de boeken en begon de steden te verdeelen; telkens, als hij een naam noemde, zei hij: “dit is voor u”—en dan “dit is voor mij.” Zoo teekende hij alles op een kaart aan, totdat het geheele czarenrijk tusschen hen beiden was verdeeld, van de grootste stad tot de kleinste hut.

Toen de tsaar gereed was, sprak de oude man: “Neem alles terug! Ik ben geen man van deze wereld; ik ben een engel van God, die mij zond om u te redden voor uw goede daden. Regeer nu en wees gelukkig, en dat gij lang moogt leven in volkomen voorspoed!” Na deze woorden verdween hij plotseling, en de jonge tsaar regeerde nog vele jaren gelukkig en voorspoedig. [297]

Er leefden eens een man en een vrouw en zij waren gezegend met drie zoons. De jongste was de knapste en hij had een beter hart dan zijn broers, die hem een dwaas vonden. Toen de drie broers den mannelijken leeftijd hadden bereikt, gingen zij samen naar hun vader en vroegen toestemming om te trouwen. De vader was verlegen met dien plotselingen wensch van zijn zoons en zei, dat hij eerst met zijn vrouw over het antwoord wilde overleggen.

De derde tocht.

Eindelijk zond de vader, moe van hun gekrakeel, hen weer weg, zeggende: “Gaat; laat ieder uwer zijn liefste meebrengen en ik zal u toestemming geven te trouwen.” Daarop gingen de twee oudste broers vroolijk naar de meisjes, die zij liefhadden en de jongste spoedde zich weer naar de prinses om haar den wensch van zijn vader over te brengen. Toen zij hoorde, wat deze verlangde, zei de prinses: “Gij moet een derden nacht hier doorbrengen en dan zullen wij zien, wat wij doen kunnen.”

Na samen het souper gebruikt te hebben, bracht zij hem in een roode kamer. Gedurende den nacht hoorde hij weer een geluid, waarbij het bloed haast stolde van angst en in de duisternis fluisterde een geheimzinnige stem: “Deze jongeman staat op het punt zich mijn bezittingen en mijn kroon toe te eigenen!” Hij werd aangevallen door spoken en vampiers en uit zijn bed gesleept; maar wat er ook gebeurde, hij volhardde in het gebed en God redde hem.

Maar wat ook gebeurde, hij volhardde in het gebed

Toen hij den volgenden morgen voor de prinses verscheen, wenschte zij hem geluk met zijn dapperheid en zei hem, dat hij haar liefde had gewonnen. De jongeman was overstelpt van geluk en ofschoon hij het geheim van zijn liefde eigener beweging nooit geopenbaard zou hebben, beminde ook hij de prinses. Een barbier werd geroepen om het uiterlijk van den jongeman te verzorgen en een kleermaker om hem als prins te kleeden. Toen dit gedaan was, ging het paar naar de kapel van het kasteel en zij werden getrouwd.

Eenige dagen later reden zij naar het dorp van den jongeman en toen zij voor zijn woning stil hielden, hoorden zij veel vreugde en muziek, waaruit zij opmaakten, dat de beide broers hun huwelijksfeest vierden. De jongere broer klopte aan de poort en toen de vader kwam, herkende hij zijn zoon niet in den rijk uitgedosten prins, die voor hem stond. Hij was verbaasd, dat zulke aanzienlijke [301]gasten hem een bezoek zouden brengen en nog meer, toen de prins zei: “Goede man, wilt ge ons voor den nacht gastvrijheid verleenen?” De vader antwoordde: “Heel graag, maar wij vieren juist feest in ons huis, en ik ben bang, de deze eenvoudige lieden u met hun gezang en muziek zullen storen.” Hierop zei de jonge prins: “O, neen, ik zou het prettig vinden de boeren te zien feestvieren, en mijn vrouw zal het nog prettiger vinden!”

Nu gingen zij het huis binnen en terwijl de gastvrouw diep voor hen neeg, zei de prins tegen haar: “Wat moet u gelukkig zijn, dat ge uw beide zoons op denzelfden dag getrouwd ziet!” De vrouw zuchtte. “Ach,” zei zij, “aan den eenen kant beleef ik vreugde, aan den anderen kant verdriet; ik had een derden zoon, die ook de wereld in is gegaan en wie weet, welk onheil hem is overkomen.”

Na een poos vond de prins gelegenheid zijn oude kamer binnen te gaan, en een van zijn oude pakken kleeren over zijn prinselijk gewaad aan te trekken. Daarna keerde, hij naar de kamer terug, waar het feestmaal was gereed gezet en bleef achter de deur staan. Heel gauw zagen zijn beide broers hem en zij riepen uit: “Zie eens hier, vader, daar is u veel geprezen zoon, die heenging en stal als een dief!” De vader wendde zich om en toen hij den jongeman zag, riep hij uit: “Waar zijt gij zoo lang geweest en waar is uw liefste?”

Toen sprak de jongste zoon: “Maak mij geen verwijten, het gaat mij even goed als u!” Onder het spreken legde hij zijn oude kleeren af en zijn prinselijk gewaad kwam te voorschijn. Daarna deed hij zijn verhaal en stelde zijn vrouw aan zijn ouders voor.

De broers drukten nu hun spijt uit over hun gedrag en de prins schonk hun grootmoedig vergiffenis, waarna zij elkaar omhelsden; het feestmaal werd voortgezet en gedurende dagen werd er feest gevierd. Ten slotte verdeelde de jonge prins onder zijn vader en broeder groote stukken van zijn nieuwe landen en zij leefden allen lang en gelukkig met elkaar. [302]

Eens, heel lang geleden, leefde er in een ver verwijderd land een jong edelman, die zoo buitengewoon arm was, dat zijn geheele bezitting bestond in een oud kasteel, een fraai paard, een trouwen hond en een goed geweer.

Deze edelman besteedde al zijn tijd met jagen en schieten en leefde uitsluitend van de opbrengst van de jacht.

Op zekeren dag besteeg hij zijn welverzorgd paard en reed naar het naburige woud, als gewoonlijk vergezeld van zijn trouwen hond. Toen hij in het bosch kwam, steeg hij af, maakte zijn paard stevig vast aan een jongen boom en ging toen diep het struikgewas in om het wild op te sporen. De hond rende een eind voor zijn meester uit, en het paard bleef geheel alleen rustig staan grazen. Nu gebeurde het, dat een hongerige vos voorbij kwam, en toen hij zag, hoe goed gevoed en verzorgd het paard er uit zag, bleef hij staan om hem te bewonderen. Langzamerhand kwam hij zoo onder de bekoring van het prachtige paard, dat hij zich in het gras neerlegde om het gezelschap te houden.

Eenigen tijd daarna kwam de jongeman uit het bosch terug en droeg een hert, dat hij gedood had. Hij was buitengewoon verbaasd een vos naast zijn paard te zien liggen. Hij hief dus zijn geweer op met het plan hem te dooden; maar de vos rende recht op hem toe en zei: “Dood mij niet! Neem mij mee; ik zal u trouw dienen. Ik zal op uw mooi paard passen, als gij in het bosch zijt.”

De vos zag er zoo deerniswaardig uit, dat de edelman medelijden met hem kreeg en op zijn voorstel inging. Daarop steeg hij te paard, legde het hert, dat hij geschoten had, voor zich en reed naar zijn oude kasteel, op de hielen gevolgd door zijn hond en zijn nieuwen dienstknecht, den vos. [303]

Toen de jonge edelman zijn avondeten gereed maakte vergat hij niet den vos een behoorlijk aandeel te geven en deze wenschte zich zelf geluk, wijl hij waarschijnlijk nooit meer hongerig zou zijn, tenminste niet, zoolang hij zulk een ervaren jager diende.

Den volgenden morgen ging de edelman weer op de jacht; de vos vergezelde hem ook nu. Toen de jongeman afsteeg en als gewoonlijk zijn paard aan een boom vastbond, legde de vos zich dicht bij het paard neer om het gezelschap te houden.

Nu kwam er, terwijl de jager diep het bosch in was om naar wild te zoeken, een hongerige beer naar de plaats, waar het paard was vastgebonden en ziende hoe heerlijk vet het was, rende hij er heen om het te dooden. Daarop sprong de vos op en verzocht den beer het paard geen kwaad te doen. Hij voegde er aan toe, dat hij, als hij honger had, slechts behoefde te wachten, totdat zijn meester terugkwam uit het bosch en dan, hij was er zeker van, zou zijn heer hem ook meenemen naar zijn kasteel en voedsel geven en voor hem zorgen, zooals hij voor zijn paard, zijn hond en voor hemzelf zorgde.

De beer dacht er eenigen tijd over na, heel wijs en diep, en besloot eindelijk den raad van den vos op te volgen. Hij ging daarom rustig naast het paard liggen en wachtte op den terugkeer van den jager. Toen de jonge edelman uit het bosch kwam, was hij ten zeerste verbaasd een grooten beer bij zijn paard te zien en na het hert, dat hij geschoten had, van zijn schouders te hebben laten vallen, hief hij zijn geweer op en was op het punt het beest te schieten. Maar de vos liep hard naar den jager toe en smeekte hem het leven van den beer te sparen en hem ook in zijn dienst te nemen. Daartoe besloot de edelman; en nadat hij zijn paard had bestegen, reed hij terug naar zijn kasteel, gevolgd door den hond, den vos en den beer.

Den volgenden morgen, toen de jongeman weer met [304]zijn hond naar het bosch was gegaan, en de vos en de beer rustig bij het paard lagen, sprong een hongerige wolf, die het paard zag, uit het kreupelhout om het te dooden. Maar de vos en de beer snelden op hem toe en verzochten hem het dier geen kwaad te doen. Zij vertelden hem aan welk een goeden meester het behoorde en dat hij er zeker van kon zijn, als hij maar wilde wachten, dat ook hij in dienst genomen en goed verzorgd zou worden. De wolf, hoe hongerig hij ook was, meende, dat ’t het best was hun raad op te volgen en hij ging bij hen in het gras liggen, totdat hun meester uit het bosch kwam.

Gij kunt u voorstellen, hoe verbaasd de jonge edelman was, toen hij een afschuwelijken, grooten wolf bij zijn paard zag liggen!

Maar toen de vos hem het geval had verklaard, stemde hij er in toe den wolf ook in zijn dienst te nemen. Zoo gebeurde het, dat hij dien dag naar huis reed, gevolgd door den hond, den vos, den beer en den wolf. Daar zij allen hongerig waren, was het hert, dat hij geschoten had, niet te veel voor het avondeten van dien avond en het ontbijt voor den volgenden morgen. Niet veel dagen later voegde zich een muis bij het gezelschap en daarna verzocht een mol zoo nederig om opgenomen te worden, dat de goede edelman het niet over zijn hart kon verkrijgen zijn verzoek af te slaan. Eindelijk kwam ook de groote vogel, de Kumrekusha—een vogel, die zoo sterk is, dat hij in zijn klauwen een paard met zijn ruiter kan dragen! Spoedig daarop voegde een haas zich bij het gezelschap. De edelman droeg groote zorg voor zijn dieren en voedde ze geregeld en goed, zoodat zij allen buitengewoon veel van hem hielden.

In een ver verwijderd land leefde lang geleden een koning, die maar een kind had—een buitengewoon mooie dochter. Velen dongen naar de hand van de prinses en onder hen waren drie jonge edellieden, van wie de koning veel hield. Daar de koning echter van alle drie evenveel hield, kon hij niet besluiten aan wien hij zijn dochter tot vrouw zou geven.—Op zekeren dag riep hij de drie jonge edellieden bij zich en sprak als volgt: “Gaat alle drie een reis door de wereld maken. Hij, die mij het merkwaardigste van zijn reis mee terugbrengt, zal mijn schoonzoon worden.”

De drie begaven zich dadelijk op weg, waarbij elk hunner een verschillende richting insloeg; elk der drie koos een ander land om merkwaardige dingen te zoeken.

Niet lang duurde het, of een der jonge edelen vond een prachtig tapijt, dat, wie er ook op ging zitten, snel door de lucht droeg.

Een der anderen vond een bewonderingswaardigen verrekijker, waardoor hij iedereen en alles op de wereld kon zien en zelfs het veelkleurige zand op den bodem van de groote, diepe zee.

De derde vond een wonderdadige zalf, die elke ziekte in de wereld kon genezen, en zelfs dooden tot het leven kon terugroepen.

Nu waren de edele reizigers ver van elkaar af, toen zij deze wonderlijke dingen vonden. Maar toen de jongeman, die den verrekijker had gevonden, er door keek, zag hij een van zijn vroegere vrienden en tegenwoordige medeminnaars met een tapijt op zijn schouder loopen en daarom begaf hij zich op weg om zich bij hem te voegen. Daar hij door zijn wonderlijken verrekijker altijd kon zien, waar de andere edelman was, kostte het hem niet veel moeite den ander te vinden en toen de twee elkaar hadden getroffen, gingen zij naast elkaar op het tapijt zitten en het droeg hen door de lucht, totdat ook de derde reiziger [314]zich bij hen voegde. Op zekeren dag, toen ieder had verteld, welke merkwaardige dingen hij op reis had ontmoet, riep een hunner plotseling: “Laat ons nu eens zien, wat de mooie prinses doet en waar zij is.” Toen keek de edelman, die den verrekijker had gevonden, er doorheen, en zag tot zijn groote ontsteltenis en verslagenheid, dat de dochter des konings heel ziek lag en op het punt was te sterven.

Hij vertelde dit aan zijn twee vrienden en medeminnaars en ook zij stonden als van den donder getroffen door het slechte nieuws—totdat hij, die de zalf had gevonden, zich eensklaps de wonderdadige kracht van zijn middel herinnerde en uitriep: “Ik ben er zeker van, dat ik haar zou kunnen genezen, als ik het paleis maar spoedig genoeg bereikte!” Toen de edelman, die het merkwaardige tapijt had gevonden, dit hoorde, riep hij uit: “Laten we op mijn tapijt gaan zitten, en het zal ons snel naar het paleis van den koning brengen!”

Daarop gingen de drie edellieden op het tapijt zitten, dat zich onmiddellijk in de lucht verhief, en hen regelrecht naar het paleis droeg.

De koning ontving hen dadelijk, maar zei treurig: “Het spijt mij voor u, want uw reizen zijn vergeefsch geweest. De prinses is helaas stervende; zij kan dus geen uwer trouwen!”

Maar de edelman, die de wonderdadige zalf bezat, zei eerbiedig: “Vrees niet, sire, de prinses zal niet sterven!” En na toestemming te hebben gekregen om het vertrek binnen te gaan, waar zij ziek lag, legde hij de zalf zoo, dat zij ze kon ruiken. Na enkele oogenblikken leefde de prinses weer op en toen haar kamenier een weinig van de zalf in haar hand had gewreven, herstelde zij zoo snel, dat zij zich na enkele dagen reeds beter voelde, dan voor haar ziekte.

De koning was zoo blij, dat zijn dochter hem uit den dood was teruggegeven, dat hij verzekerde, dat niemand haar zou trouwen dan de jonge edelman, wiens wonderdadige zalf haar had genezen. [315]

Er was eens een koning, die drie zoons had. Op zekeren avond, toen de jonge prinsen zich te slapen legden, zeide de koning tot hen, dat zij goed acht moesten geven op ’t geen zij droomden en dat zij hem den volgenden morgen hun droom moesten vertellen. Den volgenden morgen gingen de prinsen, zoodra zij ontwaakten, naar hun vader en toen de koning hen zag, vroeg hij den oudste:

“Nu, wat hebt gij gedroomd?”

De prins antwoordde: “Ik heb gedroomd, dat ik de erfgenaam van den troon was.”

En de tweede zei: “Ik droomde, dat ik de eerste onderdaan in het koninkrijk zou zijn.” [319]

Toen sprak de jongste: “Ik droomde, dat ik mijn handen waschte en dat de prinsen, mijn broeders, de kom vasthielden, terwijl de koningin, mijn moeder, fijne handdoeken ophield, waaraan ik mijn handen zou kunnen afdrogen en Uwe Majesteit zelf schonk er water over heen uit een gouden emmer.”

De koning werd, toen hij dit hoorde, zeer vertoornd en riep uit: “Wat! ik—de koning—zou water schenken over de handen van mijn eigen zoon! Verwijder u onmiddellijk uit mijn paleis en uit mijn koninkrijk! Gij zijt niet langer mijn zoon.”

De arme, jonge prins deed al zijn best vrede met zijn vader te sluiten, en zei, dat hij toch werkelijk niet te laken was om hetgeen hij had gedroomd; maar de koning werd steeds woedender, en wierp eindelijk eigenhandig de prins uit het paleis.

Zoo was de prins genoodzaakt verschillende landen door te trekken, totdat hij op zekeren dag in een groot bosch een hol ontdekte, dat hij binnen ging om er in te rusten. Daar vond hij tot zijn groote verbazing en vreugde een grooten ketel vol maïs, die op het vuur stond te koken en daar hij buitengewoon hongerig was, bediende hij zich zelf van de maïs. Hij ging daarmede door, tot hij tot zijn ontsteltenis bemerkte, dat hij bijna al de maïs had opgegeten. Bevreesd, dat er onheil uit zou kunnen voortkomen, keek hij rond naar een plaats, waar hij zich zou kunnen verbergen. Op dat oogenblik ontstond een groot geraas aan den ingang van het hol, en hij had zich nauwelijks in een donkeren hoek teruggetrokken, of een blinde, oude man kwam binnen. Hij zat op een groote geit, terwijl hij een groot aantal geiten voor zich uitdreef.

De oude man reed regelrecht naar den ketel; toen hij bemerkte, dat bijna al de maïs er uit verdwenen was, vermoedde hij, dat er iemand in het hol moest zijn en tastend ging hij het hol rond, totdat hij den prins greep,

“Wie zijt gij?” vroeg hij boos en de prins antwoordde: [320]

“Ik ben een arme zwerver, die de wereld doortrekt, een dak heb ik niet en ik smeek u mij gastvrijheid te verleenen.”

“Wel,” sprak de oude man, “waarom niet? Ik zal tenminste iemand hebben, die toezicht op mijn maïs houdt, als ik met mijn geiten in het bosch ben.”

Zoo leefden zij eenigen tijd te zamen; de prins bleef in het hol, om de maïs te koken, terwijl de oude man zijn geiten elken morgen het woud indreef.

Op zekeren dag zei de oude man echter tot den prins: “Ik vind, dat gij heden met de geiten moest uitgaan; ik zal thuis blijven bij de maïs.”

Hierin stemde de prins toe, daar hij er genoeg van had altijd rustig in het hol te blijven. Maar de oude man voegde er aan toe: “Vergeet een ding niet! Er zijn negen verschillende heuvels; gij kunt de geiten vrij op acht er van laten grazen, maar in geen geval moet gij naar den negenden gaan. Daar verblijven de veele en zij zullen u zeker de oogen uitsteken, evenals zij het mij hebben gedaan, indien gij het waagt op haar heuvel te komen.”

De prins dankte den ouden man voor zijn waarschuwing, steeg daarna op de groote geit en dreef de andere geiten voor zich uit naar buiten.

Voortdurend achter de geiten aanrijdend, deed hij achtereenvolgens alle acht heuvels aan en toen hij den laatsten bereikte, kon hij den negenden zien. Toen kon hij de verzoeking niet weerstaan dien op te gaan. Daarom zei hij tegen zich zelf: “Ik wil het er op wagen, wat er ook gebeure!”

Er was eens een oud man, die telkens, als hij hoorde, dat iemand zich er over beklaagde, dat hij zooveel zoons [325]had, lachte en zei: “Ik wilde, dat het God behaagde mij honderd zoons te geven!”

Dit zei hij voor de grap; maar in den loop van den tijd kreeg hij inderdaad honderd zoons.

Hij had moeite genoeg om verschillende ambachten voor zijn zoons te vinden, maar toen zij eenmaal allen gevestigd waren, werkten zij ijverig en verdienden een overvloed van geld. Nu deed zich echter een nieuwe moeielijkheid voor. Op zekeren dag kwam de oudste zoon naar hem toe en zei: “Lieve vader, ik geloof, dat het meer dan tijd is, dat ik trouw.”

Ternauwernood had hij dit gezegd, of de tweede zoon kwam, en zei: “Beste vader, ik geloof, dat het hoog tijd is, dat u eens naar een vrouw voor mij uitziet.”

Een oogenblik later kwam de derde zoon en vroeg: “Lieve vader, vindt u niet, dat het hoog tijd is, dat u een vrouw voor mij zoekt?” Met dezelfde boodschap kwamen ook de vierde en de vijfde, tot het geheele honderdtal hetzelfde verzoek had gedaan. Allen wenschten te trouwen en verzochten hun vader zoo spoedig mogelijk een vrouw voor hen te zoeken.

De oude man was niet weinig in verlegenheid gebracht door deze verzoeken; hij zei evenwel tegen zijn zoons: “Heel goed, mijn zoons, ik heb er niets tegen, dat gij trouwt; ik vrees echter, dat het niet gemakkelijk zal gaan. Gij vraagt alle honderd een vrouw, en ik betwijfel, of er wel honderd huwbare meisjes in de vijftien dorpen van onze omgeving te vinden zijn.”

Maar hierop antwoordden de zoons: “Maak u daarover niet ongerust; bestijg uw paard en neem in uw zak een voldoend aantal verlovingskoeken mee. Gij moet ook een stok in uw hand nemen, waarin gij een inkerving maakt, telkens als gij een meisje ziet. Het komt er niet op aan, of zij mooi of leelijk, kreupel of blind is—maak een insnijding voor elk meisje, dat u ontmoet.”

De oude man zei: “Dat is heel verstandig gesproken, [326]mijn zoons! Ik zal precies doen, wat gij mij gezegd hebt.”

Hij steeg dus te paard, nam een zak vol koeken op zijn schouders en een langen stok in zijn hand en vertrok om de omgeving af te zoeken naar meisjes, die zijn zoons zouden kunnen trouwen.

De oude man reisde van dorp tot dorp, een gansche maand lang en als hij een meisje zag, maakte hij een insnijding in zijn stok. Maar het verveelde hem toch en hij begon te tellen, hoeveel kerfjes hij reeds had. Toen hij ze zorgvuldig had geteld, telkens en telkens weer, om er zeker van te zijn, dat hij er geen had overgeslagen, kon hij het toch niet verder dan vierenzeventig brengen, zoodat er nog zesentwintig ontbraken om het honderdtal vol te maken. Maar hij was zoo afgemat door zijn reis van een maand, dat hij besloot naar huis terug te keeren. Onder het rijden zag hij een priester, die ossen voortdreef, welke voor een ploeg waren gespannen. De priester was, naar het scheen, over het een of ander zeer diep in gedachten verzonken. Nu was de oude man een beetje verbaasd, toen hij zag, dat de priester zijn eigen korenvelden ploegde, zonder dat hij zelfs een jongen had om hem te helpen; daarom riep hij hem toe: “Waarom bestuurt ge zelf uw ossen?” Maar de priester hief zelfs zijn hoofd niet op om te zien, wie hem riep; zoo was zijn aandacht in beslag genomen door zijn werk, het voortdrijven van zijn ossen en het sturen van zijn ploeg.

De oude man dacht, dat hij niet luid genoeg had gesproken, daarom riep hij nog eens zoo hard als hij kon: “Laat uw ossen een oogenblik stilstaan en vertel mij eens, waarom gij zelf bezig zijt met ploegen, en waarom geen jongen u helpt—en dat nog wel op een heiligendag!”

Nu antwoordde de priester—wien het zweet langs het gelaat liep, zoo hard werkte hij—knorrig: “Ik bezweer u bij uw ouden dag, laat mij met rust! Ik kan u mijn ongeluk niet vertellen.” [327]

Lang geleden leefde er een arm menschenpaar, dat een zoon had. De oude man en zijn vrouw werkten heel hard om hun kind behoorlijk groot te kunnen brengen, en hoopten, dat hij op zijn beurt voor hen zou zorgen op hun ouden dag.

Maar toen de jongen volwassen was, zei hij tegen zijn ouders: “Nu ben ik een man en ik ben van plan te trouwen, daarom wensch ik, dat u dadelijk naar den koning gaat en hem vraagt mij zijn dochter tot vrouw te geven.” De verbaasde ouders berispten hem en zeiden: “Waar denk je aan? Wij hebben niets dan deze armoedige hut om ons te beschutten en ternauwernood genoeg brood om ons te voeden; wij durven niet eens in de nabijheid van den koning komen—noch minder hem te vragen je zijn dochter tot vrouw te geven.”

De zoon drong er echter op aan, dat zij zouden doen, wat hij verlangde en dreigde hen te zullen verlaten en de wereld in te gaan, indien zij niet voldeden aan zijn wensch. Daar zij merkten, dat het hem werkelijk ernst was met zijn verzoek, beloofden de ongelukkige ouders, dat zij zouden gaan, en ’s konings dochter voor hem als vrouw zouden vragen. Daarop maakte de moeder in tegenwoordigheid van haar zoon een huwelijkskoek en toen hij gereed was, deed zij hem in een zak, nam een staf in haar hand en ging regelrecht naar het paleis, waar de koning woonde. Daar verzochten de bedienden van den koning haar binnen te komen; zij brachten haar in de hal, waar de koning gewoon was arme lieden te ontvangen, die kwamen om aalmoezen te vragen en verzoekschriften aan te bieden.

De arme, oude vrouw stond in de hal verlegen en beschaamd om haar versleten, armoedige kleeren; zij zag er uit, of zij van steen was, totdat de koning vriendelijk tegen haar zei: “Wat verlangt gij van mij, moedertje?”

Maar zij dorst toch niet aan den koning te zeggen, waarom zij was gekomen; daarom stamelde zij in haar verlegenheid: “Niets, Uwe Majesteit.” [338]

Daar moest de koning even om glimlachen en hij zei: “Misschien komt gij om een aalmoes te vragen?”

Toen zei de oude vrouw zeer verlegen: “Ja, Uwe Majesteit, alsjeblieft!”

Nu riep de koning zijn bedienden en gaf hun bevel de oude vrouw tien kronen te geven, wat zij deden. Nadat zij dit geld had gekregen, dankte zij Zijne Majesteit en keerde naar huis terug, bij zich zelf zeggende: “Ik wed, dat mijn zoon, als hij dit geld ziet, er niet meer over zal spreken van ons heen te gaan.”

Maar hierin had zij zich schromelijk vergist, want nauwelijks was zij de hut binnen gegaan of haar zoon kwam en vroeg ongeduldig: “Wel, moeder, heeft u gedaan, wat ik u heb gevraagd?”

Nu riep zij uit: “Geef dat dwaze denkbeeld nu eens en voor goed op, mijn zoon. Hoe kon je verwachten, dat ik den koning zijn dochter voor jou ten huwelijk zou vragen? Dat zou voor een rijk edelman nog een stoutmoedige daad zijn; hoe zouden wij dan aan zoo iets kunnen denken? Doch zie eens, wat een massa geld ik heb meegebracht. Nu kunt gij zelf naar een passende vrouw uitzien en zul je de dochter van den koning vergeten.”

Toen de jonge man zijn moeder zoo hoorde spreken, werd hij zeer boos en zei tegen haar: “Wat kan mij het geld van den koning schelen? Ik verlang zijn geld niet, maar ik eisch zijn dochter! Ik zie, dat u mij voor den gek houdt; ik ga u dus verlaten, ik zal gaan—waar mijn oogen mij heenleiden.”

De arme oude ouders baden en smeekten hem hen op hun ouden dag niet te verlaten, maar hij bezweek eerst voor hun aandrang, toen zij hem oprecht beloofden, dat de moeder den volgenden dag weer naar den koning zou gaan en hem nu werkelijk zou vragen zijn dochter aan hun zoon uit te huwelijken.

Daarop ging de oude vrouw den, volgenden morgen weer naar het paleis en de bedienden lieten haar in dezelfde [339]hal, waar zij den vorigen keer was geweest. Toen de koning haar daar zag staan, vroeg hij: “Wat verlangt gij nu, moedertje?” Maar zij voelde zich zoo beschaamd, dat zij ternauwernood kon stamelen: “Niets, Uwe Majesteit.”

De koning, die veronderstelde, dat zij weer kwam bedelen, beval zijn bedienden haar ook dezen keer tien kronen te geven.

Met dit geld keerde de arme vrouw naar haar hut terug; baar zoon kwam haar reeds tegemoet en vroeg: “Wel moeder, dezen keer hoop ik, dat gij gedaan hebt, wat ik heb gevraagd?” Maar zij antwoordde: “Ach, mijn lieve zoon, laat ’s konings dochter met rust. Hoe kun je in ernst aan een huwelijk met haar denken? Zelfs al wilde zij je trouwen, waar is het huis, waarheen je haar zoudt brengen? Zwijg er dus over en neem dit geld, dat ik je heb meegebracht.”

Op het hooren van deze woorden was de zoon nog boozer dan te voren en hij zei scherp: “Daar ik zie, dat u mij met de dochter van den koning niet wilt laten trouwen, ga ik op staanden voet heen om nooit meer terug te keeren,” en hij snelde de hut uit. Zijn ouders liepen hem hard achterna en haalden hem eindelijk over om terug te keeren, door hem te bezweren, dat zijn moeder den volgenden morgen weer naar den koning zou gaan—en waarlijk en oprecht dezen keer Zijne Majesteit om zijn dochter zou vragen.

De jonge man stemde er dus in toe terug te keeren en tot den volgenden dag te wachten.

’s Morgens ging de moeder met een bezwaard hart naar het paleis en werd evenals te voren in tegenwoordigheid van den koning gebracht. Nu hij haar hier voor den derden keer zag, vroeg Zijne Majesteit ongeduldig: “Wat verlangt gij nu weer, oude vrouw?” En over het geheele lichaam bevende zei zij: “Om u te dienen, Uwe Majesteit—niets.” Toen riep de koning uit:

“Maar dat is onmogelijk. Iets moet gij verlangen. Zeg [340]mij dadelijk de waarheid, indien gij aan uw leven gehecht zijt.” Daarop was de oude vrouw wel genoodzaakt het geheele verhaal aan den koning te doen; dat haar zoon den wensch koesterde de prinses te trouwen en haar had gedwongen den koning te gaan vragen hem zijn dochter tot vrouw te geven.

Toen de koning alles had gehoord, zei hij: “Wel, indien mijn dochter haar toestemming geeft, zal ik er niets tegen inbrengen.” Hij zei daarop tot zijn bedienden, dat zij de prinses moesten gaan halen. Toen zij kwam, vertelde hij haar alles en vroeg haar: “Zijt gij bereid den zoon van deze oude vrouw te trouwen?”